श्लोक ३१ ते ४०

त्रैलोक्याचें मूळ - । कारण तूं होसी । वेद्य तूं वेदांसी । पद्मनाभा ॥९१६॥

विश्वासी तूं वंद्य । होसी चक्र - पाणी । ऐक विनवणी । एक वेळ ॥९१७॥

बोलोनियां ऐसें । करी नमस्कार । लववोनि शिर । पाद - पद्मीं ॥९१८॥

मग म्हणे पार्थ । प्रभो ह्रषीकेशी । माझिया बोलासी । चित्त द्यावें ॥९१९॥

पुसिलें मीं तुज । विश्वरूप - ध्यान । व्हावें समाधान । म्हणोनियां ॥९२०॥

तों चि एकाएकीं । रूप हें धरोन । कैसें त्रिभुवन । गिळितोसी ॥९२१॥

तरी तूं गा कोण । उग्र मुखें ऐसीं । कां गा मेळविसी । असंख्यात ॥९२२॥

सर्व हि हातांत । ऐसीं शस्त्रें तीक्ष्ण । कां गा परजोन । राहिलासी ॥९२३॥

जेव्हां तेव्हां क्रोधें । डोळे वटारून । विशाल होऊन । नभाहूनि ॥९२४॥

जगालागीं भय । दावोनियां देवा । करिसी कां हेवा । कृतांताशीं ॥९२५॥

ऐकोनि हे बोल । म्हणे नारायण । कोण मी म्हणोन । विचारिसी ॥९२६॥

आणि कासयासी । ऐसा भयंकर । वाढवीं विस्तार । आपुला मी ॥९२७॥

तरी मी तों काळ । वाढलों साचार । लोकांचा संहार । करावया ! ॥९२८॥

आतां असंख्यात । मुखें पसरून । आघवें गिळीन । त्रैलोक्य हें ॥९२९॥

पार्थ म्हणे तेथ । मागील संकटा । त्रासोनि अनंता । प्रार्थिलें मीं ॥९३०॥

परी तोषला हा । कैसा विपरीत । जाय वाढवीत । उग्र - रूप ! ॥९३१॥

ऐकोनि आपुले । कठोर हे बोल । निराश होईल । दुःखी पार्थ ॥९३२॥

आणोनि हें मग । देव म्हणे तया । नको धनंजया । भिऊं येथें ॥९३३॥

ऐशा ह्या संहार - । संकटाची झल । तुम्हां न लागेल । पांडवांसी ॥९३४॥

ऐकोनियां पार्थें । ऐसें आश्वासन । जातां जातां प्राण । सांवरले ॥९३५॥

सांपडला पार्थ । काळ - संकटांत । परी केला मुक्त । नारायणें ॥९३६॥

म्हणोनि सावध । होवोनि त्वरित । देवोनियां चित्त । ऐकूं लागे ॥९३७॥

तों चि देव म्हणे । तुम्ही माझे भक्त । म्हणोनियां मुक्त । केलें तुम्हां ॥९३८॥

परी हा इतर । सर्व दळ - भार । गिळाया साचार । प्रवर्तलों ॥९३९॥

काळाग्नींत जैसी । लोणियाची उंडी । तैसें माझ्या तोंडीं । गेलें विश्व ॥९४०॥

देखिलें तूं जें हें । सर्वथा तें साच । वल्गना वायां च । वीरांच्या ह्या ॥९४१॥

कुंथती हे वीर । शौर्याचिया बळें । जमवोनि । मेळे । सैनिकांचे ॥९४२॥

निज - गज - दळां । वाखणिती किती । तुच्छसा लेखिती । काळातें हि ॥९४३॥

बोलती गर्जोन । वाहोनियां आण । रणीं हरूं प्राण । मृत्यूचे हि ॥९४४॥

सृष्टीवर सृष्टि । रचूं आम्ही थेट । जगाचा हि घोट । घेऊं आतां ॥९४५॥

गिळोनियां टाकूं । मेदिनी सकळ । जाळूं अंतराळ । वरतीं च ॥९४६॥

जागच्या जागीं च । टाकूं जखडून । सोडोनियां बाण । वायूतें हि ॥९४७॥

चतुरंग - दळ । ऐसें जमवोन । उन्मत्त होवोन । अंग - बळें ॥९४८॥

महाकाळाशीं हि । खेळावया झुंझ । सिद्ध झाले आज । रणीं येथें ॥९४९॥

