तुकाराम गाथा - अभंग संग्रह ४४०१ ते ४५००

४४०१

कैसी करूं तुझी सेवा । ऐसें सांगावें जी देवा ।

कैसा आणूं अनुभवा । होशी ठावा कैशापरी ॥१॥

कर्मभ्रष्ट माझें मन । नेणें जप तप अनुष्ठान ।

नाहीं इंिद्रयांसि दमन । नव्हे मन एकविध ॥ध्रु.॥

नेणे यातीचा आचार । नेणें भक्तीचा विचार ।

मज नाहीं संतांचा आधार । नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥२॥

न सुटे मायाजाळ । नाहीं वैराग्याचें बळ ।

न जिंकवती सबळ । काम क्रोध शरीरीं ॥३॥

आतां राख कैसें तरि । मज नुपेक्षावें हरी ।

तुझीं ब्रिदें चराचरीं । तैसीं साच करीं तुका म्हणे ॥४॥

४४०२

भीमातीरवासी । तेथें नश्चियेंसी काशी ॥१॥

मुख्यमुक्तीचें माहेर । ऐसें जाणा पंढरपुर ॥ध्रु.॥

घडे भींवरेशीं स्नान । त्यासि पुन्हा नाहीं जन्म ॥२॥

भाव धरोनि नेटका । मोक्ष जवळी म्हणे तुका ॥३॥

४४०३

जाली गाढवी दुधाळ । महिमा गाईंची पावेल ॥१॥

श्वान जालेंसे चांगलें । तरी कां सांगातें जेवील ॥ध्रु.॥

जाली सिंदळा चांगली । तरि कां पतिव्रता जाली ॥२॥

तुका म्हणे ऐशा जाति । काय उंचपण पावती ॥३॥

४४०४

काशीयात्रा पांच द्वारकेच्या तीन । पंढरीची जाण एक यात्रा ॥१॥

काशी देह विटंबणें द्वारकें जाळणें । पंढरीशी होणें ब्रम्हरूप ॥ध्रु.॥

अठरापगडयाती सकळ हि वैष्णव । दुजा नाहीं भाव पंढरीसि ॥२॥

तुका म्हणे असो अथवा नसो भाव । दर्शनें पंढरिराव मोक्ष देतो ॥३॥

४४०५

हें चि मागणें विठाबाईं । पायीं ठेवूनियां डोईं ॥१॥

शांति दया अंतःकरणीं । रंगो रामनामीं वाणी ॥ध्रु.॥

मूळ द्वंद्वाचें विघडो । निजानंदीं वृत्ति जडो ॥२॥

तुका म्हणे हरी । आतां आपुलेंसें करीं ॥३॥

४४०६

करोनि स्नानविधि आणि देवधर्म । क्रिया नित्यनेम तुजसाटीं ॥१॥

तुजलागीं दानें तुजलागीं तीर्थे । सकळ ही व्रतें तुजलागीं ॥ध्रु.॥

सकळ चित्तवृत्ति दिवस आणि राती । आवडशी प्रीती नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे याहो पवित्राच्या राया । प्राणविसावया पांडुरंगा ॥३॥

४४०७

पहावा नयनीं विठ्ठल चि एक । कांहीं तरी सार्थक संसाराचें ॥१॥

कोठें पाहों तुज कां गा लपालासि । कांहीं बोल मशीं नारायणा ॥ध्रु.॥

वाटते उदास मज दाही दिशा । तुजविण हृषीकेशा वांचोनियां ॥२॥

नको ठेवूं मज आपणा वेगळें । बहुत कळवळें तुजलागीं ॥३॥

तुका म्हणे भेटी देई नारायणा । घडी कंठवेना तुजविण ॥४॥

४४०८

पूर्वा बहुतांचे केले प्रतिपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥१॥

अज अविनाश निर्गुण निरामय । विचारिलें काय त्यांचे वेळे ॥ध्रु.॥

तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । माझा चि कां अंत पहातोसि ॥२॥

नारद प्रर्‍हाद उपमन्य धुरू । त्यांचा अंगीकारु कैसा केला ॥३॥

अंबॠषीसाटीं गर्भवास जाले । कां गा मोकलिलें कृपासिंधु ॥४॥

धर्माचें उच्छष्टि अर्जुनाचीं घोडीं । आणीक सांकडीं कितीएक ॥५॥

जालासि लुगडीं तया द्रौपदीचीं । न ये कां आमुची कृपा कांहीं ॥६॥

तुका म्हणे कां गा जालासि कठीण । माझा भाग सीण कोण जाणे ॥७॥

४४०९

कासयासि व्यर्थ घातलें संसारीं । होतें तैसें जरी तुझे चित्ती ॥१॥

तुझिये भेटीची थोर असे आस । दिसोनी निरास आली मज ॥ध्रु.॥

आतां काय जिणें जालें निरर्थक । वैकुंठनायक भेटे चि ना ॥२॥

आडलासि काय कृपेच्या सागरा । रकुमादेवीवरा सोइरिया ॥३॥

तुका म्हणे देई चरणाची सेवा । नुपेक्षीं केशवा मायबापा ॥४॥

४४१०

पक्षीयाचे घरीं नाहीं सामुगरी । त्यांची चिंता करी नारायण ॥१॥

अजगर जनावर वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ध्रु.॥

चातक हा पक्षी नेघे भूमिजळ । त्यासाटीं घननीळ नित्य वर्षे ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही पिप्पलिकांची जात । पुरवीं मनोरथ पांडुरंगा ॥३॥

४४११

रामनाम हा चि मांडिला दुकान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥१॥

नका कोणी करूं घेता रे आळस । वांटितों तुम्हांस फुकाचें हें ॥ध्रु.॥

संचितासारिखे पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥२॥

तुका म्हणे आम्हीं सांठविलें सार । उरलिया थार विचारितां ॥३॥

४४१२

बहुजन्मां शेवटीं स्वामी तुझी भेटी । बहु मोह पोटीं थोर जाला ॥१॥

बहु पुरें पाहिलीं बहु दिशा शोधिली । बहु चिंता वाहिली दुर्भराची ॥ध्रु.॥

बहु काळ गेले अनुचित केलें । बहु नाहीं गाइलें नाम तुझें ॥२॥

ऐसा मी अपराधी अगा कृपानिधि । बहु संतां संनिधि ठेवीं तुका ॥३॥

४४१३

कोण उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥१॥

सोडोनियां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादेवीवरा पहावया ॥ध्रु.॥

करूं उपवास शोधूं हें शरीर । न धरवे धीर नारायणा ॥२॥

जाती आयुष्याचे दिवस हे चारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥३॥

तुका म्हणे कांहीं सांगा विचारोनि । विठो तुझे मनीं असेल तें ॥४॥

४४१४

माय बाप बंधु सोयरा सांगाती । तूं चि माझी प्रीति गण गोत ॥१॥

शरण आलीं त्यांचीं वारिलीं दुरितें । तारिले पतित असंख्यात ॥ध्रु.॥

इतर कोण जाणे पावलें विश्रांति । न येतां तुजप्रति शरणागत ॥२॥

तयामध्यें मज ठेवीं नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइरिया ॥३॥

तुका म्हणे देई दर्शनाचा लाभ । जे पाय दुर्लभ ब्रम्हादिकां ॥४॥

४४१५

पाप ताप माझे गुणदोष निवारीं । कृष्णा विष्णु हरी नारायणा ॥१॥

काम क्रोध वैरी घालोनि बाहेरी । तूं राहें अंतरीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

करिशील तरी नव्हे कांइ एक । निर्मिलें त्रैलोक्य हेळामात्रें ॥२॥

समर्थासि काय आम्हीं शिकवावें । तुका म्हणे यावें पांडुरंगा ॥३॥

४४१६

ये गा महाविष्णु अनंतभुजाच्या । आम्हां अनाथांच्या माहेरा ये ॥१॥

भेटावया तुज ओढे माझा जीव । एकवेळा पाय दावीं डोळां ॥ध्रु.॥

आणीक हे आर्त नाहीं नारायणा । ओढे हे वासना भेटावया ॥२॥

वाटे चित्ती काय करावा विचार । चरण सुंदर पहावया ॥३॥

तुका म्हणे माझे पुरवीं मनोरथ । येईं गा न संवरीत पांडुरंगा ॥४॥

४४१७

काय पाहतोसि कृपेच्या सागरा । नराच्या नरेंद्रा पांडुरंगा ॥१॥

नामाचा प्रताप ब्रिदाचा बडिवार । करावा साचार नारायणा ॥ध्रु.॥

कलीमाजी देव बौध्यरूप जाला । जगाचिया बोला लागूं नका ॥२॥

माय पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगाची ढवाळी काय काज ॥३॥

तुका म्हणे या हो कृपेच्या सागरा । रुकुमादेवीवरा मायबापा ॥४॥

४४१८

रामनामाचे पवाडे । अखंड ज्याची वाचा पढे ॥१॥

धन्य तो एक संसारीं । रामनाम जो उच्चारी ॥ध्रु.॥

रामनाम गर्जे वाचा । काळ आज्ञाधारक त्याचा ॥ २ ॥

तुका म्हणे रामनामीं । कृतकृत्य जालों आम्हीं ॥३॥

४४१९

येइल घरा देव न धरीं संदेहा । फकिराचा यावा व्हावा जेव्हां ॥१॥

होइल फकीर योगी महानुभाव । घडीघडी देव सांभाळील ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें बोलती बहुत । येणे गुणें संत जाले राम ॥३॥

