अध्याय १२
श्रीगणेशाय नमः
जयजयाजी भगवंता ॥ पाळक नरहरीच्या सुता ॥ नरहरीरुपा कंदर्पताता ॥ अवतार अनंत मिरविशी ॥१॥
तरी आतां पुढें ग्रंथ ॥ बोलवीं बरवे रसभरित ॥ मागिले अध्यायीं मच्छिंद्रनाथ ॥ स्त्रीराज्यांत पै गेला ॥२॥
उपरी जालिंदराचा जन्म ॥ यज्ञकुंडीं उत्तमोत्तम ॥ उपरी पश्वात्तापेंकरुन ॥ पर्वतदरींत निघाला ॥३॥
तेथें प्रगटूनि ज्वाळामाळी ॥ तो परम स्नेहाचे नव्हाळीं ॥ अंकी घेऊनि त्या काळीं ॥ जन्मकथा सांगितली ॥४॥
आहे इतुकी कथा श्रोतीं ॥ पूर्वाअध्यायीं संपली होती ॥ आंता पुढें अवधानाप्रती ॥ श्रवणार्थी मिरवावें ॥५॥
असो महाराज द्विमूर्धनी ॥ सकळ जन्माची कथा सांगोनी ॥ उपरी बोले कामना मनीं ॥ कोणती बाळा ती सांग ॥६॥
येरु म्हणे जी महाराज ॥ कामनाविरहित मन माझें ॥ आहे परी हितार्थ गुज ॥ सकळ जाणसी तूं ताता ॥७॥
या नरदेहाची झाली प्राप्ती ॥ तरी सार्थक ओपीं माझें हातीं ॥ नाहीं तरी आले तैसे जाती ॥ ऐसें न करी महाराजा ॥८॥
जैसा उदककुंभ साचार येथें ॥ तो मळ उसके जेथें तेथें ॥ परी तयाचा विस्तार महीतें ॥ कांहीं एक मिरवेना ॥९॥
तरी व्यर्थ जन्मूनि मरण ॥ कीं लोहकाराचे भाते भरुन ॥ कीं भाडाईत ग्रंथिक रचून ॥ व्यर्थ शीण वृषभातें ॥१०॥
तरी आतां ऐक ताता ॥ मिरवेल ऐशा पूर्ण वार्ता ॥ तिहीं भुवनांभाजी सत्ता ॥ चिरंजीवित्व संपादीं ॥११॥
लोक म्हणती जालिंदर झाला ॥ परी मेला नाहीं ऐकिला ॥ ऐसें न करुनियां देहाला ॥ जगीं मिरवी हे ताता ॥१२॥
ऐसें ऐकूनियां ज्वलन ॥ मौळी तुकावोनि डोलवी ॥ मान ॥ म्हणे बाळाचे धन्य ज्ञान ॥ वयासमान नसे कीं ॥१३॥
मग त्वरें तो द्विमूर्धनी ॥ जालिंदरासी स्कंधीं वाहोनी ॥ अनसूयानंदनस्थानीं ॥ त्वरें जाऊनि पोहोंचला ॥१४॥
तव त्या महाराज अत्रिनंदनास ॥ अग्नीसी पाहोनि झाला हर्ष ॥ मग पुढें होऊनि हव्यवाहनास ॥ आलिंगिलें सुप्रेमें ॥१५॥
म्हणे महाराजा मम दैवता ॥ तेजःपुंज जेवी सविता ॥ कवण कामना वेधूनि चित्ता ॥ येथें आलासीं महाराजा ॥१६॥
मज आळशियावरी ओघ ॥ ओघिला गंगोदकीं चांग ॥ कीं क्षुधिता धेनु लागूनि माग ॥ पयापान करवीतसे ॥१७॥
कीं तमाचें होता वेष्टण ॥ अर्कं दिवटा आला होऊन ॥ कीं मृत्युसमयीं पीयूषपान ॥ पीयूषचि करवी आग्रहें ॥१८॥
तेवीं येथें झाली परी ॥ गंगा ओघिली आळशावरी ॥ मग बैसूनि निकट शेजारीं ॥ वर्तमान पुसतसे ॥१९॥
परी महाराजा द्विमूर्धन ॥ हा कोणाचा आहे नंदन ॥ येरी म्हणे पंचबाण ॥ शिवदेहीचा हा असे ॥२०॥
कीं शिवदेहीचा काम श्रेष्ठ ॥ म्यां दाहिला हें बोलती स्पष्ट ॥ परी जठरीं रक्षिला होता वरिष्ठ ॥ आजपर्यंत महाराजा ॥२१॥
मग बृहद्रव्याच्या यज्ञकुंडांत ॥ प्रगट केलें या देहातें ॥ तस्मात् महाराजा तुमचा सुत ॥ तूंचि आतां संगोपीं ॥२२॥
तरी यातें अनुग्रह देऊनी ॥ जगी मिरवीं सनाथपणीं ॥ हा चिरंजीव असो शिवकामनी ॥ मृत्यु कदा न पावो ॥२३॥
प्रमथ दशकर रेत वहिला ॥ मम जठरीं त्यावरी जन्मला ॥ तस्मात् श्रेष्ठ उभयपक्षांला ॥ चिरंजीव असो हा ॥२४॥
जैसा लाभल्या रस पीयुष ॥ उपरी संजीवनी साह्य त्यास ॥ मग तो निर्मय यमसदनास ॥ यमापाशीं मिरवेळ ॥२५॥
कीं घृतशर्करेची पडतां मिठी ॥ नको कोण म्हणेल या कडवटीं ॥ का चंद्रअर्काची झाली भेटी ॥ उजेड कांहीं दिसेना ॥२६॥
