अध्याय ८

श्रीगणेशाय नमः

ॐ नमोजी गुरुराया ॥ भवच्छेदका पळवीं माया ॥ श्रीज्ञानेश्वरा सदयहदया ॥ मम किंचित नाम मिरविशी ॥१॥

अघा हे ज्ञानदिवटी ॥ आम्हा साधकां जे दिठी ॥ मिरवला आहेसी पूर्णकोटी ॥ हिनकारक महाराजा ॥२॥

तरी मागिले अध्यायीं कथन ॥ विधियुक्त वीरभद्र केला प्रसन्न ॥ आणि स्वर्गवासातें भोगून ॥ महीलागीं मच्छिंद्र उतरला ॥३॥

आणि वज्रावटिके वज्रभगवती ॥ तोपविलें स्नानाप्रती ॥ उष्णोदकीं भोगावती ॥ जगामाजी मिरविली ॥४॥

यापरी द्वारका करुनि तीर्थ ॥ गोमतीं स्नानविधी यथार्थ ॥ करुनियां द्वारकानाथ ॥ प्रसन्न चित्तीं आगळा ॥५॥

त्यावरी आला आयोध्येसी ॥ तरी श्रोतिया कथा परियेसीं ॥ स्नान करुनि शरयूतीरासी ॥ रामदर्शना जातसे ॥६॥

तों पशुपतराव तया ग्रामीं ॥ रामवंशांत पराक्रमी ॥ तो देवालयीं पूजेलागुनी ॥ आला होता संभारें ॥७॥

अपार सैन्य जें भोंवती ॥ सदनीं तुरंगमें रावती ॥ छत्रचामरें कळसदीप्ती ॥ लाजविती मानूतें ॥८॥

वाजी गज यांचे रंग आणिक ॥ तेहीं चपळ अलोलिक ॥ वाताकृती लक्ष एक तयाभोंवते फिरताती ॥९॥

सकळ वाजी श्रृंगारयुक्त ॥ जडित पाखरा हाटकवत ॥ रत्नकोंदणीं हार लखलखीत ॥ कीं नक्षत्रमणी मिरविले ॥१०॥

त्यांतही झळकत झालरीयुक्त ॥ गुणीं ओविले अपार मुक्त ॥ कोणी विराजत गंगावत ॥ शुभ्रतेजीं मिरवले ॥११॥

ग्रीवे माळा रत्नवती ॥ हाटकासी जे ढाळ देती ॥ रत्न नोहे तेजगभस्ती ॥ चमूलागी मिरवला ॥१२॥

पदीं पैंजण रुणझुणती ॥ कीं वीरांची वीरश्री वाचे वदती ॥ कीं शत्रुगणींच्या अपार पंक्ती ॥ ब्रीद म्हणती विभांडूं ॥१३॥

ऐशियापरी वाजी ते हौसे ॥ कीं चिंतल्या ठायीं दाविती वास ॥ अतिवातचपळगतीस ॥ सर सर म्हणती माघारा ॥१४॥

अगा ते वाजी न म्हणूं महीचे ॥ कीं इंदुबंधुरत्न उदधीचे ॥ विशाळ शुक्तीकापात्र अब्धीचें ॥ मुक्त करुनि आणिले ते ॥१५॥

याचकनीती विकासूनि अवनीं ॥ हत्ती मिरवती पृतनेलागुनी ॥ विशाळ गंडस्थळ दंतकदनी ॥ चूडे सुवर्ण मिरवलें ॥१६॥

हाटक व्यक्त त्यां भूषण ॥ हौदे अंबारिया देदीप्यमान ॥ कीं पृतनामहीचे नग ते पूर्ण ॥ भावनीं ऐसें पाहे कां ॥१७॥

अपार सैन्य बहु संभार ॥ पाहतां उचलिले जे गिरिवार ॥ कीं पर्वत माथां तरुशृंगार ॥ तैशा पताका गजपृष्ठीं ॥१८॥

एकाहूनि एक अधिक ॥ महारथी ते युद्धकामुक ॥ दहा सहस्त्र रायासवें लोक ॥ युद्धकामुक असती ॥१९॥

परी युद्धशास्त्री चतुर सुगम ॥ कीं परशक्तीस देती दम ॥ ऐसे प्रतापीक स्तोम ॥ इंद्रसुखा आगळे कीं ॥२०॥

पायीचें पायदळ अपार ॥ वस्त्राभरणीं मंडिताकार ॥ छडीदार आणि चोपदार ॥ जासूद हलकारे मिरवती ॥२१॥

हेमभूषणीं मुक्तमाळा ॥ सकळ पाइकां झळकती गळां ॥ जडितरत्नीं अति तेजाळा ॥ हेमालंकार करकमळीं ॥२२॥