४४२०

भक्तीवीण जिणें जळो लाजिरवाणें । संसार भोगणें दुःखमूळ ॥१॥

वीसलक्ष योनि वृक्षामाजी घ्याव्या । जलचरीं भोगाव्या नवलक्ष ॥ध्रु.॥

अकरालक्ष योनि किड्यामाजी घ्याव्या । दशलक्ष भोगाव्या पर्‍यांमध्ये ॥२॥

तीसलक्ष योनि पशूंचीये घरीं । मानवाभीतरीं चारलक्ष ॥३॥

एकएक योनि कोटिकोटि फेरा । मनुष्यदेहाचा वारा मग लागे ॥४॥

तुका म्हणे तेव्हां नरदेह नरा । तयाचा मातेरा केला मूढें ॥५॥

४४२१

तुजवांचून कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडून ॥१॥

कोण करील माझें साहे । चित्ती विचारूनि पाहें ॥ध्रु.॥

तूं तंव कृपेचा सागर । दीनबंधु जगदोद्धार ॥२॥

तुका म्हणे निका । भवसिंधु तारक नौका ॥३॥

४४२२

हातीं धरिलियाची लाज । देवा असोंदे गा तुज ॥१॥

आहें अमंगळ दुर्बळ । होई दीन तूं दयाळ ॥ध्रु.॥

बाळ सेंबडें मातेसि । काय नावडे तियेसि ॥२॥

तुका म्हणे जाणें । करोनि देहाचें सांडणें ॥३॥

४४२३

जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें चेलेपण ॥१॥

गुरु आला वेशीद्वारीं । शिष्य पळतों खिंडोरीं ॥ध्रु.॥

काशासाटीं जालें येणें । त्याचें आलें वर्षासन ॥२॥

तुका म्हणे चेला । गुरू दोघे हि नरकाला ॥३॥

४४२४

अगा पंढरीच्या राया । वेगीं येई तूं सावया ॥१॥

दीनबंधु तुझें नाम । देई आपुलें आम्हां प्रेम ॥ध्रु.॥

जीवनकळा तूं विश्वाची । तूं चि माउली अनाथाची ॥२॥

तुका म्हणे पुंडलिका । ठेवीं मस्तकीं पादुका ॥३॥

४४२५

विटेवरी समचरण । तो हा रुक्मिणीरमण ॥१॥

वेदशास्त्रा माहेर । केले दासा उपकार ॥ध्रु.॥

नामापाशीं चारी मुक्ति । पहा हृदयीं प्रतीति ॥२॥

तुका म्हणे कळा । अंगीं जयाच्या सकळा ॥३॥

४४२६

सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाविलें जना दाही दिशा ॥१॥

आशा तृष्णा दंभ लागलीं हीं पाठी । नेदी बैसों हाटीं मोह ठायीं ॥ध्रु.॥

काम क्रोध घरा लावितील आगी । निंदा हिंसा दोघी पळतां खाती ॥२॥

लाज पुढें उभी राहिली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥३॥

तुका म्हणे चिंता घाली गर्भवासीं । ओढोनियां पाशीं चहूंकडे ॥४॥

४४२७

सकळतीर्थाहुनि । पंढरी हें मुगुटमणि ॥१॥

काय सांगों तेथिल शोभा । रमावल्लभ जेथें उभा ॥ध्रु.॥

न लभे व्रततीर्थदानीं । तें या विठ्ठलदर्शनीं ॥२॥

साधु संत गाती नाम । सकळ भूतांचा विश्राम ॥३॥

तुका म्हणे स्तुती । करूं काय सांगों किती ॥४॥

४४२८

गव्हांच्या घुगर्‍या । नाचण्यांच्या पुर्‍या । बर्‍या त्या चि बर्‍या । पाधाणी त्या पाधाणी ॥१॥

काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें भिन्न । निवडे तें निराळें ॥ध्रु.॥

रुचि वोजेपाशी । गरज ते जैशीतैशी । करूं नका नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥२॥

तुका म्हणे मोठा । काय करावा तो ताटा । नाहीं वीण निटा । पाविजेत मारग ॥३॥

४४२९

आपुलिया ऐसें करी । संग धरी ज्याचा हो ॥१ ॥

म्हणउनि परपरते । वरवरते पळतसें ॥ध्रु.॥

लोभिक तें लोभा लावी । बांधल्या गोवी वांचूनि ॥२॥

तुका म्हणे नामगोठी । पुरे भेटी तुझी देवा ॥३॥

४४३०

बरें जालीयाचे अवघें सांगाती । वाइटाचे अंतीं कोणी नाहीं ॥१॥

नोहे मातापिता नोहे कांतासुत । इतरांची मात काय सांगों ॥२॥

तुका म्हणे जन दुतोंडी सावज । सांपडे सहज तिकडे धरी ॥३॥

४४३१

मिथ्या आहे सर्व अवघें हें मायिक । न कळे विवेक मज कांहीं ॥१॥

सर्व बाजागिरी वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहीं नाहीं ॥ध्रु.॥

आतां मज दुःख वाटतें अंतरीं । उपाय झडकरी सांग कांहीं ॥२॥

पुढें कोण गति न कळे सर्वथा । तुझे पायीं माथा ठेवियेला ॥३॥

करणें तें करीं सुखें आतां हरी । तुज म्यां निर्धारीं धरियेलें ॥४॥

स्वहित तें काय न कळे सर्वथा । तारीं तूं अनंता तुका म्हणे ॥५॥

४४३२

अवघ्या कोल्ह्यांचें वर्म अंडीं । धरितां तोंडीं खीळ पडे ॥१॥

भुंकुं नका भुंकुं नका । आला तुका विष्णुदास ॥ध्रु.॥

कवणे ठायीं सादर व्हावें । नाहीं ठावें गाढवा ॥२॥

दुर्जनासि पंचानन । तुका रजरेणु संतांचा ॥३॥

४४३३

तुझे म्हणों आम्हां । मग उणें पुरुषोत्तमा ॥१॥

ऐसा धर्म काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥ध्रु.॥

कल्पवृक्षा तळीं । गांठी बांधलिया झोळी ॥२॥

तुका म्हणे परीस । सांपडल्या उपवास ॥३॥

४४३४

कोरडिया गोष्टी नावडती मना । नाहीं ब्रम्हज्ञानाविण चाड ॥१॥

दाखवीं आपुलें सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुझे ॥ध्रु.॥

न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वार्ता शून्याकारी ॥२॥

तुका म्हणे चाड धरीन श्रीमुखें । येशिल कवतुकें जवळीक ॥३॥

४४३५

गणेश सारजा करिती गायना । आणि देवांगना रंभे ऐशा ॥१॥

तेथें आम्हीं मानवांहीं विनवावें तें काय । सुरवर पाय वंदिति जेथें ॥ध्रु.॥

ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या हि परि पार न कळे तुझा ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची हि मति नागविशी ॥३॥

४४३६

डोळियांचें दैव आजि उभें ठेलें । निधान देखिलें पंढरीये ॥१॥

काय ते वानावें वाचेचे पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्याचें ॥ध्रु.॥

आनंदाच्या रसें ओंतीव चांगलें । देखतां रंगलें चित्त माझें ॥२॥

तुका म्हणे मी तों सगळाच विरालों । विठ्ठल चि जालों दर्शनानें ॥३॥

४४३७

भोगियेल्या नारी । परि तो बाळब्रम्हचारी ॥१॥

ऐसी ज्याचें अंगीं कळा । पार न कळे वेदाला ॥ध्रु.॥

वळीवळी थोरथोर । मोडोनियां केले चूर ॥२॥

वांकडी कुबज्या । सरसी आणियेली वोजा ॥३॥

मल्ल रगडिला पायीं । गज झुगारिला बाहीं ॥४॥

जिवें मारियेला मामा । धांवें भक्ताचिया कामा ॥५॥

तुका म्हणे पूर्ण । दावी भक्तीचीं विंदानें ॥६॥

४३३८

वृद्धपणीं आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥१॥

आयुष्य गेलें हें कळेना । स्मरा वेगीं पंढरिराणा ॥ध्रु.॥

दांत दाढा पडिल्या ओस । हनुवटि भेटे नाकास ॥२॥

हात पाय राहिलें कान । नेत्रा पाझर हाले मान ॥३॥

अंगकांति परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥४॥

आड पडे जिव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे॥५॥

लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥६॥

तुका म्हणे आतां तरी । स्मरा वेगीं हरी हरी ॥७॥

४४३९

वृद्धपणी न पुसे कोणी । विटंबणी देहाची ॥१॥

नव द्वारें जाली मोकळीक । गांड सरली वाजती ॥ध्रु.॥

दंत दाढा गळे थुंका । लागे नाका हनुवटी ॥२॥

शब्द नये मुखावाटा । करिती चेष्टा पोरें ती ॥३॥

तुका म्हणे अजूनि तरी । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥४॥

४४४०

अतित्याईं देतां जीव । नये कींव देवासि ॥१॥

थोड्यासाटीं राग आला । जीव दिला गंगेंत ॥ध्रु.॥

त्यासि परलोकीं नाहीं मुक्ति । अधोगति चुकेना ॥२॥

तुका म्हणे कृष्णराम । स्मरतां श्रम वारती ॥३॥

४४४१

तुझें रूप पाहतां देवा । सुख जालें माझ्या जीवा ॥१॥

हें तों वाचे बोलवेना । काय सांगों नारायणा ॥ध्रु.॥

जन्मोजन्मींचे सुकृत । तुझे पायीं रमे चित्त ॥२॥

जरी योगाचा अभ्यास । तेव्हां तुझा निजध्यास ॥३॥

तुका म्हणे भक्त । गोड गाऊं हरिचें गीत ॥४॥

४४४२

तुजवीण मज कोण आहे देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥

जोडोनियां कर कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं मायबापा ॥२॥

साहए होसी जरी जाती सहा वैरी । मग ध्यान करीं आवडीनें ॥३॥

सर्व अपराध क्षमा करीं माझा । लडिवाळ तुझा पांडुरंगा ॥४॥

कृपा करोनियां द्यावी क्षमा शांति । तेणें तुझी भक्ति घडेल देवा ॥५॥

ऐंसें तों सामर्थ्य नाहीं नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहीं ॥६॥

तुका म्हणे आतां आपंगावें मज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥७॥

४४४३

नको विद्या वयसा आयुष्य फारसें । नाहीं मज पिसें मुक्तीचें ही ॥१॥

रामकृष्ण म्हणतां जावो माझा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ध्रु.॥

नको धन मान न वाढे संतान । मुखीं नारायण प्राण जावा ॥२॥

तुका म्हणे दीन काकुलती येतों । तुज निरवितों पांडुरंगा ॥३॥

४४४४

शिष्या सांगे उपदेश । गुरुपूजा हे विशेष ॥१॥

दावी आचार सोवळे । दंड कमंडलु माळे ॥ध्रु.॥

छाटी भगवी मानसीं । व्यर्थ म्हणवी संन्यासी ॥२॥

तुका म्हणे लोभ । न सुटे नाहीं लाभ ॥३॥

४४४५

जिकडे पाहें तिकडे उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा॥ १ ॥

डोळां बैसलें बैसलें । रूप राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥

न वर्जितां दाही दिशा । जिकडे पाहें तिकडे सरिसा ॥२॥

तुका म्हणे समपदीं । उभा दिठीचिये आधीं ॥३॥

४४४६

आपटा संवदड रानचारा । दसर्‍याचा होय तुरा ॥१॥

तैसा देवामुळें मान । नाहीं तरी पुसें कोण ॥ध्रु.॥

मृत्तिकेची ते घागरी । पाण्यासाटीं बैसे शिरी ॥२॥

तुका म्हणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें देणें ॥३॥

४४४७

काळ सार्थक केला त्यांणी । धरिला मनीं विठ्ठल ॥१॥

नाम वाचे श्रवण कीर्ति । पाउलें चित्ती समान ॥ध्रु.॥

कीर्तनाचा समारंभ । निर्दंभ सर्वदा ॥२॥

तुका म्हणे स्वरूपसिद्धि । नित्य समाधि हरिनामीं ॥३॥

४४४८

आम्ही जातों आपुल्या गांवा । आमुचा रामराम घ्यावा ॥१॥

तुमची आमची हे चि भेटी । येथुनियां जन्मतुटी॥ध्रु.॥

आतां असों द्यावी दया । तुमच्या लागतसें पायां ॥२॥

येतां निजधामीं कोणी । विठ्ठलविठ्ठल बोला वाणी ॥३॥

रामकृष्ण मुखीं बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥४॥

४४४९

कामधेनूचें वासरूं । खाया न मिळे काय करूं ॥१॥

ऐसें आम्हां मांडियेलें । विठो त्वां कां सांडियेलें ॥ध्रु.॥

बैसोनि कल्पद्रुमातळीं । पोटासाटीं तळमळीं ॥२॥

तुका म्हणे नारायणा । बरें लोकीं हें दीसेना ॥३॥

४४५०

तुझें नाम माझे मुखी असो देवा । विनवितों राघवा दास तुझा ॥१॥

तुझ्या नामबळें तरले पतित । म्हणोनि माझें चत्ति तुझे पायीं ॥२॥

तुका म्हणे तुझें नाम हें सादर । गातां निरंतर सुख वाटे ॥३॥

४४५१

उभय भाग्यवंत तरी च समान । स्थळीं समाधान तरी च राहे ॥१॥

युक्तीचें गौरव नसतां जिव्हाळा । सांचवणी जळा परी नाश ॥ध्रु.॥

लोखंडा परीस ज्ञानिया तो शठ । नांवाचा पालट दगड खरा ॥२॥

तुका म्हणे अवघे विनोदाचे ठाव । एकात्मक भाव नाहीं तेथें ॥३॥

४४५२

दो दिवसांचा पाहुणा चालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥१॥

तूं अखंड दुश्चित्ता तुज नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे आहेत उदंड । तया केशव प्रचंड केवीं भेटे ॥३॥