तेवीं शिवकाम माझें जठर ॥ ऐक्य झालिया श्रेष्ठाकार ॥ त्यांत नारायण नव साचार ॥ अंतरिक्ष संचरला ॥२७॥
याही उपरांतिक ऐका परी ॥ मौंजी विराजल्या स्वामीकरीं ॥ मग तें माहात्म्य कवणापरी ॥ जगामाजी काय वर्णावें ॥२८॥
आधीं सुवर्ण सोवळा दासी ॥ त्यावरी सुगलें हेमकर्णी ॥ जडित नवरत्न सुढाळ कोंदणीं ॥ तें कोण लेऊं म्हणेना ॥२९॥
कीं आधींच सुगंध मलयागार ॥ मृदमद झाला असे त्यावर ॥ त्यावरी शृंगारुनि सुंदर ॥ कोण उटी घेईना ॥३०॥
तस्मात् ऐशा झाल्या गोष्टी ॥ वरदकरीं तव गा तपोजेंठी ॥ मग जालिंदर महीपाठीं ॥ कीर्तिसूर्य मिरवेल ॥३१॥
परी ते पावकी रसाळ वचन ॥ वर्षते अमृतचन ॥ तेणें चातकमन ॥ तुष्ट झालें शरीरीं ॥३२॥
मग म्हणे जी महाराजा ॥ पुरवीन आतांचि काम तुझा ॥ परी द्वादश वर्ष विजयध्वजा ॥ मजपाशीं ठेवीं हा ॥३३॥
अवश्य म्हणूनि ज्वाळमौळी ॥ म्हणे रक्षणें आपणांजवळी ॥ परी मज देखतां हस्त मौळीं ॥ वरदकरणी मिरवावा ॥३४॥
मग तो सुपात्र अत्रिनंदन ॥ अंकीं घेत जालिंदर रत्न ॥ सकळ कळांतें सांगून ॥ विकल्पाते नुरवीतसे ॥३५॥
पहा हो कृपेची सदट नव्हाळी ॥ वरदहस्त स्पर्शितां मौळीं ॥ कर्णी ओपितां मंत्रावळी ॥ अज्ञान काजळी फिटलीसे ॥३६॥
परी मंत्राक्षर अंबुदाकार ॥ पूर्ण संचरता कर्ण पात्र ॥ मग ती मही पिकें विचित्र ॥ ब्रह्मपणें मिरवली ॥३७॥
मग तातचि तात अनुपम ॥ चराचरादि स्थावरजंगम ॥ एके रुपीं सनातन ॥ ब्रह्मप्राप्ती मिरवली ॥३८॥
ऐसा झालिया स्वतंत्र विचार ॥ मग करुनी दत्तासी नमस्कार ॥ महाराज तो वैश्वानर ॥ अदृश्यपणें मिरवला ॥३९॥
मग दत्तात्रेय आणि जालिंदर ॥ विराजले पर्वतगिरीदर ॥ मग प्रेमें अभ्यासीं चमत्कार ॥ दृश्यादृश्य कळतील ॥४०॥
मग सवें घेऊनि जालिंदरासी ॥ नित्य गमन करी महीसी ॥ स्नान करुनि भागीरथीसी ॥ विश्वेश्वरासी ॥ नमिताती ॥४१॥
तेथूनि भोजन पांचाळेश्वरी ॥ भिक्षा मागावी कोल्हापुरीं ॥ निद्रा जयाची मातापुरीं ॥ माहूरगड म्हणविताती ॥४२॥
असो ऐसे द्वादश वरुषांत ॥ नाना अस्त्रांसही घेत ॥ प्रवीण करी बाळा समर्थ ॥ विद्याभांडार भरुनिया ॥४३॥
जालिंदराचें दास्य पाहून ॥ घडिघडि आल्हाद पावे मन ॥ सकळ विद्येचें रत्न ॥ तयालागीं भूषणातें ॥४४॥
वातस्त्रादि जलदास्त्र ॥ अग्न्यस्त्र धूमास्त्र ॥ वाताकर्षणं कामास्त्र ॥ पर्वतास्त्र निवेदिलें ॥४५॥
वज्रास्त्र आणि वासवशक्ती ॥ नागास्त्र प्राणाहुती ॥ खगेंद्रास्त्र प्रतापशक्ती ॥ मोहनास्त्र सांगितले ॥४६॥
निर्वाणास्त्रादि संजीवनी ॥ रुद्रास्त्र आणि प्रळयाग्नीं ॥ विरक्तास्त्र कामासनीं ॥ मोहनास्त्र सांगितलें ॥४७॥
दानवास्त्र देवास्त्र पूर्णतप ॥ काळास्त्र मिरविती यमादि दस ॥ स्तवनास्त्रगती उत्तम ॥ जिंकूं शके ब्रह्मांड ॥४८॥
कार्तिकास्त्र ब्रह्मास्त्र ॥ विभक्तास्त्र जारणास्त्र ॥ शापास्त्र आणि मरणास्त्र ॥ शरास्त्रही शिकविलें पैं ॥४९॥
ऐसा द्वादश वर्षात ॥ सकळाखीं प्रवीण केला नाथ ॥ आयुष्य भविष्य गमनार्थ ॥ सकळ विद्या निरुपिल्या ॥५०॥
रसायनादि किमयागार ॥ वेदव्याकारणदि निपुणशास्त्र ॥ नाटकें संगीतसार जें स्वर ॥ गंधर्वातें लाजवी ॥५१॥