दाहीं अंगुळीं मुद्रिका गहन ॥ हेममुक्तें ते मिरवती श्रवण ॥ पहातेपणीं राणीवपण ॥ भार पडेल लोकातें ॥२३॥

असो ऐशी अपार संपत्ती ॥ मिरवला पाशुपत अयोध्यापती ॥ ते सकळ दाटी देवळाभोंवतीं ॥ राजीराजीने मिरवली ॥२४॥

त्यांत श्रीरामदर्शनाकारण ॥ जाता झाला योगद्रुम ॥ परी ते द्वारपाळ परम ॥ नाथालागीं बोलत ॥२५॥

परम पाप संचल्या तुंबळ ॥ तेव्हां मिरवे द्वारपाळ ॥ प्रथम धर्मालागी काळ ॥ अधर्मपरी मिरवतसे ॥२६॥

त्या धर्मद्वारींचे म्हणती श्वान ॥ ते द्वारपाळ द्वाररक्षण ॥ आपण बुडुनि यजमाना ॥ बुडवूं पाहती निश्वयें ॥२७॥

महानष्ट जातां समोर ॥ कदा न म्हणती लहानथोर ॥ न भांड चित्तीं परम निष्ठुर ॥ वाचे कठोर बोलती ॥२८॥

सप्तजन्म तस्करनीती ॥ शत ब्रह्महत्या जया घडती ॥ तेव्हां तो पावे द्वारपाळ क्षितीं ॥ धर्मविनाश रायाचा ॥२९॥

ऐसियेपरी द्वारपाळ ॥ राजद्वारीं असती सकळ ॥ मच्छिंद्र जातां उतावेळ ॥ हटकूनि डंभ केली असे ॥३०॥

तीव्र वाचे बोलती वचन ॥ म्हणती कान फाडूनि बुद्धिहीन ॥ कोठें जासी तांतडीनें ॥ मतिमंदा हे मूर्खा ॥३१॥

हे भ्रष्टा तूतें कैसें कळेना ॥ कीं राव आला आहे दर्शना ॥ त्यात तूं जासी बुद्धिहीना ॥ सर परता माघारा ॥३२॥

ऐसें म्हणूनि निष्ठुर वचन हातीं ॥ लोटिलें मच्छिंद्रनाथाप्रती ॥ येणेंकरुनि परम चित्तीं ॥ विक्षेपातें पावला ॥३३॥

परी तो सर्वज्ञ संतापासी ॥ विवेक अर्गळा घाली त्यासी ॥ तो म्हणे सेवकांसीं ॥ संवाद करणें विहित नव्हे ॥३४॥

पतिस्वाधीन पतिव्रता ॥ कीं पात्रसोई वाहे सरिता ॥ तेवीं बुद्धि करुनि पाशुपता ॥ सेवक सेवा आव्हानिती ॥३५॥

कीं सुईमागें गुंतो जातां ॥ कीं मित्रामागें रश्मी येतां ॥ तदनुबुद्धि पाशुपता ॥ सेवक सेवा आव्हानिती ॥३६॥

कीं रत्नामागे सकळकळा ॥ माउलीसवें आव्हानूं बाळा ॥ तदनुबुद्धि अयोध्यानृपाळा ॥ सेवक सेवा आव्हानिती ॥३७॥

कीं माळी मळ्याचा योजूनि पंथ ॥ सयुक्त सोडी उदक आंत ॥ तदनुबुद्धि पाशुपत ॥ सेवक सेवा आव्हानिती ॥३८॥

ऐसिये शब्दां सदगुणवाणी ॥ बोधी सकळां विवेकखाणी ॥ बंधनीं निर्मूनि विक्षेप मनाचे चरणीं ॥ घालितां झाला महाराज ॥३९॥

परी बुद्धिप्रकरण ॥ अणिक सुचले तयाकारण ॥ कीं सेवकांतें काय बोलून ॥ शिक्षा देऊं राजातें ॥४०॥

एक राव आर्‍हाटितां ॥ संपूर्ण सेवकां दाटे व्यथा ॥ जेवीं गवसनी मित्रा घालितां ॥ रश्मी आतुडती सहजचि ॥४१॥

शरीरीं कोठें घालितां घाय ॥ परी सर्वोपरी दुःख होय ॥ तदनुशिक्षा योजितां राया ॥ दुःख मिरवी घृतनेते ॥४२॥

ऐसें योजूनि मच्छिंद्रनाथ ॥ भस्मचिमुटी कवळी हाता ॥ स्पर्शास्त्रमंत्रप्रयुक्ता ॥ रामनामीं जल्पला ॥४३॥

येरीकडे पाशुपत ॥ देवा बद्धांजुळी होऊनि प्रणत ॥ रामासन्मुख दंडवत ॥ महीं मस्तक ठेवीतसे ॥४४॥