४४५३

तुझे पाय माझें भाळ । एकत्रता सर्वकाळ ॥१॥

हें चिं देई विठाबाईं । पांडुरंगे माझे आईं ॥ध्रु.॥

नाहीं मोक्ष मुक्ति चाड । तुझी सेवा लागे गोड ॥२॥

सदा संग सज्जनांचा । नको वियोग पंढरीचा ॥३॥

नित्य चंद्रभागे स्नान । करीं क्षेत्रप्रदक्षण ॥४॥

पुंडलीक पाहोन दृष्टी । हर्षो नाचों वाळवंटीं ॥५॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । तुझें स्वरूप चंद्रभागा ॥६॥

४४५४

बाईंल चालिली माहेरा । संगें दिधला म्हातारा ॥१॥

सिधा सामग्री पोटाची । सवें स्वारी बइलाची ॥ध्रु.॥

जाता पाडिली ढोरानें । सिव्या देती अन्योविन्ये ॥२॥

न सावरी आपणातें । नग्न सावलें वरतें ॥३॥

फजित केलें जनलोकीं । मेला म्हणे पडे नरकीं ॥४॥

गोहाची हे गेली लाज । गांजितां कां तुम्ही मज ॥५॥

तुका म्हणे जनीं । छी थू केली विटंबणी ॥६॥

४४५५

तुळसीवृंदावनीं उपजला कांदा । नावडे गोविंदा कांहीं केल्या ॥१॥

तैसे वंशामध्यें जाले जे मानव । जाणावे दानव अक्त ते ॥ध्रु.॥

केवड्यामधील निगपध कणसें । तैशीं तीं माणसें भक्तिहीन ॥२॥

तुका म्हणे जेवीं वंदनांतिल आळी । न चढे निढळीं देवाचिया ॥३॥

४४५६

शिव शक्ति आणि सूर्य गणपति । एक चि म्हणती विष्णूस ही ॥१॥

हिरा गार दोनी मानिती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ध्रु.॥

अन्य देवतांसि देव म्हणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥२॥

वांयां जायासाठीं केलासे हव्यास । अन्य देवतांस देवपण ॥३॥

आपुलिया मुखें सांगतसे धणी । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥४॥