ज्योतिष सायक शरसंधान ॥ कोकशास्त्रीं झाला प्रवीण ॥ कामुक दडंगुण ओढण ॥ शास्त्राधारे पैं केला ॥५२॥
जलतरणादि चातुर्थकविता ॥ वैदिकी रत्नलक्षणसहिता ॥ ब्रह्मज्ञानादि निपुण अर्था ॥ बोले तैसा चालतसे ॥५३॥
ऐसी सकळ कळाकुसरी ॥ सद्विद्येचा पूर्ण भांडारी ॥ करुनि निका परीक्षेपरी ॥ जगामाजी मिरविला ॥५४॥
यापरी झालीया पूर्ण ॥ पुढें दैवतें आराधून ॥ वर ओपावयाकारणें ॥ जालिंदरा उतरलीं ॥५५॥
मग तो रतवूनि वैश्वानर ॥ पुढें केला तयाचा कुमर ॥ प्रत्यक्ष होतां जालिंदर ॥ सद्विद्येसी दाविलें ॥५६॥
पाहूनि विद्या अपाररत्न ॥ मान तुकावी द्विमूर्धन ॥ धन्य धन्य हा अत्रिनंदन ॥ वारंवार म्हणतसे ॥५७॥
यापरता अत्रिसुत ॥ म्हणे महाराजा ऐक मात ॥ पूर्णपर्णी जालिंदरनाथ ॥ सद्विद्येश पैं झाला ॥५८॥
झाला परी ऐक वचन ॥ एक उरलें आराधन ॥ दैवत करुनि द्यावें प्रसन्न ॥ वरालागीं महाराजा ॥५९॥
तरी सकळ दैवतांसी ॥ नेऊनि भेटवीं जालिंदरासी ॥ बोल स्वीकारुनि पूर्ण तयासी । बैसवावें महाराजा ॥६०॥
मग अवश्य म्हणूनि वैश्वानर ॥ स्कंधीं वाहिला जालिंदर ॥ भुवनत्रयीं समग्र ॥ फिरोनि ओळखी दैवतें ॥६१॥
असो तीं स्थानें दैवतें नामें ॥ सांगतां वैखरी सुमध्यसे ॥ तरी दुवार कथा ग्रंथमाहात्म्ये ॥ पडत आहे महाराजा ॥६२॥
पूर्वी मच्छिंद्राचे कारणीं ॥ निरोपिली स्थानें दैवतें नामीं ॥ नागपत्रें अश्वत्थधामीं ॥ सूर्यकुंड उपदेशिलें ॥६३॥
जें जें मच्छिंद्रें केलें संधान ॥ सकळ दैवतें प्रसन्न ॥ तें तें दाविलें द्विमूर्धनें ॥ वरालागीं ओपिलें ॥६४॥
बावन्नवीरादि जळदेवता ॥ पाताळभुवनीस्वनाथा ॥ तितुक्यासी करुनि प्रणिपाता ॥ वरालागीं ओपिलेंसें ॥६५॥
परी दैवतें वर देऊनि त्यासी ॥ सांगातीं झालीं पूर्ण तपासी ॥ तेणें पावेल सकळ सिद्धींसी ॥ ऐसें सकळ वदलेती ॥६६॥
तें ऐकूनि द्विमूर्धन ॥ पाहता झाला बद्रिकावन ॥ तेथें द्वादश वर्षे नेम करुन ॥ तपालागीं बैसला ॥६७॥
लोहकंटकी चरणांगुष्ठ ॥ वातग्रहणीं आहार पुष्ट ॥ मुखीं रामनामपाठ ॥ ब्रम्हीं दृष्टीं निर्मिलीसे ॥६८॥
तंव ते आचाट तय पाहून ॥ दैवतें तुकविती झालीं मान ॥ आपुलाले वाहनी आरोहण ॥ करुनि आलीं तया ठाया ॥६९॥
ब्रह्मा विष्णु महेश्वर ॥ आणिक दैवतें आलीं अपार ॥ तपशांती करुनि साचार ॥ स्थानीं गेलीं आपुल्याला ॥७०॥
बद्रिकाश्रमीं बद्रिनाथं ॥ तेणें उभयतां सुतां ॥ आपुल्याजवळी त्रिरात्र ॥ ठेवूनियां घेतलेसे ॥७१॥
ठेविलें परी भविष्य कथून ॥ सांगता झाला पंचानन ॥ सत्यलोकातें ब्रह्मभुवन ॥ तेथें वर्तलें विपरीत ॥७२॥
म्हणाल तें कोणत्या रीतीं ॥ ब्रह्मतनया सरस्वती ॥ द्वादशवर्षे दिव्यमूर्ती ॥ रेखिलीसे शृंगारीं ॥७३॥
जिचें मुख पाहतां भद्र ॥ रेखला वाटे पूर्णचंद्र ॥ केश कुरळ आकाश मंद ॥ वेष्टित वाटे पाहतां कीं ॥७४॥
यापरी पूर्ण आणिक युवती ॥ शृंगार रेखिला हेममुक्ती ॥ तें मुक्त न वाटे नक्षत्रपातीं ॥ शृंगारातें मिरवलें ॥७५॥
अपार रत्नीं आगळा ॥ स्कंद वेष्टित बहु रसाळा ॥ तिहीं भुवनीं रत्नकीळा ॥ नक्षत्रासम मिरवली ॥७६॥
कंचुकीवेष्टन दाट करुनी ॥ त्यात कंदुकासमान इंदुतरणी ॥ कुच विराजती हदयस्थानी ॥ चीर पदरातें मिरवें पैं ॥७७॥