तयांचे ते बोल । शस्त्रांहुनी तीक्ष्ण । अग्नीहुनी । उष्ण । दाहकारी ॥९५०॥

काळकूटासी हि । आणितील हार । मारक अघोर । ऐसे जरी ॥९५१॥

तरी हे गंधर्व - । नगरींचे लोट । तैसे फोलकट । वीर सारे ॥९५२॥

किंवा चित्रांतील । बहुरंगी फळें । जाण हें भेंडोळें । पोकळीचें ॥९५३॥

मृगजळा आला । पूर कीं अमाप । केला जणूं साप । कापडाचा ॥९५४॥

किंवा चढवोनि । नाना अलंकार । मांडिलीं साचार । बाहुलीं हीं ॥९५५॥

सकळ ही सेना । करी चळवळ । परी तिचें बळ । ग्रासिलें मीं ॥९५६॥

आतां ऐसें जाण । मृत्तिकेचीं साच । जणूं बाहुलीं च । निर्जीव हीं ॥९५७॥

थांबतसे जैसा । बाहुल्यांचा नाच । तुटोनि जातां च । कळ - सूत्र ॥९५८॥

मग तयालागीं । कोणी हि लोटून । देतां उलथून । पडती तीं ॥९५९॥

तैसा वीरांचा ह्या । कराया संहार । नको तुज फार । वेळ आतां ॥९६०॥

जाणोनि हें पार्था । होईं तूं शहाणा । घेईं धनुर्बाणा । ऊठ वेगें ॥९६१॥

मागें कौरव हे । विराटाच्या गाई । हरावया पाहीं । आले जेव्हां ॥९६२॥

तेव्हां तेथींचा तो । विराट - कुमर । नामें जो उत्तर । महा - भीरु ॥९६३॥

तयाहातीं रणीं । नागविलें सर्वां । घालोनियां तुवां । मोहनास्त्र ॥९६४॥

आतां त्याहूनी हि । बळ - हीन सेना । आयती च रणा । पातली ही ॥९६५॥

तरी सेनेचा ह्या । करोनि संहार । अर्जुना अपार । कीर्ती जोडीं ॥९६६॥

पार्थें एकल्यानें । जिंकिलें शत्रूंस । लोकीं ऐसें यश । मेळवीं गा ॥९६७॥

जाण कोरडें च । यश नव्हे येथ । राज्य हि समस्त । हातीं आलें ॥९६८॥

म्हणोनि तूं आतां । निमित्ताचा धनी । होवोनियां रणीं । झुंज वेगें ॥९६९॥

नको बाळगूं च । द्रोणाची तुं क्षिती । नको धरूं भीति । भीष्माची हि ॥९७०॥

चालवूं हें शस्त्र । कर्णावरी कैसें । नको मनीं ऐसें । आणूं कांहीं ॥९७१॥

जयद्रथालागीं । वधावया पाहीं । उपाय तो कांहीं । चिंतूं नको ॥९७२॥

आणिक हि जे जे । वीर नामांकित । सिंह ते समस्त । चित्रांतील ॥९७३॥

जणूं ओल्या हातें । टाकावे पुसून । तैसा परी जाण । निर्जीव ते ॥९७४॥

सेना - समूहाचा । घेतला मीं ग्रास । राहिला आभास । मात्र येथें ॥९७५॥

झूंजार हे वीर । माझ्या मुखीं गेले । ऐसें त्वां देखिलें । पार्था जेव्हां ॥९७६॥

तेव्हां चि ते झाले । निर्जीव सकळ । सोपटें पोकळ । तैसे आतां ॥९७७॥

तरी ऊठ वेगें । घेईं धनुर्बाण । करावया रण । ह्यांच्या संगें ॥९७८॥

आंतून हे मीं च । मारिले सकळ । वधीं तूं केवळ । बाहेरून ॥९७९॥

आतां लटक्या च । शोक - संकटांत । नको पडूं भ्रांत । होवोनियां ॥९८०॥

लावोनियां खूण । मारितों निशाण । कौतुकें आपण । जैशा रीती ॥९८१॥

घेवोनियां ध्यानीं । ईश्वरी संकेत । तैसा रणीं येथ । झुंज आतां ॥९८२॥

तुझ्या वैरियांस । गिळिलें निःशेष । राज्यासह यश । भोगीं पार्था ॥९८३॥

तुझे भाऊबंद । झाले होते धुंद । चढोनियां मद । सामर्थ्याचा ॥९८४॥