धन्य ते वैष्णव भजती केशव । साित्वक हे जीव मोक्षा योग्य ॥५॥

तुका म्हणे मोक्ष नाहीं कोणापासीं । एका गोविंदासी शरण व्हा रे ॥६॥

४४५७

तुम्ही साधु संत कैवल्यसागर । मोक्षाचे आगर तुम्हां घरीं ॥१॥

तेथें मतिमंद काय बोलों वाणी । अमृताचे धणी पाणी कां घ्या ॥ध्रु.॥

कोटी भानु तेजीं खद्योत बापुडें । तैसा तुम्हांपुढें काय बोलों ॥२॥

तुम्ही अवघे चिंतामणि कल्पतरूचीं वनें । त्यापुढें धांवणें मषकांनीं ॥३॥

वाराणशीक्षेत्र गंगा वाहे कोड । का तेथें पाड कोकणाचे ॥४॥

पल्लवाचा वारा हिमकरीं काय । गगनावरी छाय कोण करी ॥५॥

समुद्राची तृषा हरी ऐसा कोण । जगाची जी तान्ह निववितो ॥६॥

मेरूचा पाठार अवघी ते क्षिति । मषकाचे हातीं मुष्टि फावे ॥७॥

सिंहापुढें काय जंबूक आरोळी । मोतियांचे वोळी कांच काय ॥८॥

कापुरासि काय लावूनि उटावें । काय ओवाळावें दीपकासि ॥९॥

तैशी तुम्ही निरे ज्ञानाचे भरींव । तेथें म्यां बोलावें पाड काय ॥१०॥

कृपानिधि तुम्हीं बोलविलें बोला । सुखें न्याय केला तुमचा मीं ॥११॥

अज्ञान मी वेडें म्हणवितों बाळ । माझा प्रतिपाळ करणें तुम्हां ॥१२॥

बोबडें बोलणें न धरावा कोप । क्षमा करा बाप कृपासिंधु ॥१३॥

तुका म्हणे तुम्ही संत बापमाय । भयें धरिले पाय कृपानिधि ॥१४॥

४४५८

देहीं असोनियां देव । वृथा फिरतो निर्दैव ॥१॥

देव आहे अंतर्यामीं । व्यर्थ हिंडे तीर्थग्रामीं ॥ध्रु.॥

नाभी मृगाचे कस्तुरी । व्यर्थ हिंडे वनांतरीं ॥२॥

साखरेचें मूळ ऊंस । तैसा देहीं देव दिसे ॥३॥

दुधीं असतां नवनीत । नेणे तयाचें मथित ॥४॥

तुका सांगे मूढजना । देहीं देव कां पाहाना ॥५॥

४४५९

जयजय म्हणा राम । हातें टाळी वाचे नाम ॥१॥

आटाआटी नाहीं ज्यास । न वेचे मोल न पडे खांस ॥ध्रु.॥

आपण म्हणे आणिकां हातीं । यज्ञादिकीं नये ते गति ॥२॥

आसन भोजन करितां काम । ध्यानसमाधि म्हणतां राम ॥३॥

मंत्र जपा हा चि सार । वर्णा याती जयजयकार ॥४॥

म्हणतां राम म्हणे तुका । वेळोवेळां चुकों नका ॥५॥

४४६०

शिकवणेसाटीं वाटते तळमळ । पुढें येईंल काळा फोडों डोईं ॥१॥

तेव्हां त्यासि काय देशील उत्तर । मेळउनि अंतर ठेवितोसि ॥ध्रु.॥

येथींचिया सोंगें भोरपियाचे परि । होईंल तें दुरि शृंगारिलें ॥२॥

तुका म्हणे कां रे राखिलें खरकटें । रागेल्याचे तंट रागेलें का ॥३॥

४४६१

होई आतां माझ्या भोगाचा भोगिता । सकळ अनंता शुभाशुभ ॥१॥

आठवुनी पाय राहिलों हृदयीं । निवारली तई सकळ चिंता ॥ध्रु.॥

अचळ न चळे देहाचें चळण । आहे हें वळण प्रारब्धें चि ॥२॥

तुका म्हणे जालें एक चि वचन । केलिया कीर्तन आराणुक ॥३॥

४४६२

लेखी दुखण्यासमान । वेचला नारायणीं क्षण ।

उद्यांचें आजि च मरण । आणोनि म्हणे हरि भोक्ता ॥१॥

नाहीं कांहीं पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटीं ।

लाभ विचारोनि पोटीं । होई सेवटीं जागृत ॥ध्रु.॥

आहे ते उरे कटा । लावुनि चळ आपुला फाटा ।

पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा वास ॥२॥

म्हणोनि मोडावा कांटाळा । अविद्यात्मक कोंवळा ।

होतील प्रबळा । आशा तृष्णा माया ॥३॥

क्षण या देहाच्या अंतीं । जड होउनि राहेल माती ।

परदेश ते परवर होती । चिळसविती नाकडोळे ॥४॥

जंव या नाहीं पातल्या विपत्ति । आयुष्य भविष्य आहे हातीं ।

लाभ विचारोनि गुंती । तुका म्हणे अंतीं सर्व पिसुनें ॥५॥

४४६३

आसावलें मन जीवनाचें ओढी । नामरूपीं गोडी लावियेली ॥१॥

काय तुझे पायीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥ध्रु.॥

काय लोखंडाचे पाहे गुणदोष । सिवोन परीस सोनें करी ॥२॥

तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥३॥

४४६४

पंढरीची वारी जयांचिये घरीं । पायधुळी शिरीं वंदिन त्यांची ॥१॥

दासाचा मी दास पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों ॥ध्रु.॥

जातीचें मी हीन न कळे भजन । म्हणोनि संतचरण इच्छीतसें ॥२॥

तुका म्हणे मज म्हणावें आपुलें । बहुता तारिलें संतजनीं ॥३॥

४४६५

नाम पावन पावन । त्याहून पवित्र आहे कोण ॥१॥

शिव हालाहालें तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ध्रु.॥

शिवास नामाचा आधार । केला कळिकाळ किंकर ॥२॥

मरण जालें काशीपुरी । तेथें नाम चि उद्धरी ॥३॥

तुका म्हणे अवघीं चोरें। एक हरिनाम सोइरें ॥४॥

४४६६

अल्प विद्या परि गर्वशिरोमणि । मजहुनि ज्ञानी कोणी आहे ॥१॥

अंगीं भरे ताठा कोणासी मानीना । साधूची हेळणा स्वयें करी ॥ध्रु.॥

सज्जनाच्या देहीं मानी जो विटाळ । त्रैलोकीं चांडाळ तो चि एक ॥२॥

संतांची जो निंदा करी मुखीं जप । खतेलें तें पाप वज्रलेप ॥३॥

तुका म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥४॥

४४६७

नाहीं संतांशीं शरण । काय वाचोनि पुराण ॥१॥

म्हणे विठ्ठलाचा दास । देखोनी परनारीस हांसे ॥ध्रु.॥

करिती विठोबाची भक्ति । दयाधर्म नाहीं चित्ती ॥२॥

तेथें नाहीं माझा देव। व्यर्थ श्रमवी हा जीव ॥३॥

अंगीं नाहीं क्षमा दया । म्हणती भेट पंढरीराया ॥४॥

नाहीं धर्माची वासना । काय करोनि प्रदक्षिणा ॥५॥

ऐसें नव्हे भक्तिवर्म । तेथें नाहीं माझा राम ॥६॥

नये कृपा कांहीं केल्या । नये घाम जीव गेल्या ॥७॥

जैसी खड्गाची धार । विठ्ठलचरणीं तुका शूर ॥८॥

४४६८

नाहीं रिकामीक परी वाहे मनीं । तया चक्रपाणि साह्य होय ॥१॥

उद्वेग जीवासि पंढरीचें ध्यान । तया नारायण साह्य करी ॥ध्रु.॥

शरीरासि बळ नाहीं स्वता भाव । तया पंढरिराव साह्य करी ॥२॥

असो नसो बळ राहे पराधीन । तरी अनुमान करूं नका ॥३॥

तुका म्हणे येणें करोनि चिंतनीं । तया नारायण जवळीक ॥४॥

४४६९

दारिद्रानें विप्र पीडिला अपार । तया पोटीं पोर एक असे ॥१॥

बाहेरी मिष्टान्न मिळे एके दिशीं । घेऊनी छंदासि त्या चि बैसे ॥ध्रु.॥

क्षुधाकाळीं रडे देखिलें तें मागे । कांहीं केल्या नेघे दुजें कांहीं ॥२॥

सहज कौतुकें बोले बापमाये । देवापाशीं आहे मागशी तें ॥३॥

तेव्हां तुजलागीं स्मरे नारायणा । जीवींच्या जीवना पांडुरंगा ॥४॥

लागली हे क्षुधा जात असे प्राण । काय हें निर्वाण पाहातोसि ॥५॥

ब्रम्हांडनायक विश्वाचा पाळक । वरी तिन्ही लोक पोसितोसि ॥६॥

प्राण हा उत्कर्ष जाहला विव्हळ । तेव्हां तो कृपाळ धांव घाली ॥७॥

सांडूनि वैकुंठ धांव घाली तई । आळंगिला बाहीं कृपावंतें ॥८॥

तुका म्हणे दिला क्षीराचा सागर । राहे निरंतर तयापासीं ॥९॥

४४७०

अनाथाचा सखा ऐकिला प्रताप । होसि कृपावंत मजवरि ॥१॥

माझिया गा चित्ति करिं शिकवण । जेणें तुझे चरण जोडतील ॥ध्रु.॥

जोडोनियां कर येतों काकुलती । रकुमाईंच्या पति कृपावंता ॥२॥

हरुषें निर्भर करीं माझें मन । दाखवीं चरण पांडुरंगा ॥३॥

तुझे भेटीविण जन्म गेलां वांयां । भजन कराया शक्ति नाहीं ॥४॥

न घडे तुझी सेवा न घडे पूजन । जन्मोनि निष्कारण जाऊं पाहे ॥५॥

तुका म्हणे हरि करावें या काय । भजनासि साहए होई बापा ॥६॥

४४७१

हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसाराची ॥१॥

माझे पति बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें ॥ध्रु.॥

माझें दुःख जरी ऐकशील सईं । म्हातारा तो बाईं खोकतसे ॥२॥

खेळे सांजवरी बाहेरी तो राहे । वाट मी पाहें सेजेवरी ॥३॥

पूर्व पुण्य माझें नाहीं वा नीट । बहु होती कष्ट सांगो कांही ॥४॥

जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो ॥५॥

पूर्व सुकृताचा हा चि बाईं ठेवा । तुका म्हणे देवा काय बोल ॥६॥

४४७२

स्वामीच्या सामर्थ्या । चाले बोलिला पुरुषार्थ ॥१॥

पाठी देवाचें हें बळ । मग लाभे हातीं काळ ॥ध्रु.॥

देव ज्यासी साह्य । तेणें केलें सर्व होय ॥२॥

तुका म्हणे स्वामीसत्ता । मग नाहीं भय चित्ता ॥३॥

४४७३

नामांचा डांगोरा फिरवीं घरोघरीं । म्हणा हरीहरी सर्वभावें ॥१॥

नामें हरती कर्में वैकुंठींची पै विस्त । संनिध श्रीपति सदोदित ॥ध्रु.॥

नामाचा महिमा बहुतां कळला । नामें उद्धरिला अजामेळ ॥२॥

गजेंद्राची स्थिति पुराणीं बोलती । नामें चि श्रीपति पावलासे ॥३॥

तुका म्हणे घेतां मुक्ति आहे । नामें सर्व पाहें आकळिलें॥४॥

४४७४

यमाचे हे पाश नाटोपती कोणातें । आम्हां दिनानाथें रक्षियेलें ॥१॥

यम नेतां तुम्हां रक्षील हें कोण । तुम्हां धन्यधन्य कोण म्हणती ॥ध्रु.॥

संतसज्जनमेळा पवित्र संतकीर्ति । त्यांनीं उत्तम स्थिति सांगितली ॥२॥

तें चि धरोनि चित्ती तुका हित करी। यमासि पांपरी हाणे आतां ॥३॥

४४७५

देवासी पैं भांडों एकचत्ति करूनि । आम्हांसि सज्जनीं सांगितलें ॥१॥

आम्हां काय आतां देवें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो ॥ध्रु.॥

तो चि नांदो सदा हरि पैं वैकुंठीं । आम्हां देशवटी देवो सुखें ॥२॥

देवें अभिमान चित्तांत धरिला । तरी तो एकला राहो आतां ॥३॥

चित्ती धरोनि नाम असों सुखें येथें । हषॉ गाऊं गीत गोविंदाचें ॥४॥

तुका म्हणे सर्व देवाची नष्टाईं । आम्ही सुखें डुलतसों ॥५॥

४४७६

भरणी आली मुH पेठा । करा लाटा व्यापार ॥१॥

उधार घ्या रे उधार घ्या रे । अवघे या रे जातीचे ॥ध्रु.॥

येथें पंक्तिभेद नाहीं । मोठें कांहीं लहान ॥२॥

तुका म्हणे लाभ घ्यावा । मुद्दल भावा जतन ॥३॥

४४७७

ग्रासोग्रासीं भाव । तरी देहिं च जेवी देव ॥१॥

धरीं स्मरण तें सार । नाहीं दुरी तें अंतर ॥ध्रु.॥

भोगितां तूं भावें । देव जेऊं बैसे सवें ॥२॥

तुज पावो देवा । भावें अंतरींची सेवा ॥३॥

गुंतला साधनीं । देव नाहीं त्रिभुवनीं ॥४॥

तुका म्हणे हातीं । न धरितां गमाविती ॥५॥

४४७८

कामिनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इच्छीत चकोर चंद्र जैसा ॥१॥

तैसी हे आवडी विठ्ठलाचे पायीं । लागलिया नाहीं गर्भवास ॥ध्रु.॥

दुष्काळें पीडिल्या आवडे भोजन । आणिक जीवन तृषाक्रांता ॥२॥

कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोनि । आवडे कामिनी सर्वभावें ॥३॥

तुका म्हणे तैसी राहिली आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥४॥

४४७९

ॐ तत्सदिति सूत्राचें सार । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥१॥

हरिःॐ सहित उदत अनुदत । प्रचुरीश्वरासहित पांडुरंग ॥२॥

गोब्राम्हणहिता होऊनि निराळे । वेदाचें तें मूळ तुका म्हणे ॥३॥

४४८०

सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥१॥

उष्ण तान भूक एवढिये आकांतीं । ओसंगा लाविती काय म्हुण ॥ध्रु.॥

खांद्यावरि शूळ मरणाचिये वाटे । अन्याय ही मोठे केले साच ॥२॥

हातींचा हिरोनि घातला पोटासी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥३॥

ओंव्या प्रारंभ २३१ अभंग ३

४४८१

पांडुरंगा करूं प्रथम नमन । दुसरें चरणा संतांचिया ॥१॥

याच्या कृपादानें कथेचा विस्तार । बाबाजीसद्ग‍ुदास तुका ॥२॥

काय माझी वाणी मानेल संतांसी । रंजवूं चित्तासी आपुलिया ॥३॥

या मनासी लागो हरिनामाचा छंद । आवडी गोविंद गावयासी ॥४॥

सीण जाला मज संवसारसंभ्रमें । सीतळ या नामें जाली काया ॥५॥

या सुखा उपमा नाहीं द्यावयासी । आलें आकारासी निर्विकार ॥६॥

नित्य धांवे तेथें नामाचा गजर । घोष जयजयकार आइकतां ॥७॥

तांतडी ते काय हरिगुण गाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥८॥

मूळ नरकाचें राज्यमदेंमाते । अंतरे बहुत देव दुरी ॥९॥

दुरी अंतरला नामनिंदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥१०॥

हे वाट गोमटी वैकुंठासी जातां । रामकृष्णकथा दिंडी ध्वजा ॥११॥

जाणतयांनीं सांगितलें करा । अंतरासी वारा आडूनियां ॥१२॥

यांसी आहे ठावें परि अंध होती । विषयाची खंती वाटे जना ॥१३॥

नाहीं त्या सुटलीं द्रव्य लोभ माया । भस्म दंड छाया तरुवराची ॥१४॥

चत्ति ज्याचें पुत्रपत्नीबंधूवरी । सुटल हा परि कैसें जाणा ॥१५॥

जाणत नेणत करा हरिकथा । तराल सर्वथा भाक माझी ॥१६॥

माझी मज असे घडली प्रचित । नसेल पतित ऐसा कोणी ॥१७॥

कोणीं तरी कांहीं केलें आचरण । मज या कीर्तनेंविण नाहीं ॥१८॥

नाहीं भय भक्ता तराया पोटाचें । देवासी तयाचें करणें लागे ॥१९॥

लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । पीतांबर खडे वाट सांडी ॥२०॥

डिंकोनियां कां रे राहिले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥२१॥

जयानें तारिले पाषाण सागरीं । तो ध्या रे अंतरीं स्वामी माझा ॥२२॥

माझिया जीवाची केली सोडवण । ऐसा नारायण कृपाळु हा ॥२३॥

हा चि माझा नेम हा चि माझा धर्म । नित्य वाचे नाम विठोबाचें ॥२४॥

चेतवला अग्नि तापत्रयज्वाळ । तो करी शितळ रामनाम ॥२५॥

मना धीर करीं दृढ चिता धरीं । तारील श्रीहरि मायबाप ॥२६॥

बाप हा कृपाळु भक्ता भाविकांसी । घरीं होय दासी कामारी त्या ॥२७॥

त्याचा भार माथां चालवी आपुला । जिहीं त्या दिधला सर्व भाव ॥२८॥

भावेंविण त्याची प्राप्ति । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥२९॥

मात त्याची जया आवडे जीवासी । तया गर्भवासीं नाहीं येणें ॥३०॥

यावें गर्भवासीं तरी च विष्णुदासीं। उद्धार लोकांसी पूज्य होती ॥३१॥

होती आवडत जीवाचे ताइत । त्यां घडी अच्युत न विसंभे ॥३२॥

भेदाभेद नाहीं चिंता दुःख कांहीं । वैकुंठ त्या ठायीं सदा वसे ॥३३॥

वसे तेथें देव सदा सर्वकाळ । करिती निर्मळ नामघोष ॥३४॥

संपदा तयांची न सरे कल्पांतीं । मेळविला भक्ती देवलाभ ॥३५॥

लाभ तयां जाला संसारा येऊनी । भगवंत ॠणी भक्ती केला ॥३६॥

लागलेंसे पिसें काय मूढजनां । काय नारायणा विसरलीं ॥३७॥

विसरलीं तयां थोर जाली हाणी । पचविल्या खाणी चौर्‍यासी ॥३८॥

शिकविलें तरी नाहीं कोणा लाज । लागलीसे भाज धन गोड ॥३९॥

गोड एक आहे अविट गोविंद । आणीक तो छंद नासिवंत ॥४०॥

तळमळ त्याची कांहीं तरी करा । कां रे निदसुरा बुडावया ॥४१॥

या जनासी भय यमाचें नाहीं । सांडियेलीं तिहीं एकराज्यें ॥४२॥

जेणें अग्निमाजी घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता ॥४३॥

तान भूक जिहीं साहिले आघात । तया पाय हात काय नाहीं ॥४४॥

नाहीं ऐसा तिहीं केला संवसार । दुःखाचे डोंगर तोडावया ॥४५॥

याच जन्में घडे देवाचें भजन । आणीक हें ज्ञान नाहीं कोठें ॥४६॥

कोठें पुढें नाहीं घ्यावया विसांवा । फिरोनि या गांवा आल्याविण ॥४७॥

विनवितां दिवस बहुत लागती । म्हणउनि चित्ती देव धरा ॥४८॥

धरा पाय तुम्ही संतांचे जीवासी । वियोग तयांसी देवा नाहीं ॥४९॥

नाहीं चाड देवा आणीक सुखाची । आवडी नामाची त्याच्या तया ॥५०॥

त्याची च उच्छष्टि बोलतों उत्तरें । सांगितलें खरें व्यासादिकीं ॥५१॥

व्यासें सांगितलें भक्ति हे विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥५२॥

तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी क्त माता पिता ॥५३॥

तारुनियां खरे नेली एक्यासरें । निमित्ति उत्तरें रुसिया ॥५४॥

यासी वर्म ठावें भक्तां तरावया । जननी बाळ माया राख तान्हें ॥५५॥

तान्हेलें भुकेलें म्हणे वेळोवेळां । न मगतां लळा जाणोनियां ॥५६॥

जाणोनियां वर्म देठ लावियेला । द्रौपदीच्या बोलासवें धांवे ॥५७॥

धांवे सर्वता धेनु जैसी वत्सा । भक्तालागीं तैसा नारायण ॥५८॥

नारायण व्होवा हांव ज्याच्या जीवा । धन्य त्याच्या दैवा पार नाहीं ॥५९॥

पार नाहीं सुखा तें दिलें तयासी । अखंड वाचेसी रामनाम ॥६०॥

रामनाम दोनी उत्तम अक्षरें । भवानीशंकरें उपदेशिलीं ॥६१॥

उपदेश करी विश्वनाथ कानीं । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥६२॥

मरणाचे अंतीं राम म्हणे जरी । न लगे यमपुरी जावें तया ॥६३॥

तयासी उत्तम ठाव वैकुंठीं । वसे नाम चित्ती सर्वकाळ ॥६४॥

सर्वकाळ वसे वैष्णवांच्या घरीं । नसे क्षणभरी थिर कोठें ॥६५॥

कोठें नका पाहों करा हरिकथा । तेथें अवचिता सांपडेल ॥६६॥

सांपडे हा देव भाविकांचे हातीं । शाहाणे मरती तरी नाहीं ॥६७॥

नाहीं भलें भक्ती केलियावांचूनि। अहंता पापिणी नागवण ॥६८॥

नागवलों म्हणे देव मी आपणा । लाभ दिला जना ठकलों तो ॥६९॥

तो चि देव येर नव्हे ऐसें कांहीं । जनार्दन ठायीं चहूं खाणी ॥७०॥

खाणी भरूनियां राहिलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहीं ॥७१॥

ठाव नाहीं रिता कोणी देवाविण । ऐसी ते सज्जन संतवाणी ॥७२॥

वाणी बोलूनियां गेलीं एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां ठक ॥७३॥

ठका नाहीं अर्थ ठाउका वेदांचा । होऊनि भेदाचा दास ठेला ॥७४॥

दास ठेला पोट अर्थ दंभासाटीं । म्हणउनि तुटी देवासवें ॥७५॥

सवें देव द्विजातीही दुराविला । आणिकांचा आला कोण पाड ॥७६॥

पाड करूनियां नागविलीं फार । पंडित वेव्हार खळवादी ॥७७॥

वादका निंदका देवाचें दरुशन । नव्हे जाला पूर्ण षडकर्मा ॥७८॥

षडकर्मा हीन रामनाम कंठीं । तयासवें भेटी सवें देवा ॥७९॥

देवासी आवड भाविक जो भोळा । शुद्ध त्या चांडाळा करुनि मानी ॥८०॥

मानियेल्या नाहीं विश्वास या बोला । नाम घेतां मला युक्ति थोडी ॥८१॥

युक्त थोडी मज दुर्बळाची वाचा । प्रताप नामाचा बोलावया ॥८२॥

बोलतां पांगल्या श्रुति नेति नेति । खुंटलिया युक्ति पुढें त्यांच्या ॥८३॥

पुढें पार त्याचा न कळे चि जातां । पाउलें देखतां ब्रम्हादिकां ॥८४॥

काय भक्तीपिसें लागलें देवासी । इच्छा ज्याची जैसी तैसा होय ॥८५॥

होय हा सगुण निर्गुण आवडी । भक्तिप्रिय गोडी फेडावया ॥८६॥

या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुनि वांकुडें मुख तैसें ॥८७॥

तैसें याचकाचें समाधान दाता । होय हा राखता सत्वकाळीं ॥८८॥

सत्वकाळीं कामा न येती आयुधें । बळ हा संबंध सैन्यलोक ॥८९॥

सैन्यलोक तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥९०॥

कोपा मरण नाहीं शांत होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी सत्वगुणीं ॥९१॥

सत्वरजतमा आपण नासती । करितां हे भक्ति विठोबाची ॥९२॥

चित्त रंगलिया चैतन्य चि होय । तेथें उणें काय निजसुखा ॥९३॥

सुखाचा सागरु आहे विटेवरी । कृपादान करी तो चि एक ॥९४॥

एक चित्त धरूं विठोबाचे पायीं । तेथें उणें कांहीं एक आम्हां ॥९५॥

आम्हांसी विश्वास याचिया नामाचा । म्हणउनि वाचा घोष करूं ॥९६॥

करूं हरिकथा सुखाची समाधि । आणिकाची बुद्धी दुष्ट नास ॥९७॥

नासे संवसार लोकमोहो माया । शरण जा रे तया विठोबासी ॥९८॥

सिकविलें मज मूढा संतजनीं । दृढ या वचनीं राहिलोंसे ॥९९॥

राहिलोंसे दृढ विठोबाचे पायीं । तुका म्हणे कांहीं न लगे आंता ॥१००॥

४४८२

गाईंन ओंविया पंढरिचा देव । आमुचा तो जीव पांडुरंग ॥१॥

रंगलें हें चत्ति माझें तया पायीं । म्हणउनि घेई हा चि लाहो ॥२॥

लाहो करीन मी हा चि संवसारीं । राम कृष्ण हरि नारायण ॥३॥

नारायण नाम घालितां तुकासी । न येती या रासी तपतीर्था ॥४॥

तीर्था रज माथां वंदिती संतांचे । जे गाती हरिचे गुणवाद ॥५॥

गुणवाद ज्याचे गातां पूज्य जाले । बडिवार बोले कोण त्यांचा ॥६॥

त्याचा नाहीं पार कळला वेदांसी । आणीक ही ॠषि विचारितां ॥७॥

विचारितां तैसा होय त्यांच्या भावें । निजसुख ठावें नाहीं कोणा ॥८॥

कोणा कवतुक न कळे हे माव । निजलिया जिवें करी धंदा ॥९॥

करुनि कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूनि वेगळा पाहातुसे ॥१०॥

सेवटीं आपण एकला चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥११॥

लावियेलें चाळा मीपणें हें जन । भोग-तया कोण भोगविशी ॥१२॥

विषयीं गुंतलीं विसरलीं तुज । कन्या पुत्र भाज धनलोभा ॥१३॥

लोभें गिळी फांसा आविसाच्या आशा । पडोनि मासा तळमळी ॥१४॥

तळमळ याची तरी शम होईंल । जरी हा विठ्ठल आठविती ॥१५॥

आठव हा तरी संतांच्या सांगातें । किंवा हें संचित जन्मांतरें ॥१६॥

जन्मांतरें तीन भोगितां कळती । केलें तें पावती करितां पुढें ॥१७॥

पुढें जाणोनियां करावें संचित । पुजावे अतीत देव द्विज ॥१८॥

जन्म तुटे ऐसें नव्हे तुम्हां जना । पुढिल्या पावना धर्म करा ॥१९॥

करा जप तप अनुष्ठान याग । संतीं हा मारग स्थापियेला ॥२०॥

लावियेलीं कर्में शुद्ध आचरणें । कोणा एका तेणें काळें पावे ॥२१॥

पावला सत्वर निष्काम उदार। जिंकिली अपार वासना हे ॥२२॥

वासनेचें मूळ छेदिल्या वांचून । तरलेंसें कोणी न म्हणावें ॥२३॥

न म्हणावें जाला पंडित वाचक । करूं मंत्रघोष अक्षरांचा ॥२४॥

चाळविलीं एकें ते चि आवडीनें । लोक दंभमानें देहसुखें ॥२५॥

सुख तरी च घडे भजनाचें सार । वाचे निरंतर रामनाम ॥२६॥

राम हा उच्चार तरी च बैसे वाचे । अनंता जन्माचें पुण्य होय ॥२७॥

पुण्य ऐसें काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयज्ञ ॥२८॥

यागयज्ञ तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंविण ॥२९॥

नामेंविण भवसिंधु पावे पार । अइसा विचार नाहीं दुजा ॥३०॥

जाणती हे क्तराज महामुनि । नाम सुखधणी अमृताची ॥३१॥

अमृताचें सार निजतत्व बीज । गुह्याचें तें गुज रामनाम ॥३२॥

नामें असंख्यात तारिले अपार । पुराणीं हें सार प्रसद्धि हे ॥३३॥

हें चि सुख आम्ही घेऊं सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥३४॥

कथाकाळीं लागे सकळा समाधि । तात्काळ हे बुद्धि दुष्ट नासे ॥३५॥

नासे लोभ मोहो आशा तृष्णा माया । गातां गुण तया विठोबाचे ॥३६॥

विठोबाचे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्ती न लगे कांहीं ॥३७॥