हरिकटीते कटाकृती ॥ जानु कर्दळीस्तंभनीतीं ॥ सरळ पोटर्‍या चरणस्थिती ॥ गजगामिनी मिरवते ॥७८॥
ऐसी तनया पाहतां दृष्टी ॥ तों काम उदेला सहज पोटीं ॥ मग विधि नोहे तो अवधी ॥ परमेष्टी कुबुद्धीतें संचरला ॥७९॥
तो कामबळें उन्मत्त ॥ कुमारीमागें लागत ॥ धावतां धावतां वीर्यपात ॥ झाला विधीचा वेधवां ॥८०॥
वातचक्र सबळ नेट ॥ बुंद पावला महीपाट ॥ परी हिमाद्रीचे वनीं अचाट ॥ दिग्गज एक निजलासे ॥८१॥
निजला परी कर्णरंध्रांत ॥ येऊनि पडिले बिंदुरेत ॥ त्या रेतातें जीव व्यक्त ॥ प्रबद्ध नारायण संचरला ॥८२॥
परी त्यातें लोटले बहुत दिन ॥ झालें चतुरावृत्ती युगप्रमाण ॥ द्विजालागी नाहीं मरण ॥ चिरंजीव असती ते ॥८३॥
अष्टदिशीं अष्ट दिग्गज ॥ महादीप्त ते महाराज ॥ त्यांतील एक हो तेजःपुंज ॥ निजला आहे महाराजा ॥८४॥
प्रबुद्ध नारायण विख्यात ॥ अवतारदीक्षा देहस्थित ॥ त्या दिग्गजाच्या कर्णविवरांत ॥ सुशोभित आहे कीं ॥८५॥
बालतनु बालार्काकिरणीं ॥ हरी ते पहावे निजनयनीं ॥ तो जालिंदरें शिष्य करोनि ॥ महीलागीं मिरवावा ॥८६॥
कर्णोदय त्याचा झाला ॥ म्हणोनि कानिफा नाम त्याला ॥ ऐसें ऐकोनि शिववचनाला ॥ वैश्वानर बोलतसे ॥८७॥
म्हणे महाराजा फार बरवें ॥ आपण बदला तितकें अपूर्व ॥ परी गज केवीं विदारावा ॥ आम्हांलागीं दाखवा ॥८८॥
जैसी उदया आणिली गोष्टी ॥ तैसी दाखवा प्रत्यक्ष दृष्टी ॥ सूर्यजयद्रथ पाठपोटीं ॥ मिरवावा महाराजा ॥८९॥
फार बरवें उत्तम झालें ॥ एकटें महीं मम तान्हुलें ॥ त्यातें पृष्ठी रक्षक भलें ॥ निर्माण केलें महाराजा ॥९०॥
तरी आतां कृपा करुन ॥ दाखवावें गजस्थान ॥ अवश्य म्हणूनि उमारमण ॥ त्रिवर्गादि चालले ॥९१॥
त्रिवर्गाचें तेज अद्भुत ॥ दिशा व्यापोनि शिरले गगनांत ॥ जेवीं चंद्रसूर्याचे तेजांत ॥ अग्नि संचरे तिसरा ॥९२॥
किं एक रुद्र एक विष्णु ॥ तिजा उदेला कमळतनु ॥ कीं चंद्राजळ द्रोणाचळ धनु ॥ मंदराचळ तिसरा पैं ॥९३॥
कीं एक शुक्र बृहस्पती ॥ त्यांत कचेश्वरमूर्ती ॥ कीं अमृतसंजीवनी युक्ती ॥ तिसरा अमर मिरवला ॥९४॥
कीं एक परीस एक चिंतामणी ॥ तिसरा निघतो प्रतापखाणी ॥ ऐसे त्रिवर्ग हिमाद्रीस्थानी ॥ प्रवेश करिते पैं झालें ॥९५॥
तों पैल हिमाद्रीपर्वतीं ॥ दिसे शेवटीं दिग्गजमूर्ती ॥ महाविक्रळ स्थूळवटशक्ती ॥ पर्वतासम देखिला ॥९६॥
देखतांचि उमावर ॥ म्हणे हा गज प्रतापी तीव्र ॥ कदा नोहे महीं स्थिर ॥ माजवील समर आपणांसी ॥९७॥
तरी तयासी कैसी युक्ती ॥ करावी न राहे स्थिरत्वगती ॥ मग जालिंदर तीव्रयुक्ती ॥ बोलता झाला शिवातें ॥९८॥
हे महाराज उमावर ॥ माझिया मस्तकीं वरदकर ॥ अत्रिसुतें ठेविला थोर ॥ त्याचा चमत्कार पहा आतां ॥९९॥
ब्रह्मांड मिरवल्या तीव्रपणीं ॥ तेंही हिसावेल शूलपाणी ॥ मग या गजाची अपार करणी ॥ कोठवर उरे महाराजा ॥१००॥
प्रळयकाळ कृतांत शमे ॥ तोही शांतवेल उत्तमोत्तमें ॥ तें दिग्गजा तीव्रता प्रकाम ॥ कोठें असेल महाराजा ॥१॥
वातगती चक्रराहटी ॥ तेही कुंठित होईल जेठी ॥ मग मित्रस्यंदन भवकोटी ॥ स्थिर कैसा होईना ॥२॥
तन्न्यायें ब्रह्मांड जिंकितां ॥ पावे हा गज कां न स्थिरता ॥ तरी महाराजा चमत्कार आतां ॥ निजदृष्टीं विलोकीं ॥३॥