तयांसवें झुंज । देवोनि सहज । दुष्टांचा त्वां माज । नष्ट केला ॥९८५॥

ऐशा थोर गोष्टी । विस्वाच्या वाक्पटीं । लिहोनि किरीटी । यश जोडीं ॥९८६॥

राहिले अपूर्ण । ज्याचे मनोरथ । ऐसा जो का नाथ । कौरवांचा ॥९८७॥

तया सांगताहे । संजय हें सर्व । म्हणे ज्ञानदेव । निवृत्तीचा ॥९८८॥

सत्य - लोकांतून । सुटे गंगाजळ । मग खळखळ । वाहे जैसें ॥९८९॥

तैसा वाक्प्रवाह । विशाळ गंभीर । भासला साचार । श्रीहरीचा ॥९९०॥

महा - मेघांचे कीं । उसळतां लोट । होय गडगडाटा । नभीं जैसा ॥९९१॥

नातरी मंदरें । होतां घुसळण । राहिला घुमोन । क्षीरार्णव ॥९९२॥

तैसे महा - नाद । गंभीर ते शब्द । बोले विश्व - कंद । विश्वरूप ॥९९३॥

आली जिये क्षणीं । देवाची ती वाणी । घोघावत कानीं । अर्जुनाच्या ॥९९४॥

तिये क्षणीं तेथें । सुख किंवा भय । दुणावलें काय । नेणों आम्हीं ॥९९५॥

परी थरथर । सर्व हि शरीर । तयाचें साचार । कांपूं लागे ॥९९६॥

भिडले अमोल । देवाचे ते बोल । अंतरीं सखोल । म्हणोनियां ॥९९७॥

ठेवी वेळोवेळां । चरणीं ललाट । जोडोनियां हात । नम्रपणें ॥९९८॥

मुखांतुनी शब्द । काढावया पाहे । तंव दाटताहे । कंठ त्याचा ॥९९९॥

म्हणावें हें काय । सुख किंवा भय । तुम्ही च निर्णय । करा ह्याचा ॥१०००॥

परी देवाची ती । ऐकोनियां उक्ति । ऐसी झाली स्थिति । अर्जुनाची ॥१००१॥

जाणिलें हें पूर्ण । अहो श्रोतेजन । यथार्थ पाहोन । श्लोक - पदें ॥१००२॥

असो तैसा चि तो । मग भीतभीत । चरण वंदीत । बोले पुन्हां ॥१००३॥

म्हणे सांगितलें । ऐसें जें आपण । ‘ अर्जुना , मी जाण । असें काळ ॥१००४॥

ग्रासितसें विश्व । कीं तो माझा खेळ ’ । बोलहा अढळा । मानूं तुझा ॥१००५॥

परी तुवां काळें । स्थितीचिया वेळे । ग्रासावें हें जुळे । कैसें संग ॥१००६॥

देहींचें तारुण्य । काढोनियां तेथें । वार्धक्य नसतें । आणूं ये का ? ॥१००७॥

ग्रासावया आज । पाहसी विश्वातें । परी बहुधा तें । न घडेल ॥१००८॥

न लोटतां चार । प्रहर साचार । माध्याह्लीं भास्कर । मावळे का ? ॥१००९॥

तुज अखंडित । काळातें हि जाण । समय हे तीन । नसती का ? ॥१०१०॥

सर्ग - स्थिति - लय । तीन हे समय । जो तो बळी होय । त्या त्या काळीं ॥१०११॥

स्थितीचिया वेळे । उत्पत्ति - समय । नाहीं स्थिति - लय । तिये वेळीं ॥१०१२॥

स्थितीचिया वेळे । उत्पत्ति - प्रलय । दोहोंचा हि लय । होत असे ॥१०१३॥

तेविं प्रळयाची । वेळ येतां मग । स्थिति आणि सर्व । मावळती ॥१०१४॥

ऐसा असे क्रम । अनादि अढळ । सदा सर्वकाळ । अबाधित ॥१०१५॥

आतां सर्व जग । स्थितीचा च भोग । घेत असे चांग । आज जरी ॥१०१६॥

तरी सांग मीं हें । ग्रासिलें सकल । ऐसे कैसे बोल । बोलसी तूं ॥१०१७॥

तंव देव म्हणे । सांगितला येथ । ईश्वरी संकेत । तुजलागीं ॥१०१८॥

