शिवपुराणातील भगवान हनुमानाची उत्पत्ती
शिवपुराण शतरुद्र संहिता अध्याय २० मध्ये हनुमानाची उत्पत्ती पुढीलप्रमाणे लिहिली आहे.
एकस्मिन्समये शम्भुरन्दतोतिकरः प्रभुः । ।
ददशं मोहिनीरूपं विष्णोस्सहिवसद्गुणः ।।३।।
चक्रेस्वंक्षुभितंशम्भु कामवाणहतोयथा ।
स्वम्वीर्यम्पातयामास श्रीरामकार्यार्थमीश्वरः ॥४॥
तद्वीर्यस्थापयामासुः पत्रेसप्तर्षयश्चते ।
प्रेरिता मानसातेन श्रीरामकार्यार्थमादरात् ।।५।।
तैगौतमसुतांयां तद्वीर्य शम्भौःमहर्षिभि ।
कर्णद्वारातथाजन्यां श्रीरामकार्यार्थ माहितम् ।।६।।
ततश्चसमये तस्माद्धनूमानित नामभाक् ।
शम्भुज से कपितनुर्महाबलपराक्रमः ॥७॥
अर्थ
एकेकाळी सगुण लीला करणाऱ्या भगवान शिवाला विष्णूचे मोहिनी रूप दिसले. त्यामुळे कामदेवाच्या बाणांचा निशाणा बनलेल्या शिवाने स्वतःला कामाने व्याकूळ करून केले आणि श्री रामचंद्राच्या कार्यासाठी आपले वीर्य सोडले. मग त्या सात ऋषींनी, श्री रामचंद्रांच्या कार्याच्या अर्थाने शिवाचे प्रेरणादायी वीर्य पानावर स्थापित केले.त्या महर्षींनी गौतमची कन्या अंजनी हिच्या कानात शिवाचे वीर्य टाकून श्री रामचंद्रांच्या कार्यात प्रवेश केला. त्या वेळी त्या वीर्यापासून महाबली आणि पराक्रमी अशा वानराचे शरीर असलेल्या हनुमान नावाच्या शिवाचा अवतार जन्माला आला.
या कथेत हनुमान हा शिवाच्या वीर्यापासून जन्माला आल्याने शिवाचा अवतार असल्याचे सांगितले आहे, परंतु वर लिहिलेली पद्धत पूर्णपणे खोटी आहे. अंजनीसह शिवाच्या मिलनाचे वर्णन करून गर्भधारणा दाखवून पुराणिकाने हनुमानाची उत्पत्ती दाखवली असती, तर गोष्ट पटण्यायोग्य झाली असती.
पण विष्णूचे स्त्री रूप पाहून शिवाच्या विर्याचे स्खलन होते आणि सप्तऋषी लगोलग ते वीर्य एक दोन पानात गोळा करतात आणि अंजनीच्या कानात टाकून अंजनीला गर्भधारणा झाल्याचे सांगतात आणि त्यातून हनुमानाचा जन्म झाला. अशा प्रकारचे लेखन ही एक निव्वळ कपोलकल्पित कथा आहे.
स्त्रीच्या कानात गर्भधारणा होऊ शकत नाही किंवा मोहिनिरूपी विष्णूच्या मागे पळत जाणाऱ्या शिवाचे वीर्यस्खलन झाल्यास ते वीर्य गोळा करण्यासाठी सप्तऋषी लोटा, वाटी किंवा पानांचा द्रोण घेऊन आधीच तयार होते, असे मानले जाऊ शकत नाही आणि असे मानले जाऊ शकत नाही. आणि असेही मानणे योग्य नाही कि शिवाला काही भयंकर प्रमेहाचा त्रास होता ज्यामुळे वीर्यस्खलन झाले असावे.