तों स्पर्श मग येऊनि निकट ॥ करिता झाला अंगीं झगट ॥ झगट होतां महीपाठ ॥ भाळा सहज झालीसे ॥४५॥

राव उठूं पाहे क्षणीं ॥ परी सुदृढ युक्त न सोडी मेदिनी ॥ भाळपदादी उभयपणीं ॥ महीयुक्त झालीं तीं ॥४६॥

करितां यत्न बहुतांपरी ॥ परी विभक्त नोहे कदा धरित्री ॥ बहु श्रमला नानापरी ॥ उपाय कांहीं चालेना ॥४७॥

मग बोलावूनि सेवकमंत्री ॥ वृत्तांत सांगे झाल्यापरी ॥ म्हणे कदा न सोडी धरित्री ॥ व्यक्त झाली सर्वस्वें ॥४८॥

परी मंत्री बुद्धिमंत ॥ एकटाचि तेव्हां बाहेर येत ॥ सेवकां पुसे रळी मात ॥ कोणी कोणातें झाली कां ॥४९॥

मनांत म्हणे कोणी जाती ॥ आला असेल नगराप्रती ॥ गांजिल असेल राजदूतीं ॥ म्हणून क्षोभला असेल तो ॥५०॥

मग त्यातें क्षोभ न येतां ॥ क्षोभ वरिला श्रीभगवंता ॥ तयाचे साधू जगीं छळितां ॥ क्रोध नावरे देवासी ॥५१॥

महीं श्रेष्ठ तो अत्रिनंदन ॥ परी उगेंचि क्षोभवूनि आपुलें मन ॥ श्रीअंबऋषीचे केलें छळण ॥ तरी न साहे दैवतें ॥५२॥

तेणें सुदर्शन लावूनि पाठीं ॥ गर्भ सोसी आपण जगजेठीं ॥ तस्मात् भक्त गांजिल्यापाठीं ॥ कदा न राहवे देवातें ॥५३॥

भजनीं प्रेमा प्रल्हादबाळा ॥ परम आवडे तमाळनीळा ॥ दानवीं गांजितां उतावळा ॥ कोरडे काष्ठी प्रगटला ॥५४॥

धर्महवनीं मंडूकबाळ ॥ तप्तोदकीं केलें शीतळ ॥ तस्मात् संकटीं भक्त प्रेमळ ॥ कदा न राहवे देवातें ॥५५॥

रणीं होतां कडकडाट बहुत ॥ पक्षिजोडा बाळें टाकूनि जात ॥ बाळकांनीं स्मरतां रमानाथ ॥ करिघंटा टाकी तयांवरी ॥५६॥

पारधी पक्षिप्राणहरणीं ॥ व्याळरुप झाले चक्रपाणी ॥ तस्मात् दासाचा छळ कोणी ॥ कदाकाळीं करुं नये ॥५७॥

जळीं पदातें नक्र ओढी ॥ कोणें दूतीं ॥ गांजिली असेल हरिभक्ती ॥ म्हणूनि लोभे सायक हातीं ॥ हरीनें वरिला असेल कीं वृत्तांत तो प्रविष्ट झाला ॥६०॥

मंत्री वृत्तांत ऐकूनि कानीं ॥ शोधूनि काढी मच्छिंद्रमुनी ॥ धन्य मंत्री तो शोधप्रकरणी ॥ अर्थपैशुन्य निवडिता ॥६१॥

अहो तो मंत्री नोहे मोहरा ॥ अमृत घेऊनि सांडी मदिरा ॥ कीं चिंत मणिराज अधीरा ॥ राजचिंताहरणार्थ ॥६२॥

तन्न्यायें तो सुघडकरणी ॥ त्वरें लागला मच्छिंद्रचरणी ॥ मग म्हणे महाराजा औदार्यपणीं ॥ कृपादान ओपावें ॥६३॥

तुम्ही संत ते स्नेहभरित ॥ पूर्णशांतीचे भांडारयुक्त ॥ औदार्य सांगतां नाहीं मित्र ॥ अपराध क्षमा करावा ॥६४॥

मेघ जरी उदार म्हणावा ॥ तोही समता न करी संतमाथा ॥ मेव विसरे दातृत्वभावा ॥ तेवी संत नोहे तो ॥६५॥

जरी परिसाची उपमा देऊं ॥ तो लोहातेचि देत हाटकभाऊ ॥ इतर धातूसी होत परिभवू ॥ न चले शक्ती तयाची ॥६६॥

कल्पतरु जरी करावा समान ॥ शुभासुभ दावी रत्न ॥ तेवीं नोहे संतजन ॥ शुभचिन्हेंचि वाछिती ॥६७॥

ऐसें बोलतां मच्छिंद्रनाथ ॥ प्रसन्न झाले स्वचित्तांत ॥ क्रोध आवरुनि होतां शांत ॥ प्रसाद देऊं म्हणतसे ॥६८॥