मृत्यूचिया मुखीं । गेलीं दोन्ही दळें । तुज दाखविलें । प्रत्यक्ष हें ॥१०१९॥

परी इतर जें । विश्व हें सकळ । तें हि यथाकाळ । संहरेल ॥१०२०॥

ऐशा परी कृष्ण । देव भगवंत । जंव हा संकेत । सांगतसे ॥१०२१॥

तंव पंडु - सुतें । देखिले मागुते । यथास्थित तेथें । सर्व लोक ॥१०२२॥

मग म्हणे पार्थ । देवा तूं साचार । होसी सूत्रधार । विश्वाचा ह्या ॥१०२३॥

नव्हे का हें पुन्हां । दिसतसे येथ । जग । व्यवस्थित । होतें तैसें ॥१०२४॥

परी दुःखार्णवीं । पडले जे जीव । तयांचा सद्भाव । पाहोनियां ॥१०२५॥

उद्धरसी त्यांसी । प्रभो ह्रषीकेशी । कीर्ति तुझी ऐसी । आठवितों ॥१०२६॥

भोगीतसें महा - । सुखाचा सोहळा । कीर्ति वेळोवेळां । आठवोनि ॥१०२७॥

आनंदामृताच्या । लाटांवरी साच । करीतसें नाच । देवदेवा ॥१०२८॥

आतां सर्व जग । वांचलें हें चांग । धरी अनुराग । तुझ्या ठायीं ॥१०२९॥

तूं चि दुर्जनांचा । करिसी संहार । जगीं वारंवार । प्रकटोनि ॥१०३०॥

महा - भयें दूर । दाही दिशांपार । पळती असुर । त्रिलोकींचे ॥१०३१॥

सिद्ध - संघ देव । किन्नर गंधर्व । किंबहुना सर्व । चराचर ॥१०३२॥

होतां चि दर्शन । आनंद पावोन । करीत वंदन । तुजलागीं ॥१०३३॥

तुझे हे पावन । सोडोनि चरण । कां गेले पळून । राक्षस ते ॥१०३४॥

हें तों काय देवें । सांगावया हवें । सहजें जाणवे । आम्हांसी हि ॥१०३५॥

काय पळभर । राहेल अंधार । अंबरीं भास्कर । उगवतां ॥१०३६॥

आत्म - प्रकाशाची । खाण तूं विराट । झालासी प्रकट । आज येथें ॥१०३७॥

म्हणोनियां दुष्ट । निशाचरें नष्ट । झालीं ऐसें स्पष्ट । कळों आलें ॥१०३८॥

प्रभो पर - ब्रह्मा । हृदयाभिरामा । आजवरी आम्हां । ठाउकें ना ॥१०३९॥

परी आतां तुझी । थोरवी गंभीर । देखिली साचार । विश्वरूपा ॥१०४०॥

भूत - समूहांच्या । पसरती वेली । नाना जगें झालीं । जेथोनियां ॥१०४१॥

आदिमायेसी त्या । प्रसवली साच । इच्छा गा तुझी च । विश्वरूपा ॥१०४२॥

देवा तूं अपार । नित्य - तत्त्व - रूप । अनंत अमाप । गुण तुझे ॥१०४३॥

देवांचा हि देव । होसी तूं निःसीम । सर्वां ठायीं सम । निरंतर ॥१०४४॥

त्रिभुवनालागीं । तुझा चि आधार । सदा शुभंकर । अक्षर तूं ॥१०४५॥

प्रभो संतासंत । तूं चि गा समस्त । तया हि अतीत । तें हि तूं चि ॥१०४६॥

प्रकृति - पुरुषांचें । होसी मूळपीठ । अनादि वैकुंठ - । नायका तूं ॥१०४७॥

महत्तत्त्वाचा हि । शेवट तूं साच । पुरातन तूं च । विश्वरूपा ॥१०४८॥

होसी तूं सकळ । विश्वाचें जीवन । जीवांसी निधान । तूं चि एक ॥१०४९॥

भूत - भविष्याचें । ज्ञान तुझ्या हातीं । सुखावती श्रुती । देखोनियां ॥१०५०॥

व्यापिते जी माया । सर्व त्रैलोक्यास । आधार तियेस । अभेदा तूं ॥१०५१॥

म्हणोनियां तुज । श्रेष्ठ परं - धाम । ऐसें सार्थ नाम । दिलें जाय ॥१०५२॥

माया महद्‍ब्रह्म । तें हि कल्प - क्षयीं । प्रभो तुझ्या ठायीं । होई लीन ॥१०५३॥