मग कक्षेमाजी भस्मझोळी ॥ करतर्जनीं चिमुटी ओळी ॥ मोहनास्त्र तदनुकाळीं ॥ जपता झाला महाराज ॥४॥
मोहनास्त्रामागें पवित्र ॥ प्रेरिता झाला स्पर्शास्त्र ॥ जपूनियां शुद्ध मंत्र ॥ भस्मचिमुटी सोडीतसे ॥५॥
तवं तें अस्त्र होतां व्यक्त ॥ तीव्रपणी गज झाला शांत ॥ यापरी महीं चरण चतुर्थ ॥ सुदृढ व्यक्त झाला तो ॥६॥
मग म्हणे शिवासी तातासहित ॥ येथेंचि असावें स्वस्थचित्त ॥ मी करीपाशी जाऊनि त्वरित ॥ कानिफातें आणितो ॥७॥
ऐसें ऐकतां वागुत्तर ॥ अवश्य म्हणे श्रीशंकर ॥ मग तो तेथूनि जालिंदर ॥ गजापाशीं पातला ॥८॥
परी मोहनास्त्र प्रतापवंत ॥ सर्व अंगें गज झाला शांत ॥ निकट जाऊनि तयाचे त्वरित ॥ आदरोक्ती बोलतसे ॥९॥
म्हणे बा रे धीरपण ॥ कोणी नसे तुजसमान ॥ तुझे कर्णी दिव्यरत्न ॥ महासिद्धीनें निर्मिले ॥११०॥
हांक मारुनि बोले त्यातें ॥ म्हणे प्रबुद्ध नारायण समर्थ ॥ गजकर्णी होऊनि व्यक्त ॥ अवतारदीक्षा मिरविसी ॥११॥
तरी आतां झडकरी ॥ कर्ण सोडूनि ये बाहेरी ॥ तूतें नाम या देहापरी ॥ कर्णकानिफा साजतसे ॥१२॥
ब्रह्मवीर्य कर्णउत्पत्ती ॥ म्हणूनि नाम तुजप्रती ॥ तूं तंव कानिफा सर्वज्ञमूर्ती ॥ दृश्यमान होई कां ॥१३॥
ऐकूनि जालिंदराचें वचन ॥ बोलता झाला विधिनंदन ॥ हे महाराजा गुणनिधान ॥ स्थिर असा महीतें ॥१४॥
मग त्वरें येऊनि कर्णद्वारी ॥ दृष्टीं पाहे ब्रह्मचारी ॥ सहज करुनि उभयकरीं ॥ नमस्कारी प्रेमानें ॥१५॥
षोडशवर्षी वयमान ॥ बाळतनू देदीप्यमान ॥ तयाचे तेजें सकळ कानन ॥ तेजामाजी डवरलें ॥१६॥
मग जालिंदरें देऊनि हस्त ॥ खालीं उतरिला कर्णसुत ॥ स्कंधीं वाहूनि प्रेमें स्नेहभरित ॥ शिवापाशीं पातला ॥१७॥
स्कंधींचा उतरुनि ठेवी महीशीं ॥ म्हणे कानिफा सर्वज्ञराशी ॥ नमस्कारीं उमावरासी ॥ वीर्यवंता महाराजा ॥१८॥
त्यातें नमूनि जनकासभेत ॥ द्विमूर्धनी आजी तात ॥ त्यातें नमस्कारुनि त्वरित ॥ श्रेयवंत होईं कां ॥१९॥
मग शिवासी करुनि नमस्कार ॥ उपरी नमिला वैश्वानर ॥ त्याहूनि प्रीती अति थोर ॥ जालिंदर नमिलासे ॥१२०॥
उपरी अत्यंत स्नेहभरितीं ॥ शिवें कवळूनि सप्रेम हस्तीं ॥ आपुले अंकीं बाळमूर्ती ॥ कर्णकानिफा बैसविला ॥२१॥
परम प्रिय अति लालन ॥ घेतलें बाळाचे चुंबन ॥ मग जालिंदरा बोले वचन ॥ बाळा देई अनुग्रह ॥२२॥
तव अनुग्रह झाल्यापाठीं ॥ मोडेल अज्ञानदशाराहाटी ॥ सकळार्थ विजय पोटीं ॥ कर्णकानिफा मिरवेल ॥२३॥
जैसा होतां अर्कोदय ॥ अंधकार पावे विलय ॥ तैं सकळ जनांचे हे व्यवसाय ॥ तन्न्यायें बाळा करावें ॥२४॥
कीं द्रव्य असतां गृहीं भरतीं ॥ मग सकळ व्यवसाय तया सुचती ॥ तन्न्यायें कृपामूर्ती ॥ बाळालागी करावें ॥२५॥
ऐसें ऐकूनि आदिनाथवचन ॥ जालिंदर तो तुकावी मान ॥ मग तेचि घडी क्रियामंडन ॥ संकल्पांत आव्हानी ॥२६॥
तन मन धन काया वाचा ॥ त्याग केला दुर्गुणांचा ॥ तो संकल्प निःसंकल्प साचा ॥ गुरुराज वंदिला ॥२७॥
मग वरदहस्त स्पर्शोनि चंद्रमौळी ॥ कर्णी ओपिली मंत्रावळी ॥ तेणें सकळ अज्ञानकाजळी ॥ फिटोनि गेली तत्काळ ॥२८॥
जैसा सदनीं लावितां दीप ॥ तीव्र तमाचा होय लोप ॥ तेवीं मंत्रबीजमाप ॥ अज्ञानकर्दमपण निवटी कां ॥२९॥