मग करीं कवळूनि भस्म चिमुटी ॥ विभक्त अस्त्र मंत्रपोटीं ॥ कविराज जल्पतां होटीं ॥ धरा चिमुटी सोडीतसे ॥६९॥

राव उठूनि बैसे धरित्री ॥ वेगीं पाचारीतसे सुहितमंत्री ॥ सर्वेचि येऊनि झडकरी ॥ दूती राजाज्ञा निवेदिली ॥७०॥

पत्रिके बोलावूनि निकट दूत ॥ विचारुनि घेतो राजक्षेमांत ॥ तंव ते शुभवार्ता सांगत ॥ कल्याणें राजा विराजला ॥७१॥

मग मच्छिंद्राचा धरुनि पाणी ॥ मंत्री नेत तयालागुनी ॥ प्रवेश होता तये क्षणीं ॥ वृत्तांत रायातें निवेदला ॥७२॥

रायें ऐकूनि सकळ वृत्तांत ॥ मच्छिंद्रचरणीं भाळ अर्पीत ॥ अति गौरवें स्नेहभारीत ॥ नाम पुसे तयाप्रती ॥७३॥

येरी म्हणे नरेंद्रपाळा ॥ मज मच्छिंद्र म्हणती तान्हुल्या बाळा ॥ रायें ऐकूनि वृत्तांत सकळा ॥ मच्छिंद्रचरणीं प्रेरीतसे ॥७४॥

पूर्वी मच्छिंद्रकृतिरत्न ॥ सांठवले श्रवणाकारणें ॥ तेणेंकरुनि दर्शनभूषण ॥ स्वीकारावयासी पहातसे ॥७५॥

ऐसी इच्छा अब्धांपाठीं ॥ तो मच्छिंद्रचंद्र देखीला दृष्टी ॥ मग परम मनीं आनंददाटी ॥ चित्रपात्रीं हेलावली ॥७६॥

मग सुखासनें सिद्ध करुन ॥ राजानें मच्छिंद्राचा हात धरुन ॥ आपुले समास्थानीं नेऊन ॥ कनकासनी बैसविला ॥७७॥

षोडशोपचारें पूजन ॥ अर्पिता झाला तन मन धन ॥ वरी परम आदरें भक्तिरत्न ॥ मच्छिंद्रनाथ ओपीतसे ॥७८॥

सदा सर्वदा आसनीं शयनीं ॥ गमनीं भोजनीं जोडूनि पाणी ॥ निरंतर उभा सेवेलागुनी ॥ अन्य कांहीं सुचेना ॥७९॥

ऐसिया भक्तीचा पाहतां पाठ ॥ मच्छिंद्रकृपेचा लोटला लोट ॥ म्हणे कोण नरेंद्र कामनालोट ॥ कवण चित्तीं दाटतसे ॥८०॥

येरु म्हणे जी योगद्रुमा ॥ मी सूर्यवंशीं पाशुपतनामा ॥ रामअवलाद, कृशपत्नीधामा ॥ अवलाद देह असे हा ॥८१॥

तरी वडील माझा विजयी ध्वज ॥ श्रीराम अवतरे तेजःपुंज ॥ मातें भेटवीं महाराजा ॥ मित्रकुळाचा टिळक जो ॥८२॥

येरी म्हणे रे भाऊका दिठीं ॥ आतां करितों तयाची भेटी ॥ मग सभेबाहेरी तपोजेठी ॥ राया घेऊनि येतसे ॥८३॥

उभा राहूनि राजांगणीं ॥ धूमास्त्र मंत्र जल्पे वाणी ॥ भस्मचिमुटी संजीवनी ॥ अर्कावरी प्रेरितसे ॥८४॥

तेणें ध्रुव खगमंडळ संपूर्ण ॥ धूम्रें भरुनि गेलें गगन ॥ दिशांसह अर्क संपूर्न ॥ झांकाळूनि पैं गेला ॥८५॥

धूम्रास्त्रानें भरले नयन ॥ नेत्र पुसीतसे सारथी अरुण ॥ धूम्र संचारोनि मुखाकारण ॥ कासावीस होतसे ॥८६॥

तें पाहुनि सविताराज ॥ म्हणे अस्त्रविद्ये धूम्र विराजे ॥ क्षत्रिय कुळांतील नरेंद्र ओजें ॥ तेणें प्रेरली ही विद्या ॥८७॥

मग तो महाराज जगलोचन ॥ कवळूनि सायका चढवूनि गुण ॥ वायुअस्त्र शर निर्मून ॥ सोडिता झाला महाराजा ॥८८॥

तंव तो शर प्रतापवंत ॥ लवकरी प्रगटवी स्थावर मारुत ॥ तेणें मंदराचळ पर्वत ॥ हालूं पाहती डगडगां ॥८९॥