तुवां चि हें विश्व । विस्तारिलें सर्व । नसे रिता ठाव । तुजविण ॥१०५४॥

प्रभो तुझीं रूपें । अनंत अपार । वानावें साचार । तुज कोणें ॥१०५५॥

दिसे चि ना ऐसा । एक हि पदार्थ । नाहींस तूं ज्यांत । विश्वरूपा ॥१०५६॥

सर्वदा सर्वत्र । असे तुझा वास । कोठें तूं नाहींस । ऐसें नाहीं ॥१०५७॥

असो आतां जैसा । होसी तूं श्रीहरी । तैशा तुज करीं । नमस्कार ॥१०५८॥

वायु तूं अनंता । यम नियमित । अन्नें पचविता । अग्नि तो तूं ॥१०५९॥

प्रजाप्रतीचा हि । पिता तूं परम । वरूण तूं सोम । प्रजापति ॥१०६०॥

आणि जें जें कांहीं । आकारलें येथ । किंवा जें अव्यक्त । निराकार ॥१०६१॥

तया तैसिया हि । तुज वारंवार । करीं नमस्कार । जगन्नाथा ॥१०६२॥

ऐशा परी तेथें । जोडोनियां हात । स्तुति - स्तोत्रें गात । प्रेमभरें ॥१०६३॥

म्हणे तुज पुन्हाम । असो नमस्कार । असो नमस्कार । विश्वरूपा ॥१०६४॥

मग तो अर्जुन । पाहे न्याहाळून । मागुतीं संपूर्ण । श्रीमूर्तीतें ॥१०६५॥

आणि म्हणे तुज । असो नमस्कार । असो नमस्कार । विश्वरूपा ॥१०६६॥

चराचरीं देखे । सर्वत्र तें एक । म्हणोनि मस्तक । नमवोनि ॥१०६७॥

पुन्हां म्हणे तुज । असो नमस्कार । असो नमस्कार । विश्व - रूपा ॥१०६८॥

जंव ऐसीं रूपें । अद्भुत अनंत । होतीं प्रकटत । पार्थापुढें ॥१०६९॥

तंव तंव तुज । असो नमस्कार । असो नमस्कार । हें चि म्हणे ॥१०७०॥

नाठवे आणिक । स्तुतिस्तोत्र तें हि । आणि निवांत हि । राहवे ना ॥१०७१॥

नेणों प्रेमभावें । कैसा वारंवार । असो नमस्कार । हें चि म्हणे ॥१०७२॥

काय सांगूं फार । ह्यापरी सहस्त्र । केले नमस्कार । पंडु - सुतें ॥१०७३॥

मग पुन्हां म्हणे । आहे किंवा नाहीं । मज कासया । नमस्कार ॥१०७४॥

तुज पाठ - पोट । आहे किंवा नाहीं । मज कासया हि । उठाठेव ॥१०७५॥

जरी पाठमोरा । होसी तूं साचार । तरी नमस्कार । तैशा तुज ॥१०७६॥

पाठमोरा ऐसें । म्हणावें तुम्हासी । उभा तूं पाठीशीं । म्हणोनियां ॥१०७७॥

एर्‍हवीं सन्मुख - । विन्मुख ही भाषा । घडे ना विश्वेशा । तुझ्या ठायीं ॥१०७८॥

प्रभो तुझीं ऐसीं । अंगें अगणित । मी तों असमर्थ । वानावया ॥१०७९॥

म्हणोनियां तुज । सर्वात्मका सर्वा । असो महा - देवा । नमस्कार ॥१०८०॥

प्रभो तुझें बळ । अपार अनंत । थोर अगणित । पराक्रम ॥१०८१॥

सर्व काळीं सम । होसी तूं साचार । तुज नमस्कार । सर्वरूपा ॥१०८२॥

शून्यामाजीं सर्व । शून्यमय जैसें । होवोनियां असे । शून्य चि तें ॥१०८३॥

तैसा सर्वपणें । सर्वांसी व्यापून । सर्व तूं होऊन । राहिलासी ॥१०८४॥

क्षीर - सागरांत । तरंग हि साच । जैसे क्षीराचे च । संभवती ॥१०८५॥

तैसा विश्व - रूपा । सर्वत्र सकळ । त्रि - लोकीं केवळ । तूं चि होसी ॥१०८६॥

म्हणोनि तूं विश्वा - । वेगळा नाहींस । ऐसे प्रत्ययास । आलें आतां ॥१०८७॥