व्यक्ताव्यक्त सकळ भास ॥ पूर्ण झाला विजयपणास ॥ मग चराचरीं माझाचि वास ॥ एके रुपें वर्ततसे ॥१३०॥
ब्रह्मदृष्टी संकलित खूण ॥ दृश्यगुरुमुखेंकरुन ॥ तें हरि रुद्र ब्रह्मरुप चैतन्य ॥ ऐक्यरुपें मीनले ॥३१॥
असो ऐशी होतां राहाटीं ॥ मग उठते झाले चतुर्थ जेठी ॥ पदीं चालतां महीपाठीं ॥ बद्रिकाश्रमीं पातले ॥३२॥
मग सुवचनीं द्विमूर्धन ॥ युक्ती सांगे जालिदराकारण ॥ बा रे जें कां दत्तवचन ॥ कानिफातें समपीं ॥३३॥
ऐसें सांगूनि स्वयें युक्ती ॥ अदृश्य जाहला दाहकमूर्ती ॥ वरी सादृश्यपणें उमापती ॥ षष्मासें त्यातें मिरवला ॥३४॥
परी षण्मासदिनांमाझारी ॥ दत्तकृपेची विद्यालहरी ॥ सांठवूनि कानिफाअंतरी ॥ केला भांडारीं विद्येचा ॥३५॥
सकळ अस्त्रीं केला प्रवीण ॥ परी संजीवनी अस्त्र देदीप्यमान ॥ आणि दुसरें वाताकर्षण ॥ जालिंदरें रक्षिलें असे ॥३६॥
म्हणाल करुनि रक्षण ॥ सांगितलें सकळ विद्येचें कारण ॥ तरी इतुकेंच रक्षावयास संशय कोण ॥ जालिंदरा उदेला हो ॥३७॥
तरी संशयाचें कारण ॥ गजकर्णी झाला जन्म ॥ तया स्थानींचा उत्तम गुण ॥ उभयतांचा मिरवेल ॥३८॥
दांभिक बुद्धिसंस्कार ॥ पाहूनियां जालिंदर ॥ वाताकर्षण संजीवनीमंत्र ॥ अस्त्र भिन्न रक्षिलें ॥३९॥
परी सकळ अस्त्रीं झाला निपुण ॥ मग बोलता झाला उमारमण ॥ अस्त्र देवता करुनि प्रसन्न ॥ कानिफातें देई कां ॥१४०॥
मग स्तवनास्त्र जपोनि त्वरित ॥ बोलाविले सकळ दैवत ॥ इंद्र वरुण आश्विनीसहित ॥ महीलागीं उतरले पातले ते ठाया ॥४१॥
दानव मानव प्रतापवंत ॥ अतळ वितळ जे विख्यात ॥ नवनागकुळें वंशवंत ॥ तेही पातले ते ठाया ॥४२॥
चंद्रसूर्य गणगंधर्व ॥ यक्ष किन्नर आले सर्व ॥ विष्णुसहित कामोद्भव ॥ महीलागीं उतरले ॥४३॥
खगेंद्रासहित प्लबंगम ॥ येता झाला दाशरथी राम ॥ अवतारदक्ष विष्णु दशम ॥ दशअवतारीं मिरविला ॥४४॥
बावन्न वीर जळदेवता ॥ शंखिनी डंखिनी कालिकेसहिता ॥ अष्टभैरव गण पाताळनाथ ॥ गजानन मिरवला ॥४५॥
ऐशा देवता वर्णू किती ॥ मृत्युलोकीं पूर्ण विख्याती ॥ तेहतीस कोटी संख्या बोलती ॥ दृश्य झाले तितुकेही ॥४६॥
असो ऐशा समुचयाकारणें ॥ त्यासी जालिंदर करी नमन ॥ बद्धांजळी सर्वा जोडून ॥ बोलता झाला तत्क्षणी ॥४७॥
म्हणे महाराजा कृपामूर्ति ॥ कानिफा मिरवला सद्विद्येप्रती ॥ तैं योग देऊनि निगुतीं ॥ कार्यालागीं वर्तावें ॥४८॥
ऐसे ऐकूनि तयाचें वचन ॥ दैवतें बोलती सकळ जाण ॥ तुज आम्हीं वरप्रदान ॥ सद्विद्येसी दिधलेसें ॥४९॥
दिधलें परी कवणार्थी ॥ श्रीपावकाच्या मोहाप्रती ॥ आणि अत्रिसुत तुम्हांप्रती ॥ विद्यानाथ झालासे ॥१५०॥
ऐसें उभयांच्या भिडेंकरुन ॥ तुम्हासी दिधलें वरप्रदान ॥ परी पुढें आणिका कारण ॥ वर मिरवत नाहीं जी ॥५१॥
तेथूनि तुम्ही पुढतपुढती ॥ शिष्य सकळ अगणित भिती ॥ तितुक्यांसी सद्विद्येप्रती ॥ वर किती ओपावा हो ॥५२॥
बरें म्हणाल का वाईट ॥ परी वर न ओपूं आम्ही स्पष्ट ॥ मानाल तैसें महाश्रेष्ठ ॥ दुःख देहीं आपुल्या ॥५३॥
ऐसें म्हणूनि विमानीं ॥ बैसते झालें तत्क्षणीं ॥ तें जांलिदर दृष्टी पाहोनी ॥ परम चित्तीं क्षोभला ॥५४॥
म्हणे माझा अनादर ॥ करुनि जातां स्थानावर ॥ परी माझा चमत्कार ॥ निजदृष्टी पहावा ॥५५॥