गगनापासूनि महीपर्यंत ॥ प्रगट झाला प्रळयवात ॥ तरु उचंबळूनि नभीं भ्रमत ॥ पक्षी जेवीं भूगोलातें ॥९०॥

ऐसा वात होतां प्रगट ॥ धूम्रें फुटला दिशापाट ॥ सदनालागीं निर्मळ वाटे ॥ गमन करितां येईंना ॥९१॥

तें पाहूनियां योगद्रुम ॥ जल्पता कितुलें ॥ कीं मंदराचळचि दुजे उगवले ॥ तेणें मार्ग कुंठित जाहले ॥ वातचक्राचे महाराज ॥९३॥

मग ते अस्त्रीं नारायण ॥ पर्वत पाहतां विशाळपणें ॥ मग वज्रास्त्रसंधान ॥ करिता झाला अर्क तो ॥९४॥

तंव वज्रास्त्र अतिकठिण ॥ पर्वतमाथे गेले भेदून ॥ तेणें घायें शतचूर्ण ॥ त्वरें झाले नगराज ॥९५॥

पर्वत चूर्ण होतां निगुती ॥ तें पाहूनि मच्छिंद्रजती ॥ भ्रमीं अस्त्र योजूनि उपरती ॥ मित्र भागीं सांडीतसे ॥९६॥

तें अस्त्र होतां स्पंदनी प्रविष्ट ॥ वाजींसह अरुण झाला भ्रमिष्ट ॥ सांडूनि रहाणीची नित्य वाट ॥ स्यंदन नेती भलतीकडे ॥९७॥

तें पाहूनियां द्वादशनामी ॥ ज्ञानशराच्या न उरल्या गुणऊर्मी ॥ तेणें करुनि भ्रमें प्रकामी ॥ नाशाप्रती पावतसे ॥९८॥

जैसा पेटला पावक ॥ त्यावरी सोंपविलें सकळ उदक ॥ मग तो उरे केवीं दाहक ॥ तेवीं अर्का झालें असे ॥९९॥

कीं अज्ञानपण साधकाचें ॥ श्रीसदगुरु निवारीत वाचें ॥ अंगीं भूषण ज्ञानपणाचें ॥ बोधगुनी गोवीतसे ॥१००॥

कीं सदनांत दाटला अंधार अपार ॥ तो दीप उजळितां होतो दूर ॥ तन्न्यायें श्रीभास्कर ॥ ज्ञानेश्वरा प्रेरितसे ॥१॥

तेणें उडवूनि भ्रमिष्टपण ॥ सुपंथसुपंथा करी गमन ॥ तें मच्छिंद्रनाथें दृष्टी पाहोन ॥ वाताकर्षण जल्पत ॥२॥

वातास्त्र आकर्षण सबळ ॥ वायुचक्रीं भेदिलें तुंबळ ॥ मग वाजींचे आणि सारथ्याचे तये वेळ ॥ श्वासोच्छवास राहिले ॥३॥

आणि जो प्रत्यक्ष चंडीकरण ॥ तोही दाटला श्वासेंकरुन ॥ वायुचक्री गेले आटून ॥ रथ उलथोनि पडियेला ॥४॥

वायुचक्राचा ज्यासी आधार ॥ तो आधार तुटतांचि सत्वर ॥ स्वर्गाहूनि उर्वीवर ॥ आंदळला स्यंदन तो ॥५॥

महीं आदळतां दिव्य रथ ॥ खालीं पडला श्रीआदित्य ॥ स्यंदनीं वाजी अति होत ॥ कासाविस श्वासानें ॥६॥

परी महीं पडतां तेजोराशिपाळ ॥ महीं मातला अति अनळ ॥ तेणें दाहूं पाहे सकळ ॥ महीवरले उदभिज्ज ॥७॥

तें पाहूनि मच्छिंद्रनाथ ॥ जलदास्त्र स्मरे त्वरित ॥ तेणेंकरुनि अपरमित ॥ जलवृष्टी होतसे ॥८॥

परी आदित्य पडतां निचेष्टित ॥ परम घाबरले स्वर्गदैवत ॥ मग विमानयानीं होऊनि त्वरित ॥ मच्छिंद्रापाशीं पातले ॥९॥

ब्रह्मा विष्णु आणि शिव ॥ वरुण अश्विनी कुबेर देव ॥ सुरवर अनादि सकळ गंधर्व ॥ महीलागीं पातले ॥११०॥

सत्यलोक तपोलोक ॥ अतळ वितळ सुतळादिक ॥ संकटीं पडला एक अर्क ॥ लागवेगीं धांविन्नले ॥११॥

जैसे सकळ तरुवरतीं ॥ चहूंकडूनि पक्षी येती ॥ तन्न्यायें महीवरती ॥ सकळ देव उतरले ॥१२॥