कांहीं कोणी नका सांगों हे उपाव । माझा मनीं भाव नाहीं दुजा ॥३८॥

जाणोनियां आम्ही दिला जीवभाव । दृढ याचे पाये धरियेले ॥३९॥

धरियेले आतां न सोडीं जीवेंसी । केला ये च विशीं निरधार ॥४०॥

निरधार आतां राहिलों ये नेटीं । संवसारतुटी करूनियां ॥४१॥

येणें अंगीकार केला पांडुरंगें । रंगविला रंगें आपुलिया ॥४२॥

आपुली पाखर घालुनियां वरि । आम्हांसी तो करी यत्न देव ॥४३॥

देव राखे तया आणिकांचें काय । करितां उपाय चाले तेथें ॥४४॥

तेथें नाहीं रिघ कळिकाळासी जातां । दास म्हणवितां विठोबाचे ॥४५॥

विठोबाचे आम्ही लाडिके डिंगर । कांपती असुर काळ धाकें ॥४६॥

धाक तिहीं लोकीं जयाचा दरारा । स्मरण हें करा त्याचें तुम्ही ॥४७॥

तुम्ही निदसुर नका राहूं कोणी । चुकावया खाणी गर्भवास ॥४८॥

गर्भवासदुःख यमाचें दंडणें । थोर होय शीण येतां जातां ॥४९॥

तान भूक पीडा जीतां ते आगात । मेल्या यमदूत जाच करिती ॥५०॥

जाच करिती हे म्हणसी कोणा आहे ठावें । नरकीं कौरवें बुडी दिली ॥५१॥

बुडी दिली कुंभपाकीं दुर्योधनें । दाविना लाजेनें मुख धर्मा ॥५२॥

धर्म हा कृपाळू आलासे जवळी । बैसला पाताळीं वरि नये ॥५३॥

न ये वरि कांहीं करितां उपाव । भोगवितो देव त्याचे त्यासी ॥५४॥

त्यांसी अभिमान गर्व या देहाचा । नुच्चारिती वाचा नारायण ॥५५॥

नारायण विसरलीं संवसारीं । तया अघोरीं वास सत्य ॥५६॥

सत्य मानूनियां संतांच्या वचना । जा रे नारायणा शरण तुम्ही ॥५७॥

तुम्ही नका मानूं कोणी विसवास । पुत्र पत्नी आस धन वित्त ॥५८॥

धन वित्त लोभ माया मोहपाश । मांडियले फासे यमदूतीं ॥५९॥

दूतीं याच्या मुखा केलेंसे कुडण । वाचे नारायण येऊं नेदी ॥६०॥

नेदी शुद्धबुद्धि आतळों चित्तीसी । नाना कर्म त्यासी दुरावती ॥६१॥

दुराविलीं एकें जाणतीं च फार । निंदा अहंकार वादभेद ॥६२॥

वाद भेद निंदा हे फंद काळाचें । गोवितील वाचे रिकामिकें ॥६३॥

रिकामिक देवा होय नव्हे मना । चिंतेचिये घाणा जुंपिजेसी ॥६४॥

सेवटीं हे गळा लावुनियां दोरी । सांभाळ ये करी वासनेचा ॥६५॥

वासनेचा संग होय अंतकाळीं । तरी तपोबळी जन्म धरी ॥६६॥

धरूनियां देव राहतील चित्ती । आधींचिया गती आठवाया ॥६७॥

आठवावा देव मरणाचे काळीं । म्हणउनि बळी जीव दिले ॥६८॥

दिले टाकूनियां भोग ॠषेश्वरीं । खाती वनांतरीं कंदमूळें ॥६९॥

मुळें सुखाचिया देव अंतरला । अल्पासाटीं नेला अधोगती ॥७०॥

गति हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे धरा पाव विठोबाचे ॥७१॥

विठोबाचे पायीं राहिलिया भावें । न लगे कोठें जावें वनांतरा ॥७२॥

तरती दुबळीं विठोबाच्या नांवें। संचित ज्या सवें नाहीं शुद्ध ॥७३॥

शुद्ध तरी याचे काय तें नवल । म्हणतां विठ्ठल वेळोवेळां ॥७४॥

वेळा कांहीं नाहीं कवणाचे हातीं । न कळे हे गति भविष्याची ॥७५॥

भविष्य न सुटे भोगिल्यावांचूनि । संचित जाणोनि शुद्ध करा ॥७६॥

करावे सायास आपुल्या हिताचे । येथें आलियाचे मनुष्यपण ॥७७॥

मनुष्यपण तरी साधी नारायण । नाहीं तरी हीन पशुहूनी ॥७८॥

पशु पाप पुण्य काय ते जाणती । मनुष्या या गति ठाउकिया ॥७९॥

ठाउकें हें असे पाप पुण्य लोका । देखती ते एकां भोगितिया ॥८०॥

भोगतील एक दुःख संवसारीं । काय सांगों परी वेगळाल्या ॥८१॥

ल्यावें खावें बरें असावें सदैव । हे चि करी हांव संवसारीं ॥८२॥

संवसारें जन गिळिले सकळ । भोगवितो फळ गर्भवासा ॥८३॥

वासनेचें मूळ छेदिल्यावांचून । नव्हे या खंडण गर्भवासा ॥८४॥

सायास केलियावांचुनि तें कांहीं । भोगावरी पाहीं घालूं नये ॥८५॥

नये बळें धड घालूं कांट्यावरि । जाये जीवें धरी सर्प हातीं ॥८६॥

हातीं आहे हित करील तयासी । म्हणउनि ॠषीं सांगितलें ॥८७॥

सांगती या लोकां फजित करूनि । आपण जे कोणी तरले ते ॥८८॥

तेणें वाळवंटीं उभारिले कर । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥८९॥

गंगाचरणीं करी पातकांची धुनी । पाउलें तीं मनीं चिंतिलिया ॥९०॥

चिंतनें जयाच्या तारिले पाषाण । उद्धरी चरण लावूनियां ॥९१॥

लावूनियां टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥९२॥

संतसंगें कथा करावें कीर्तन । सुखाचें साधन रामराम ॥९३॥

मग कोठें देव जाऊं न सके दुरी । बैसोनि भीतरी राहे कंठीं ॥९४॥

राहे व्यापुनियां सकळ शरीर । आपुला विसर पडों नेदी ॥९५॥

नेदी दुःख देखों आपुलिया दासा । वारी गर्भवासा यमदूता ॥९६॥

तान भूक त्यासी वाहों नेदी चिंता । दुश्चिंत हे घेतां नाम होती ॥९७॥

होती जीव त्यांचे सकळ ही जंत । परि ते अंकित संचिताचे ॥९८॥

चेवले जे कोणी देहअभिमानें । त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥९९॥

कृपाळू हा देव अनाथा कोंवसा । आम्ही त्याच्या आशा लागलोंसों ॥१००॥

लावियेले कासे येणें पांडुरंगें । तुका म्हणे संगें संतांचिया ॥१०१॥

४४८३

विचार करिती बैसोनि गौळणी । ज्या कृष्णकामिनी कामातुरा ॥१॥

एकांत एकल्या एका च सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी त्यांला ॥२॥

तर्कवितर्किणी दुराविल्या दुरी । मौन त्या परिचारी आरंभिलें ॥३॥

कुशळा कवित्या कथित्या लोभिका । त्या ही येथें नका आम्हांपाशीं ॥४॥

बोलक्या वाचाळा कृष्णरता नाहीं । यां चोरोनि तींहीं खेट केली ॥५॥

भेऊनियां जना एकी सवा जाल्या । वाती विझविल्या दाटोबळें ॥६॥

कृष्णसुख नाहीं कळलें मानसीं । निंदिती त्या त्यासी कृष्णरता ॥७॥

तो नये जवळी देखोनि कोल्हाळ । म्हणउनि समेळ मेळविला ॥८॥

अंतरीं कोमळा बाहेरी निर्मळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्णध्यानीं ॥९॥

हरिरूपीं दृष्टि कानीं त्या च गोष्टी । आळंगिती कंठीं एका एकी ॥१०॥

न साहे वियोग करिती रोदना । भ्रमष्टि भावना देहाचिया ॥११॥

विसरल्या मागें गृह सुत पती । अवस्था याचिती गोविंदाची ॥१२॥

अवस्था लागोनि निवळ चि ठेल्या । एका एकी जाल्या कृष्णरूपा ॥१३॥

कृष्णा म्हणोनियां देती आलिंगन । विरहताप तेणें निवारेना ॥१४॥

ताप कोण वारी गोविंदावांचूनि । साच तो नयनीं न देखतां ॥१५॥

न देखतां त्यांचा प्राण रिघों पाहे । आजि कामास ये उसिर केला ॥१६॥

रित्या ज्ञानगोष्टी तयां नावडती । आळिंगण प्रीती कृष्णाचिया ॥१७॥

मागें कांहीं आम्ही चुकलों त्याची सेवा । असेल या देवा राग आला ॥१८॥

आठविती मागें पापपुण्यदोष । परिहार एकीस एक देती ॥१९॥

अनुतापें जाल्या संतप्त त्या बाळा । टाकुनि विव्हळा धरणी अंग ॥२०॥

जाणोनि चरित्र जवळी च होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥२१॥

होउनी प्रगट दाखविलें रूप । तापत्रय ताप निवविले ॥२२॥

निवालेया देखोनि कृष्णाचें श्रीमुख । शोक मोह दुःख दुरावला ॥२३॥

साच भाव त्यांचा आणुनियां मना । आळंगितो राणा वैकुंठींचा ॥२४॥

हरिअंगसंगें हरिरूप जाल्या । बोलों विसरल्या तया सुखा ॥२५॥

व्यभिचारभावें भोगिलें अनंता । वर्तोनि असतां घराचारी ॥२६॥

सकळा चोरोनि हरि जयां चित्ती । धन्य त्या नांदती तयामध्यें ॥२७॥

उणें पुरें त्यांचें पडों नेंदी कांहीं । राखे सर्वां ठायीं देव तयां ॥२८॥

न कळे लाघव ब्रम्हादिकां भाव । भक्तिभावें देव केला तैसा ॥२९॥

तुका म्हणे त्यांचा धन्य व्यभिचार । साधिलें अपार निजसुख ॥३०॥

बाळक्रीडा प्रारंभ अभंग - १००

४४८४

देवा आदिदेवा जगत्रया जीवा । परियेसीं केशवा विनंती माझी ॥१॥

माझी वाणी तुझे वर्णी तुझे वर्णी गुण नाम । ऐसी देई प्रेम कांहीं कळा ॥२॥

कळा तुजपाशीं आमचें जीवन । उचित करून देई आम्हां ॥३॥

आम्हां शरणागतां तुझा चि आधार । तूं तंव सागर कृपासिंधु ॥४॥

सिंधु पायावाट होय तुझ्या नामें । जाळीं महाकर्में दुस्तरें तीं ॥५॥

तीं फळें उत्तमें तुझा निजध्यास । नाहीं गर्भवास सेविलिया ॥६॥

सेविंलिया राम कृष्ण नारायण । नाहीं त्या बंधन संसाराचें ॥७॥

संसार तें काय तृणवतमय । अग्नि त्यासी खाय क्षणमात्रें ॥८॥

क्षणमात्रें जाळी दोषांचिया रासी । निंद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥९॥