मग करीं कवळूनि भस्मचिमुटी ॥ वातास्त्र प्रेरिता झाला जेठी ॥ तेणेंकरुनि नभापोटी ॥ प्रेरक झालें वातास्त्र ॥५६॥
तें वातास्त्र अति तीव्र ॥ प्रगट होतां वातचक्र ॥ तैं सकळ विमानें नभावर ॥ भ्रमण करिती वातानें ॥५७॥
तें पाहूनिया गंधर्वनाथ ॥ गुणीं गांडीव चढवितां सिद्ध ॥ आदिदेव सुरवरादि समस्त ॥ सज्ज केले सायके ॥५८॥
मग नानास्त्रें जपूनि युक्ती ॥ शर सोडिती नाथावरती ॥ तें पाहूनि जालिंदर जती ॥ निवारण करी सर्वाचें ॥५९॥
पर्वतास्त्र गंधर्व प्रेरिती ॥ वज्रास्त्र प्रेरी अमरपती ॥ यक्ष अग्निअस्त्रें सोडिती ॥ जळदास्त्र वरुण तो ॥१६०॥
धूम्रास्त्र अश्विनी देव ॥ नागास्त्र प्रेरिती सकळ दानव ॥ ऐशीं अस्त्रें बहुत गौरव ॥ बहुतांनीं तीं निर्मिलीं ॥६१॥
परी हरि आणि हर ॥ दृष्टीं पाहाती चमत्कार ॥ म्हणती पुढें कैसा विचार ॥ निजदृष्टीं पाहूं कीं ॥६२॥
ऐशीं अस्त्रें प्रेरिती बहुत ॥ तें पाहूनि जालिंदरनाथ ॥ मग सकळ अस्त्रांवरी मोहनास्त्र ॥ योजिता झाला महाराजा ॥६३॥
तें मोहन अस्त्रांतरीं ॥ प्रवेशूनि करी प्रताप बाहेरी ॥ जालिंदरातें अवलोंकन करी ॥ नमूनि जात असे अस्त्र ॥६४॥
ऐसें अस्त्र सकळ आलें ॥ परी जालिंदरा नमूनि गेलें ॥ परी पर्वतास्त्रें युक्त केलें ॥ निवटिलें वातस्त्र ते ॥६५॥
मग विमानें होऊनि स्वर्गी स्थिर ॥ समूळ आटलें वातचक्र ॥ मग एकाएका बोलती उत्तर ॥ कैसा विचार करावा ॥६६॥
जीं जीं अस्त्रें प्रेरितीं आपण ॥ तीं तेथें जातीं नमून ॥ तरी आतां शस्त्रें घेऊन महींलागी उतरावें ॥६७॥
तीव्र शस्त्रघातेंकरुन ॥ द्वंद्वमुखांतें करावें आव्हान ॥ मग तयाचा घेऊन प्राण ॥ स्वर्गवासी करावा तो ॥६८॥
ऐसें मानलें सर्वां चित्तीं ॥ विमाने उतरली महीवरती ॥ मग मुदगल फरश अंकुश शक्ती ॥ घेवोनियां धावलें ॥६९॥
त्रिशूळ खडग भाले तोमर ॥ फरश मुरस पाडू कट्यार ॥ गदा चक्र बरची यंत्र ॥ दारुकादि उभवले ॥१७०॥
गुप्ती भाले असिलता ॥ ऐशीं शस्त्रें किती वर्णिता ॥ असंख्यरुपी प्राणहर्ती ॥ घेवोनियां धांवले ॥७१॥
तें पाहूनि जालिंदर ॥ सोडता झाला कामिनीअस्त्र ॥ कामिनीअस्त्रावरी पवित्र ॥ कामअस्त्र प्रेरिलें ॥७२॥
कामिनीअस्त्र प्रगट होतां ॥ अगणित स्त्रिया तेज मारिता ॥ उदया पावूनि कामवार्ता ॥ दर्शविता रायासी ॥७३॥
परी त्या स्त्रिया कैशा ॥ रंभेहूनि शतगुण ऐशा ॥ भ्रुकुटीसायक नेत्रकटाक्षां ॥ शर सोडिती कामाचे ॥७४॥
तयामागें कामास्त्र ॥ सर्वां हदयी रिघोनि पवित्र ॥ तेणें लंपट होऊनि सर्वत्र ॥ प्रणययुद्धा उसळले ॥७५॥
मग एकाएकींच्या ध्यानीं ॥ लागूनि करिती नम्र विनवणी ॥ तंव त्या पळती रानोरानीं ॥ हेही धांवती त्यामागे ॥७६॥
परी बद्रिकाश्रमीं बद्रितरु ॥ त्यातें वर्णितां नसे पारु ॥ कीं वाट दावी कंटकापारु ॥ तयामाजी रिघाल्या ॥७७॥
तंव त्य कामिनी कंटकवनीं ॥ बद्रतरुतें जाती वेंधुनीं ॥ देवही तैसे तरु कवळूनी ॥ वृक्षावरी वेंधती ॥७८॥
एक वृक्षावरी एक एकावरी ॥ तैसे एक एक वेंधले तयांवरी ॥ निकट जाऊनि विनंती करी ॥ वश्य होय म्हणवूनी ॥७९॥
सकळ वृक्षा गेले वेंधून ॥ तें पाहूनि जालंदर नंदन ॥ मग स्पर्शोस्त्र मंत्र जपून ॥ भस्मचिमुटी सोडीतसें ॥१८०॥