मग महाराजा क्षीराब्धिजांवई ॥ धांवूनि मच्छिंद्र धरिला हदयीं ॥ म्हणे हा आदित्य कोण न्यायी ॥ संकटी तुवां योजिल ॥१३॥

याउपरी करुनि नमस्कार ॥ विष्णूतें देत उत्तर ॥ म्हणे महाराजा पाशुपतवीर ॥ आदित्यकुळीं असे हा ॥१४॥

ऐसें असतां यथार्थ ॥ वंशजासी न पाहे हा आदित्य ॥ तस्मात् वडिलांची धर्मनीत ॥ ऐसेपरी असावी कां ॥१५॥

जिया मातेने बालकांचे संगोपन ॥ तिया रोषाची केली पखरण ॥ मग ती माता काय म्हणून ॥ लावेपरी मिरवावी ॥१६॥

स्वामी सेवकां अमित्र मानी ॥ मग कार्य कैचे येत घडोनी ॥ सदा संशयाची गवसणी ॥ उभयचित्तीं मिरवतसे ॥१७॥

तस्मात् राय पाशुपती ॥ नावडे या आदित्याप्रती ॥ म्हणूनि ऐसा वैकुंष्ठपती ॥ चर्याभाग रचियेला ॥१८॥

आणिक एक मम वागुत्तरासी ॥ साबरीविद्या कवित्वराशी ॥ सूर्यनामें मंत्र उपदेशी ॥ प्रसन्न असावें अर्काने ॥१९॥

याउपरी आणिक आहे चोज ॥ सूर्यवंशीं विजयध्वज ॥ तो पाशुपतातें श्रीराम आज ॥ भेटवावा महाराजा ॥१२०॥

ऐसेपरी कामना मनीं ॥ वेधली आहे चक्रपाणी ॥ पाशुपतरायाचे प्रेमवदनीं ॥ गुंती पावलों भक्तीनें ॥२१॥

नवराणिवासह माझा काम ॥ पूर्णते आणा मेघश्याम ॥ ऐसें बोलतां योगद्रुम ॥ हरी उत्तरा स्वीकारी ॥२२॥

म्हणे बा रे योगद्रुमा ॥ सूर्यनामीं मंत्र ॥ जगीं होतील प्रविष्ट पवित्र ॥ तैं रवकष्टानें येऊनि मित्र ॥ कार्य करील लोकांचें ॥२४॥

ऐसें बोलूनि चक्रपाणी ॥ करतळा कर देत वचनीं ॥ म्हणे बा रे भास्कर मंत्रालागुनी ॥ वरदाता झालासे ॥२५॥

बा रे तव मंत्र लोकोपकार ॥ नामस्मरणीं होतां नर ॥ तेणेंचि पातक योग भद्र ॥ सकळ जनांचे मिटतील ॥२६॥

सहज सूर्यांचे वदतां नाम ॥ सकळ पातकें होतील भस्म ॥ तैंशांत मंत्रप्रयोग उत्तम ॥ कार्यालागीं दुणावेल ॥२७॥

नाममंत्रयुक्त प्रयोग ॥ त्यावरी तव वाणी पवित्र अभंग ॥ त्याहीवरती वरद चांग ॥ प्रत्यक्ष दैवतें मिरवतील ॥२८॥

तरी बा सोळा राशी पावलें ॥ सुवर्ण जडावासी गमले ॥ तें भूषण मोला चढलें ॥ मान्य केवीं होईना ॥२९॥

तरी या कामा कदा आळस ॥ होणार नाहीं महापुरुष ॥ आम्ही सर्व देत तव वचनास ॥ उतरलों आहों महाराजा ॥१३०॥

वीरभद्राचे समरंगणी ॥ आणि नागपत्रअश्वत्थस्थानीं ॥ तूतें ओपूनि वरदवाणी ॥ तुष्ट केलें आधींच ॥३१॥

तरी आतां संशय ॥ सांडूनि अर्का जीववावें ॥ याचि रीतीं देव अवघे ॥ गौरविती मच्छिंद्रा ॥३२॥

जैसे एका चंद्रांबुसाठी ॥ न्याहाळिती चकोर पाठी ॥ तेवीं जगलोचना दिठीं ॥ सकळ देव गौरविती ॥३३॥

मच्छिंद्र म्हणे पाशुपतराया ॥ आधीं दावीन राम काया ॥ तेव्हांचि समाधान तरी राया ॥ मम चित्तांत ओसंगी ॥३४॥

ऐसी ऐकतां मच्छिंद्रवाणी ॥ सौमित्रासह सगुणी ॥ प्रगट झाला कोदंडपाणी ॥ दशरथतनय महाराज ॥३५॥

मग राममूर्ती प्रगट होतां ॥ शिवासी आनंद वाटला चित्ता ॥ जयानें राया पशुपता ॥ आनंदसरिता उचंबळली ॥३६॥