करीं ब्रिदें साच आपलीं आपण । पतितपावन दिनानाथ ॥१०॥

नाथ अनाथाचा पति गोपिकांचा । पुरवी चित्तीचा मनोरथ ॥११॥

चित्ती जें धरावें तुका म्हणे दासीं । पुरविता होसी मनोरथ ॥१२॥

४४८५

मनोरथ जैसे गोकुळींच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥१॥

रिण फेडावया अवतार केला । अविनाश आला आकारासी ॥२॥

सीण जाला वसुदेवदेवकीस । वधी बाळें कंस दुराचारी ॥३॥

दुराचारियासी नाहीं भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥४॥

पुण्यकाळ त्याचा राहिलासे उभा । देवकीच्या गर्भा देव आले ॥५॥

गर्भासी तयांच्य आला नारायण । तुटलें बंधन आपेंआप ॥६॥

आपेंआप बेड्या तुटल्या शंकळा । बंदाच्या आगळा किलिया कोंडे ॥७॥

कोंडमार केला होता बहु दिस । सोडवी निमिष्य नलगतां ॥८॥

न कळे तो त्यासी सांगितला भाव । आपणासी ठाव नंदाघरीं ॥९॥

नंदाघरीं जातां येतां वसुदेवा । नाहीं जाला गोवा सवें देव ॥१०॥

सवें देव तया आड नये कांहीं । तुका म्हणे नाहीं भय चिंता ॥११॥

४४८६

चिंता ते पळाली गोकुळाबाहेरी । प्रवेश भीतरी केला देवें ॥१॥

देव आला घरा नंदाचिया गांवा । धन्य त्याच्या दैवा दैव आलें ॥२॥

आलें अविनाश धरूनि आकार । दैत्याचा संहार करावया ॥३॥

करावया क्तजनाचें पालण । आले रामकृष्ण गोकुळासी ॥४॥

गोकुळीं आनंद प्रगटलें सुख । निर्भर हे लोक घरोघरीं ॥५॥

घरोघरीं जाला लक्ष्मीचा वास । दैन्यदाळिद्रास त्रास आला ॥६॥

आला नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥७॥

लोकां गोकुळींच्या जालें ब्रम्हज्ञान । केलियावांचून जपतपें ॥८॥

जपतपें काय करावीं साधनें । जंवें नारायणें कृपा केली ॥९॥

केलीं नारायणें आपुलीं अंकित । तो चि त्यांचें हित सर्व जाणे ॥१०॥

सर्व जाणे एक विष्णु साच खरा । आणीक दुसरा नाहींनाहीं ॥११॥

नाहीं भक्ता दुजें तिहीं त्रिभुवनीं । एका चक्रपाणीवांचूनियां ॥१२॥

याच्या सुखसंगें घेती गर्भवास । तुका म्हणे आस त्यजूनियां ॥१३॥

४४८७

यांच्या पूर्वपुण्या कोण लेखा करी । जिंहीं तो मुरारी खेळविला ॥१॥

खेळविला जिंहीं अंतर्बाह्यसुखें । मेळवूनि मुखें चुंबन दिलें ॥२॥

दिलें त्यांसी सुख अंतरीचें देवें । जिंहीं एका भावें जाणितला ॥३॥

जाणितला तिहीं कामातुर नारी । कृष्णभोगावरी चित्त ज्यांचें ॥४॥

ज्यांचें कृष्णीं तन मन जालें रत । गृह पति सुत विसरल्या ॥५॥

विष तयां जालें धन मान जन । वसविती वन एकांतीं त्या ॥६॥

एकांतीं त्या जाती हरीसी घेउनि । भोगइच्छाधणी फेडावया ॥७॥

वयाच्या संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरींचा देणें इच्छाभोग ॥८॥

भोग त्याग नाहीं दोन्ही जयापासीं । तुका म्हणे जैसी स्पटिकशिळा ॥९॥

४४८८

शिळा स्फटिकाची न पालटे भेदें । दाउनियां छंदे जैसी तैसी ॥१॥

जैसा केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भक्तिभावें ॥२॥

फेडावया आला अवघियांची धणी । गोपाळ गौळणी मायबापा ॥३॥

मायबापा सोडविलें बंदीहुनि । चाणूर मर्दुनी कंसादिक ॥४॥

दिक नाहीं देणें अरिमित्रा एक । पूतना कंटक मुक्त केली ॥५॥

मुक्त केला मामा कंस महादोषी । बाळहत्या रासी पातकांच्या ॥६॥

पाप कोठें राहे हरी आठवितां । भक्ती द्वेषें चिंता जैसा तैसा ॥७॥

साक्षी तयापाशीं पूर्वीलकर्माच्या । बांधला सेवेच्या रुणी देव ॥८॥

देव भोळा धांवे भक्ता पाठोवाठी । उच्चारितां कंठीं मागेंमागें ॥९॥

मानाचा कंटाळा तुका म्हणे त्यासी । धांवे तो घरासी भाविकांच्या ॥१०॥

४४८९

चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । बांधवी तो हातीं गौळणीच्या ॥१॥

गौळणिया गळा बांधिती धारणीं । पायां चक्रपाणी लागे तया ॥२॥

तयाघरीं रिघे चोरावया लोणी । रितें पाळतूनि शिरे माजी ॥३॥

माजी शिरोनियां नवनीत खाये । कवाड तें आहे जैसें तैसें ॥४॥

जैसा तैसा आहे अंतर्बाह्यात्कारीं । म्हणउनि चोरी नसंपडे ॥५॥

नसंपडे तयां करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥६॥

वर्म जाणती त्या एकल्या एकटा । बैसतील वाटा निरोधूनि ॥७॥

निवांत राहिल्या निःसंग होऊनि । निश्चळि ज्या ध्यानीं कृष्णध्यान ॥८॥

न ये क्षणभरी योगियांचे ध्यानीं । धरिती गौळणी भाविका त्या ॥९॥

भाविका तयांसी येतो काकुलती । शाहाण्या मरती नसंपडे ॥१०॥

नलगे वेचावी टोळी धनानांवें । तुका म्हणें भावें चाड एका ॥११॥

४४९०

चाड अनन्याची धरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥१॥

रंक होती राजे यमाचिये घरीं । आचरणें बरी नाहीं म्हणवोनि ॥२॥

नसंपडे इंद्रचंद्रब्रम्हादिकां । अभिमानें एका तळिमात्रें ॥३॥

तळिमात्र जरी होय अभिमान । मेरु तो समान भार देवा ॥४॥

भार पृथिवीचा वाहिला सकळ । जड होती खळ दुष्ट लोक ॥५॥

दुष्ट अक्त जे निष्ठ‍ मानसीं । केली हे तयांसी यमपुरी ॥६॥

यमदूत त्यांसी करिती यातना । नाहीं नारायणा भजिजेलें ॥७॥

जे नाहीं भजले एका भावें हरी । तयां दंड करी यमधर्म ॥८॥

यमधर्म म्हणे तयां दोषियांसी । कां रे केशवासी चुकलेती ॥९॥

चुकलेती कथा पुराणश्रवण । होते तुम्हां कान डोळे मुख ॥१०॥

कान डोळे मुख संतांची संगति । न धरा च चित्ती सांगितलें ॥११॥

सांगितलें संतीं तुम्हां उगवूनि । गर्भाद येऊनि यमदंड ॥१२॥

दंडूं आम्हीं रागें म्हणे यमधर्म । देवा होय श्रम दुर्जनाचा ॥१३॥

दुर्जनाचा याणें करूनि संहार । पूर्णअवतार रामकृष्ण ॥१४॥

रामकृष्णनामें रंगले जे नर । तुका म्हणे घर वैकुंठी त्यां ॥१५॥

४४९१

वैकुंठीच्या लोकां दुर्लभ हरिजन । तया नारायण समागमें ॥१॥

समागम त्यांचा धरिला अनंतें । जिहीं चत्तिवत्ति समर्पिलें ॥२॥

समर्था तीं गाती हरीचे पवाडे । येर ते बापुडे रावराणे ॥३॥

रामकृष्णें केलें कौतुक गोकुळीं । गोपाळांचे मेळीं गाईं चारी ॥४॥

गाईं चारी मोहोरी पांवा वाहे पाठीं । धन्य जाळी काठी कांबळीचें ॥५॥

काय गौळियांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या म्हैसी गाईं पशु ॥६॥

सुख तें अमुप लुटिलें सकळीं । गोपिका गोपाळीं धणीवरि ॥७॥

धणीवरि त्यांसी सांगितली मात । जयाचें जें आर्त तयापरी ॥८॥

परी याचि तुम्ही आइका नवळ । दुर्गम जो खोल साधनासि ॥९॥

शिक लावूनियां घालिती बाहेरी । पाहाती भीतरी सवें चि तो ॥१०॥

तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । शिव्या देतां सुखें हासतुसे ॥११॥

हांसतसे शिव्या देतां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानीं न बोले तो ॥१२॥

तो जेंजें करिल तें दिसे उत्तम । तुका म्हणे वर्म दावी सोपें ॥१३॥

४४९२

दावी वर्म सोपें भाविकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां पाले माळा ॥१॥

मान देती आधीं मागतील डाव । देवा तें गौरव माने सुख ॥२॥

मानती ते मंत्र हमामा हुंबरी । सिंतोडिती वरि स्नान तेणें ॥३॥

वस्त्रें घोंगडिया घालुनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥४॥

तिंहीं लोकांसी जो दुर्लभ चिंतना । तो धांवे गोधना वळतियां ॥५॥

यांच्या वचनाचीं पुष्पें वाहे शिरीं । नैवेद्य त्यांकरीं कवळ मागे ॥६॥

त्यांचिये मुखींचें हिरोनियां घ्यावें । उच्छष्टि तें खावें धणीवरी ॥७॥

वरी माथां गुंफे मोरपिसांवेटी । नाचे टाळी पिटी त्यांच्या छंदें ॥८॥

छंदें नाचतील जयासवें हरी । देहभाव वरी विसरलीं ॥९॥

विसरली वरी देहाची भावना । ते चि नारायणा सर्वपूजा ॥१०॥

पूजा भाविकांची न कळतां घ्यावी । न मागतां दावी निज ठाव ॥११॥

ठाव पावावया हिंडे मागें मागें । तुका म्हणे संगें भक्तांचिया ॥१२॥

४४९३

भक्तजनां दिलें निजसुख देवें । गोपिका त्या भावें आळंगिल्या ॥१॥

आळंगिल्या गोपी गुणवंता नारी । त्यांच्या जन्मांतरीं हरि ॠणी ॥२॥

रुसलिया त्यांचें करी समाधान । करविता आण क्रिया करी ॥३॥

क्रिया करी तुम्हां न वजे पासुनि । अवघियाजणी गोपिकांसी ॥४॥

गोपिकांसी म्हणे वैकुंठींचा पति । तुम्हीं माझ्या चित्ती सर्वभावें ॥५॥

भाव जैसा माझ्याठायीं तुम्ही धरा । तैसा चि मी खरा तुम्हांलागीं ॥६॥

तुम्हां कळों द्या हा माझा साच भाव । तुमचा चि जीव तुम्हां ग्वाही ॥७॥

ग्वाही तुम्हां आम्हां असे नारायण । आपली च आण वाहातसे ॥८॥

सत्य बोले देव भक्तिभाव जैसा । अनुभवें रसा आणूनियां ॥९॥

यांसी बुझावितो वेगळाल्या भावें । एकीचें हें ठावें नाहीं एकी ॥१०॥

एकी क्रिया नाहीं आवघियांचा भाव । पृथक हा देव घेतो तैसें ॥११॥

तैसें कळों नेदी जो मी कोठें नाहीं । अवघियांचे ठायीं जैसा तैसा ॥१२॥

जैसा मनोरथ जये चित्ती काम । तैसा मेघशाम पुरवितो ॥१३॥

पुरविले मनोरथ गोपिकांचे । आणीक लोकांचे गोकुळींच्या ॥१४॥

गोकुळींच्या लोकां लावियेला छंद । बैसला गोविंद त्याचा चित्ती ॥१५॥

चित्ते ही चोरूनि घेतलीं सकळा । आवडी गोपाळांवरी तयां ॥१६॥

आवडे तयांसी वैकुंठनायक । गेलीं सकळिक विसरोनि ॥१७॥

निंदा स्तुती कोणी न करी कोणाची । नाहीं या देहाची शुद्धि कोणा ॥१८॥

कोणासी नाठवे कन्या पुत्र माया । देव म्हणुनि तया चुंबन देती ॥१९॥

देती या टाकून भ्रतारांसी घरीं । लाज ते अंतरीं आथी च ना ॥२०॥

नाहीं कोणा धाक कोणासी कोणाचा । तुका म्हणे वाचा काया मनें ॥२१॥

४४९४

मनें हरिरूपीं गुंतल्या वासना । उदास या सुना गौळियांच्या ॥१॥

यांच्या भ्रतारांचीं धरूनियां रूपें । त्यांच्या घरीं त्यांपें भोग करी ॥२॥

करी कवतुक त्याचे तयापरी । एकां दिसे हरि एकां लेंक ॥३॥

एक भाव नाहीं सकळांच्या चित्ती । म्हणऊनि प्रीति तैसें रूप ॥४॥

रूप याचें आहे अवघें चि एक । परि कवतुक दाखविलें ॥५॥

लेंकरूं न कळे स्थूल कीं लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥६॥