स्पशीस्त्र प्रगट होतां ॥ सकळ कामिनींसी झाली प्रेरकता ॥ तें पाहूनि कामिनी तत्त्वतां ॥ उड्या सोडिती महीतें ॥८१॥
तयांच्या मागें देव भले ॥ उड्या सोडिती अति वहिलें ॥ परी स्पर्शास्त्रें पदातें धरिलें ॥ तरुशाखेतें कवळूनी ॥८२॥
मग खाली मौळी वरते पद ॥ मध्येंचि लोंवती देववृंद ॥ मुकुट महीतें पडोनि बद्ध ॥ कबरी मोकळी हेलावे ॥८३॥
जैसें सुग्रीव पक्ष्याचें घर ॥ तरुसी लोंवती दिसती अपार ॥ कीं दिनउदयीं शाखेवर ॥ वडकाळिका झोंबती ॥८४॥
तन्न्यायें तरुवरती ॥ देव उफराटें झोळकंवे घेती ॥ तें पाहूनी उमापती रमापती ॥ हास्य करिती गदगदां ॥८५॥
म्हणती बरवी झाली मौज ॥ ऐसा मिळाला नाहीं भोज ॥ न मारितां सकळ ज्ञानकाज ॥ फेडूनि करपुटीं ॥ नग्नशरीरी मिरवले ॥८६॥
मग स्त्रियां तळवटीं ॥ काम करित्या झाल्या शेवटीं ॥ सकळांचें चीर फेडूनि करपुटीं ॥ नग्नशरीरी मिरविले ॥८७॥
सकळ वस्त्रें जालिंदरापासीं ॥ स्त्रिया आणूनि करिती राशी ॥ मग जालिंदर कानिफापाशीं ॥ हळूचि खुणे सांगतसे ॥८८॥
देव सकळ झाले नग्न ॥ त्यांते नेसवूनि येई वसन ॥ मग तो कानिफा घेऊन वसन ॥ ज्याचे त्यासी नेसवीतसे ॥८९॥
नेसवितां देव बोलत ॥ अहो गुरुची करणी विपरीत ॥ विध्वंसलें असे सामर्थ्य ॥ योग्यायोग्य दिसेना ॥१९०॥
ज्यांची ब्रह्मांडभरी कीर्ति ॥ ते तरुलागीं कैसे लोंवती ॥ ऐसे म्हणूनि तयापरती ॥ वसनालागीं परिधानी ॥९१॥
म्हणे महाराजा गुरुसी चोरुन ॥ तुम्हां परिधानितों गुप्त वसन ॥ तरी हें ऐसें वर्तमान ॥ बोलूं नका गुरुतें ॥९२॥
वसन नेसल्या उपरी ॥ पाय वंदी उभय करीं ॥ भाळ ठेवूनी पदावरी ॥ आणिक जात पुढारां ॥९३॥
मग कानिफाची नेत्रभक्ती ॥ पाहुनी तुष्टले देव चित्तीं ॥ मग प्रसन्न होऊनि वरदहस्तीं ॥ वरा ओपिती कृपेनें ॥९४॥
मनीं करुनि दृढ विचार ॥ विना दिधल्यावाचूनि वर ॥ सोडणार नाहीं जालिंदर ॥ कृतनिश्वय हा असे ॥९५॥
ऐसा निश्चय करुनि चित्तीं ॥ प्रसन्न चित्तें वर ओपिती ॥ जें जें अस्त्र तयाचे शक्ती ॥ आम्ही मिरवूं निश्चयें ॥९६॥
मग सकळीं देऊनि वरप्रदान ॥ कानिफा केला वरदवान ॥ तें ऐकूनि पावकनंदन ॥ विभक्तास्त्र सोडीतसे ॥९७॥
विभक्तास्त्र होतां प्राप्त ॥ सकळ देव झाले मुक्त ॥ सांवरुनि वस्त्रभूषणातें ॥ नाथापाशीं पातलें ॥९८॥
मग सर्वत्रीं करुनि नमस्कार ॥ म्हणती तव सुता दिधला वर ॥ सकळ अस्त्रीं साक्षात्कार ॥ आम्ही मिरवूं निजांगें ॥९९॥
उपरी बोले जालिंदरनाथ ॥ पुढें करीन साबरी कवित्व ॥ त्यातें साह्य तुम्ही समस्त ॥ कृपा करुनि असावें ॥२००॥
मग अवश्य म्हणोनि वचन देती ॥ साह्य असों तव कवितीं ॥ ऐसें बोलोनि स्वस्थाना जाती ॥ विमानारुढ होऊनियां ॥१॥
यावरी रमावर आणि उमावर ॥ कानिफा आणि जालिंदर ॥ बद्रिकाश्रमीं होऊनि स्थिर ॥ तीन रात्र राहिले तेथें ॥२॥
तेथील स्वाद धुंडीसुत ॥ पुढें सांगेल यथास्थित ॥ नरहरिवंशीं नाम ज्यातें ॥ मालू ऐसें वदताती ॥३॥
स्वस्ति श्रीभक्तिकथासार ॥ संमत गोरक्षकाव्य किमयागार ॥ सदा परिसोत भाविक चतुर ॥ द्वादशाध्याय गोड हा ॥२०४॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ अध्याय ॥१२॥ ओव्या २०४ ॥ शुभं भवतु ॥
॥ नवनाथभक्तिसार द्वादशाध्याय समाप्त ॥