मच्छिंद्रें देखतां कोदंडपाणी ॥ भावे मस्तक ओपिलें चरणीं ॥ रामें प्रेमें धरुनि वक्षःस्थानीं ॥ मच्छिंद्रनाथ कवळिला ॥३७॥

पाशुपतराव भाविक पूर्ण ॥ तोही वंदी श्रीरामचरण ॥ राम त्यातें हदयीं धरुन ॥ धन्य वंश म्हणतसें ॥३८॥

यावरी मच्छिंद्र जोडोन दोन्ही हस्त ॥ नम्रोत्तरीं स्तवूनी रघुनाथ ॥ गौरवोनि रामा बोधत ॥ हे रघूत्तमा महाराजा ॥३९॥

तव नामें अनंत असती ॥ तेवी त्यांत रामनाम गंगा वसती ॥ सर्वात श्रेष्ठ सीतापती ॥ ग्रंथामाजी निवेदिलें ॥१४०॥

त्याही ग्रंथां नाहीं भिती ॥ परी तव नामें शुभ ते असती ॥ तेवी माझ्या कवित्वाप्रती ॥ वदनपात्रीं विराजिजे ॥४१॥

साबरीविद्येचें अपार वचन ॥ मंत्रप्रयोगीं कवित्व पूर्ण ॥ जेथें येईल तुझें नाम ॥ तेथे कार्य करावें समग्र त्वां ॥४२॥

तव नामीं होतां मंत्रोच्चार ॥ तें त्वां कार्य करावें समग्र लवकर ॥ तरी प्रांजळ चित्तीं देवीं कर ॥ मम करी ओपावा ॥४३॥

चित्ती असेल जरी अवमान ॥ तरी सज्ज करीं कां कोदंडबाण ॥ माजवोनि आतां समरंगण ॥ नृत्य करु रणांगणीं ॥४४॥

श्रीराम म्हणे मच्छिंद्रा ऐक ॥ तूं तिहीं देवांचा वरदायक ॥ श्रीदत्तात्रय प्रतापार्कं ॥ अवतार तिघा देवांचा ॥४५॥

आणि नरसिंह अवतार पूर्णब्रह्म ॥ ते तुज वश्य आहेत योगद्रुमा ॥ तेथें मी कां नसावें साह्यार्थकामा ॥ साह्य असों तुज आतां ॥४६॥

तुझ्या मंत्री माझें स्मरण ॥ होतांचि कार्य करीन ॥ बावनवीरांत सबळ आचरण ॥ मंत्रप्रयोगीं दावीन मी ॥४७॥

ऐसी वदूनि वरदवाणी ॥ भाष देत मच्छिंद्रपाणी ॥ मग म्हणे हे योगधामी ॥ मज तुज ऐक्य असे की ॥४८॥

तूं विष्णूचा अवतार ॥ जो कविनारायण महाथोर तस्मात् तुझें शरीर ॥ ऐक्यत्व असें या लोकीं ॥४९॥

ऐसें बोलोनि कौसल्यासुत ॥ धन्य म्हणवूनि ग्रीवा तुकावीत ॥ यावरी बोले सावध आदित्य ॥ वेगें करीं तपोराया ॥१५०॥

एक मित्रावांचूनि धरणी ॥ झाली असे दीनवाणी ॥ तरी योगींद्रा सुखधामीं ॥ मम पूर्वजां मिरवीं कां ॥५१॥

महीं पडला अंधकार ॥ देव त्रास पावले समग्र ॥ सकळ जगाचा व्यवहार ॥ खोळंबला तपोराया ॥५२॥

ऐसे ग्लानी सुढाळ वचन ॥ श्रीराममुखीं ऐकोन ॥ तें मच्छिंद्रहदयीं अपार ॥ भूषण ॥ चित्तशक्तीतें मिरविले ॥५३॥

तेणें परम आनंदघृत्ती ॥ प्रसन्न झाली चित्तभगवती ॥ मग वातास्त्रमंत्र देहस्थव्यक्ती ॥ प्रसादातें ओपीतसे ॥५४॥

वातयुक्त अस्त्र पूर्ण ॥ मुखीं जल्पतां मच्छिंद्रयोगिजन ॥ मग सुटी पावोनि वाताकर्षण ॥ सुखी केला आदित्य तो ॥५५॥

मग सावध होऊनि महीं बैसत ॥ दाही दिशा न्याहाळीत ॥ तों अपार दृष्टी देखूनि दैवतें ॥ सकळांलागीं पाचारी ॥५६॥

सकळ दैवतें जाऊनि तेथ ॥ नमिला महाराज प्रताप आदित्य ॥ यावरी विष्णूलागीं पुसत ॥ क्षत्रिय कोण ऐसा आहे ॥५७॥