कवतुक केलें सोंग बहुरूप । तुका म्हणे बाप जगाचा हा ॥७॥

४४९५

जगाचा हा बाप दाखविलें माये । माती खातां जाये मारावया ॥१॥

मारावया तिणें उगारिली काठी । भुवनें त्या पोटीं चौदा देखे ॥२॥

देखे भयानक झांकियेले डोळे । मागुता तो खेळे तयेपुढे ॥३॥

पुढें रिघोनियां घाली गळां कव । कळों नेदी माव मायावंता ॥४॥

मायावंत विश्वरूप काय जाणे । माझें माझें म्हणे बाळ देवा ॥५॥

बाळपणीं रीठा रगडिला दाढे । मारियेले गाढे कागबग ॥६॥

गळां बांधऊनि उखळासी दावें । उन्मळी त्या भावें विमळार्जुन ॥७॥

न कळे जुनाट जगाचा जीवन । घातलें मोहन गौळियांसी ॥८॥

सिंकीं उतरूनि खाय नवनीत । न कळे बहुत होय तरी ॥९॥

तरीं दुधडेरे भरले रांजण । खाय ते भरून दावी दुणी ॥१०॥

दुणी जालें त्याचा मानिती संतोष । दुभत्याची आस धरूनियां ॥११॥

आशाबद्धा देव असोनि जवळी । नेणती ते काळीं स्वार्थामुळें ॥१२॥

मुळें याच देव न कळे तयांसी । चत्ति आशापाशीं गोवियेलें ॥१३॥

लेंकरूं आमचें म्हणे दसवंती । नंदाचिये चित्ती तो चि भाव ॥१४॥

भाव जाणावया चरित्र दाखवी। घुसळितां रवी डेरियांत ॥१५॥

डेरियांत लोणी खादलें रिघोनि । पाहे तों जननी हातीं लागे ॥१६॥

हातीं धरूनियां काढिला बाहेरी। देखोनियां करी चोज त्यासी ॥१७॥

सिकवी विचार नेणे त्याची गती । होता कोणे रीती डेरियांत ॥१८॥

यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों नेदी माव देव त्यांसी ॥१९॥

त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस । देर आपणास कळों नेदी ॥२०॥

नेदी राहों भाव लोभिकांचे चित्ती । जाणतां चि होती अंधळीं तीं ॥२१॥

अंधळीं तीं तुका म्हणे संवसारीं । जिहीं नाहीं हरि ओळखिला ॥२२॥

४४९६

ओळखी तयांसी होय एका भावें । दुसरिया देवें न पविजे ॥१॥

न पविजे कदा उन्मत्त जालिया । डंबु तो चि वांयां नागवण ॥२॥

वनवास देवाकारणें एकांत । करावीं हीं व्रततपें याग ॥३॥

व्रत याग यांसी फळलीं बहुतें । होतीं या संचितें गौळियांची ॥४॥

यांसी देवें तारियेलें न कळतां । मागील अनंता ठावें होतें ॥५॥

होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां रीण गौळियांचें ॥६॥

गौळियांचें सुख दुर्लभ आणिकां । नाहीं ब्रम्हादिकां तुका म्हणे ॥७॥

४४९७

नेणतियांसाटीं नेणता लाहान । थिंकोनि भोजन मागे माये ॥१॥

माया दोनी यास बाप नारायणा । सारखी भावना तयांवरी ॥२॥

तयांवरी त्याचा समचित्त भाव । देवकीवसुदेव नंद दोघे ॥३॥

घेउनियां एके ठायीं अवतार । एकीं केला थोर वाढवूनि ॥४॥

उणा पुरा यासी नाहीं कोणी ठाव । सारिखा चि देव अवघियांसी ॥५॥

यासी दोनी ठाव सारिखे अनंता । आधील मागुता वाढला तो ॥६॥

वाढला तो सेवाभक्तिचिया गुणें । उपचारमिष्टान्नें करूनियां ॥७॥

करोनियां सायास मेळविलें धन । तें ही कृष्णार्पण केलें तीहीं ॥८॥

कृष्णासी सकळ गाईं घोडे म्हैसी । समर्पिल्या दासी जीवें भाव ॥९॥

जीवें भावें त्याची करितील सेवा । न विसंबती नांवा क्षणभरी ॥१०॥

क्षणभरी होतां वेगळा तयांस । होती कासावीस प्राण त्यांचे ॥११॥

त्यांचे ध्यानीं मनीं सर्वभावें हरि । देह काम करी चत्ति त्यापें ॥१२॥

त्याचें चि चिंतन कृष्ण कोठें गेला । कृष्ण हा जेविला नाहीं कृष्ण ॥१३॥

कृष्ण आला घरा कृष्ण गेला दारा । कृष्ण हा सोयरा भेटों कृष्णा ॥१४॥

कृष्ण गातां ओंव्या दळणीं कांडणीं । कृष्ण हा भोजनीं पाचारिती ॥१५॥

कृष्ण तयां ध्यानीं आसनीं शयनीं । कृष्ण देखे स्वपनीं कृष्णरूप ॥१६॥

कृष्ण त्यांस दिसे आभास दुश्चितां । धन्य मातापिता तुका म्हणे ॥१७॥

४४९८

कृष्ण हा परिचारी कृष्ण हा वेव्हारी । कृष्ण घ्या वो नारी आणिकी म्हणे ॥१॥

म्हणे कृष्णाविण कैसें तुम्हां गमे । वळि हा करमे वांयांविण ॥२॥

वांयांविण तुम्हीं पिटीत्या चाकटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥३॥

क्षणभरी याच्या सुखाचा सोहळा । पहा एकवेळा घेऊनियां ॥४॥

याचें सुख तुम्हां कळलियावरि । मग दारोदारीं न फिराल ॥५॥

लटिकें हें तुम्हां वाटेल खेळणें । एका कृष्णाविणें आवघें चि ॥६॥

अवघ्यांचा तुम्हीं टाकाल सांगात । घेऊनि अनंत जाल राना ॥७॥

नावडे तुम्हांस आणीक बोलिलें । मग हें लागलें हरिध्यान ॥८॥

न करा हा मग या जीवा वेगळा । टोंकवाल बाळा आणिका ही ॥९॥

आणिका ही तुम्हा येती काकुलती । जवळी इच्छिती क्षण बैसों ॥१०॥

बैसों चला पाहों गोपाळाचें मुख। एकी एक सुख सांगतील ॥११॥

सांगे जंव ऐसी मात दसवंती । तंव धरिती चित्ती बाळा ॥१२॥

बाळा एकी घरा घेउनियां जाती । नाहीं त्या परती तुका म्हणे ॥१३॥

४४९९

तुका म्हणे पुन्हा न येती मागुत्या । कृष्णासीं खेळतां दिवस गमे ॥१॥

दिवस राती कांहीं नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्णाचिया ॥२॥

याच्या मुखें नये डोळयासी वीट । राहिले हे नीट ताटस्थ चि ॥३॥

ताटस्थ राहिलें सकळ शरीर । इंद्रियें व्यापार विसरलीं ॥४॥

विसरल्या तान भुक घर दार । नाहीं हा विचार आहों कोठें ॥५॥

कोठें असों कोण जाला वेळ काळ । नाठवे सकळ विसरल्या ॥६॥

विसरल्या आम्हीं कोणीये जातीच्या । वर्णा ही चहूंच्या एक जाल्या ॥७॥

एक जाल्या तेव्हां कृष्णाचिया सुखें । निःशंकें भातुकें खेळतील ॥८॥

खेळता भातुकें कृष्णाच्या सहित । नाहीं आशंकित चत्ति त्यांचें ॥९॥

चित्ती तो गोविंद लटिकें दळण । करिती हें जन करी तैसें ॥१०॥

जन करी तैसा खेळतील खेळ । अवघा गोपाळ करूनियां ॥११॥

करिती आपला आवघा गोविंद । जना साच फंद लटिका त्या ॥१२॥

त्याणीं केला हरि सासुरें माहेर । बंधु हे कुमर दीर भावें ॥१३॥

भावना राहिली एकाचिये ठायीं । तुका म्हणे पायीं गोविंदाचे ॥१४॥

४५००

गोविंद भ्रतार गोविंद मुळहारी । नामें भेद परि एक चि तो ॥१॥

एकाचीं च नामें ठेवियेलीं दोनी । कल्पितील मनीं यावें जावें ॥२॥

जावें यावें तिहीं घरऴिचया घरीं । तेथिची सिदोरी तेथें न्यावी ॥३॥

विचारितां दिसे येणें जाणें खोटें । दाविती गोमटें लोका ऐसें ॥४॥

लोक करूनियां साच वर्तताती । तैशा त्या खेळती लटिक्याची ॥५॥

लटिकीं करिती मंगळदायकें । लटिकीं च एकें एकां व्याही ॥६॥

व्याही भाईं हरि सोयरा जावायी । अवघियांच्या ठायीं केला एक ॥७॥

एकासि च पावे जें कांहीं करिती । उपचार संपत्ति नाना भोग ॥८॥

भोग देती सर्व एका नारायणा । लटिक्या भावना व्याही भाईं ॥९॥

लटिका च त्यांणीं केला संवसार । जाणती साचार वेगळा त्या ॥१०॥

त्यांणीं मृत्तिकेचें करूनि अवघें । खेळतील दोघें पुरुषनारी ॥११॥

पुरुषनारी त्यांणीं ठेवियेलीं नावें । कवतुकभावें विचरती ॥१२॥

विचरती जैसे साच भावें लोक । तैसें नाहीं सुख खेळतीया ॥१३॥

यांणीं जाणितलें आपआपणया । लटिकें हें वांयां खेळतों तें ॥१४॥

खेळतों ते आम्हीं नव्हों नारीनर । म्हणोनि विकार नाहीं तयां ॥१५॥

तया ठावें आहे आम्ही अवघीं एक । म्हणोनि निःशंक खेळतील ॥१६॥

तयां ठावें नाहीं हरिचिया गुणें । आम्ही कोणकोणें काय खेळों ॥१७॥

काय खातों आम्ही कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखी ॥१८॥

मुखीं चवी नाहीं वरी अंगीं लाज । वरणा याती काज न धरिती ॥१९॥

धरितील कांहीं संकोच त्या मना । हांसतां या जना नाइकती ॥२०॥

नाइकती बोल आणिकांचे कानीं । हरि चित्ती मनीं बैसलासे ॥२१॥

बैसलासे हरि जयांचिये चित्ती । तयां नावडती मायबापें ॥२२॥

मायबापें त्यांचीं नेती पाचारुनि । बळें परि मनीं हरि वसे ॥२३॥

वसतील बाळा आपलाले घरीं । ध्यान त्या अंतरीं गोविंदाचें ॥२४॥

गोविंदाचें ध्यान निजलिया जाग्या । आणीक वाउग्या न बोलती ॥२५॥

न बोलती निजलिया हरिविण । जागृति सपन एक जालें ॥२६॥

एकविध सुख घेती नित्य बाळा । भ्रमर परिमळालागीं तैशा ॥२७॥

तैसा त्यांचा भाव घेतला त्यांपरी । तुका म्हणे हरि बाळलीला ॥२८॥