कीं वासना पुन्हा परतून ॥ हरुं पाहत श्यामकर्ण ॥ धन्य प्रतापी प्रतापगहन ॥ आजि दावीं कां मजकारणें ॥५८॥

तरी ऐसे प्रतिज्ञें लागून ॥ कीं युगानुयुगीं असें प्रसन्न ॥ तरी तयाचें मुखमंडन ॥ मज भेटीतें आणावें ॥५९॥

मग मच्छिंद्रातें देव पाचारिती ॥ कीं तुज बोलावीतसे गभस्ती ॥ मग चंद्राख जल्पूनि उक्ती ॥ दर्शना जात मच्छिंद्र ॥१६०॥

मित्र दाहक तो अति सबळ ॥ म्हणूनि चंद्रास्त्र जपला मच्छिंद्रबाळ ॥ तें मागें पुढें परम शीतळ ॥ चंद्रास्त्रीं मिरवीतसे ॥६१॥

त्यांत जलदास्त्राचा वर्षाव ॥ होवानि होत शीतल ठाव ॥ ऐसें योजूनि सविताराव ॥ जाऊनिया नभियेला ॥६२॥

सर्वातें देखूनि मच्छिंद्रनाथ ॥ धन्य धन्य ऐसें म्हणत ॥ कवण नामीं असे पुसत ॥ ग्राम धाम जन्मादि ॥६३॥

मग विष्णूनें मुळापासूनि कथा ॥ नामधामादि सांगितली वार्ता ॥ कविनारायण महीवरता ॥ मच्छिंद्रनाथ मिरवतसे ॥६४॥

येरी म्हणे माझा अंश ॥ नवनारायण असती महीस ॥ तयांचा अवतार शुभ आम्हांस ॥ चांगुलपर्णी वाटला हा ॥६५॥

तरी बा रे मच्छिंद्रनाथा ॥ कवण कामनीं वेधली व्यथा ॥ तें मज वदूनि वरदामृता ॥ प्राशन करीं महाराजा ॥६६॥

कृत त्रेता द्वापारयुग गेलें ॥ परी ऐसें नाहीं केलें ॥ धन्य तुझा प्रताप असे विपूल ॥ धन्य गुरु तुझा तो ॥६७॥

येरु म्हणे कर जोडोनी ॥ मम वेधली कामना मनीं ॥ साबरीविद्या कवित्वकरणी ॥ कृपा करुनि दाविली ॥६८॥

परी त्यातें वरद आपुला ॥ असावा ऐसें वाटतें मनाला ॥ तरी कृपा करुनि वर त्याला ॥ दिधला पाहिजे महाराजा ॥६९॥

मंत्रप्रयोगी तुझें स्मरण ॥ होता व्हावें दृश्यमान ॥ जगाचें कार्य मंत्रसाधन ॥ स्वकष्टानें मिरवावें ॥१७०॥

ऐसी ऐकतां मच्छिंद्रवाणी ॥ अवश्य म्हणे वासरमणी ॥ मंत्रप्रयोग स्वयें घेऊनी ॥ कार्य करीन जगाचें ॥७१॥

ऐसें वदोनि जगलोचनी ॥ भाष देत करतळींवचनीं ॥ यावरी पाशुपतराया बोलावुनी ॥ चरणावरी घातला ॥७२॥

सूर्यवंशीं वीर्यप्रवाह ॥ वंशमालिका सगुण सर्व ॥ तुष्ट केला सविताराव ॥ मच्छिंद्रानें ते समयीं ॥७३॥

वंशमालिका ऐसी ऐकून ॥ संतुष्ट झाला सवितानारायण ॥ मग आपुला सिद्ध वरुनि स्पंदन ॥ वातचक्रा आव्हानी ॥७४॥

येरीकडे सकळ देव ॥ विमानयानीं गेले सर्व ॥ आपुलालें स्थान अपूर्व ॥ पाहते झाले ते वेळां ॥७५॥

येरीकडे मच्छिंद्रनाथ ॥ कृपें आव्हानूनि पाशुपत ॥ निघता झाला करुनि तीर्थ ॥ राममूर्ती वंदूनिया ॥७६॥

आतां पुढील अध्यायीं कथन ॥ चंद्रागिरि पाहिला ग्राम ॥ तेथें गवरांतूनि गोरक्ष काढून ॥ पुन्हा तीर्थे करील कीं ॥७७॥

नरहरिवंशीं घुंडीसुत ॥ मालू हरीचा शरणागत ॥ पुढिले अध्यायीं उत्तम कर्थेत ॥ निवेदील श्रोतियांसी ॥७८॥

स्वस्ति श्रीभक्तिकथासार ॥ संमत गोरक्षकाव्य किमयागार ॥ सदा परिसोत भाविक चतुर ॥

अष्टमाध्याय गोड हा ॥१७९॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