छत्रपतींचा पोवाडा
शिवछत्रपतींची कीर्ती । गाऊ दिनरात्री ।
येईल मग स्फूर्ति । जाई भयभीति पार विलयाला ।
बाळपणीं झेंडा उभा केला । स्वराज्याचा इमला बांधून धन्य तो झाला ।
पांडुरंग शाहीर गातो त्याच्या कवनाला ॥ध्रु०॥
असंख्य तारे तेजबलानें शोभविती आकाशाला ।
परि शुक्राचा तारा एकच खेचुनि घेतो डोळ्याला ॥
दाहकता सूर्याची भरली शिवरायाच्या मूर्तीत ।
तशि मोहकता चंद्राची ती भरुनि राहिली देहांत ॥
वटवृक्षाची विशालता ती कडुलिंबाची कडवटता ।
आम्रफळाची रसाळता ती बाभळिची ही कंटकता ॥
अथांग गंभिरता दरियाची सरोवरची गोडी ती ।
हिमालयाची असे भव्यता उदारता पृथिवीची ती ॥
वैराग्याची शोभा दिसली शिवरायाच्या वृत्तींत ।
सत्पुरुषांचें दर्शन होते शिवरायाच्या प्रतिमेंत ॥
हयपति गजपति धनपति राजा पति सर्वांचा जरि झाला ।
त्यागी जीवन नित्य तयाचे नमन असो त्या शिवबाला ॥१॥
चाल
जुलमाचे घोर थैमान माजले सारे ॥
वीरत्व लोपले भ्याड झाले हो सारे ॥
थरथरती अन्यायापुढे लोक हो सारे ॥
चाल
अशा वेळीं जन्माला आला । एक बाळ धीर देण्याला ।
जिजाईच्या पोटीं जन्मला । शिवराय नावानं बाळ चमकुं लागला ।
जिजाईनं धर्म शिकविला बाळ शिवबाला । दादाजी कोंडदेव गुरु राष्ट्रकार्याला ।
पारतंत्र्य दूर करण्याचा निश्चय केला ॥ बाळ आठ वर्षाचा झाला ।
तेव्हा तेज त्याचे पसरले चारी बाजूला ॥
खाटकाच्या सुर्याखालून सोडवल एका गायीला ॥२॥
चाल
रोहिडेश्वरई शपथ घेतली राज्य हिंदवी करण्याला ।
तोरण गड सर करुनि बांधले तोरण त्यानें किल्ल्याला ॥
जुलूम लोकांवरचे सारे हळुहळु त्यानें थांबविले ।
जीवावरचे सारे धोके धैर्यबळानें संपविले ॥
चाल
सूर्य असा हा हळुहळु चढला ।
अंधार सारा लोपून गेला ।
घुबडांचा घूत्कार थांबला ॥
चाल
अफझल, फाझल, शिद्दी जोहार शाहिस्ताही हारविला ।
औरंगजेबाला पार चकविले, आग्र्याहुन सुटुनी आला ॥
लहानपणापासून संकटें अशी आलि बळि घेण्याला ।
तरी त्या वरती मात करोनी शिवाजी आला उदयाला ॥३॥
चाल
शिवरायाच्या मनोमंदिरी होति देवता जिजाई माता !
स्फूर्ति देवता । सत्त्व देवता । तुळजापुरची भवानी माता ।
युद्ध देवता । शौर्य देवता । रामदास गुरु राष्ट्रदेवता । तुकाराम वैराग्यदेवता ॥
चाल
१६७४ सालीं । रायगडावरी अभिषेक झाला राजाला ।
हर्षली धरती शिवाजी राजा गरिबांचा वाली झाला ॥
शिवछत्रपतीचें नाव दुमदुमे जगतीं ॥
चाल
खडा केला भित्रा माणूस । झुंज देण्याला ॥ जी ॥
भ्याडपणा गेला विलयाश । ढाल-तलवार हाती घेतली ।
थरकांप सुटला शत्रुला । त्यानें दिला न्याय सर्वाला ।
माणुसकी मंत्र हा झाला । मग तो जुलुम कोणीही केला ।
तरी त्याचा नाश त्यांनीं केला । असा छत्रपती जगतांत कोणी नच झाला ॥४॥
चाल
बंधुंनो ऐका या वेळां । जिवाजीचे गुण बाणावे ।
विचार हा करा । महाराष्ट्र मोठा होऊ दे ।
नीतिचा झरा ॥ माया ममता वसुंधरेची ।
भेदक दृष्टी गरुडाची । विरक्तता ती वृक्षाची ।
राष्ट्रभक्ति ती, ती त्याची ॥ प्रेमळता ही गोमातेची ।
झेप असे ती चित्त्याची । निर्मला ती त्या संताची ।
तळमळ होती मातेची । अशा गुणांची एक संगती ।
शिवरायाच्या अंगी दिसती ॥
चाल
रामकृष्ण जे कुणी पाहिले जे झाले द्वापारांत ।
कलियुगांत पुरुषोत्तम झाला असा आमुच्या लोकांत ॥५॥
फणस दिसे काटेरी परि तो आंत असे अति गोड गरा ।
वरुनि दिसे तो कडा कोरडा आंत परी अति रम्य झरा ॥
छत्रपती हा राष्ट्रपती हा राष्ट्रोधारक जगिं झाला ।
मानवतेचा खरा पुजारी षड्गुण-संपत्ती त्याला ॥
सर्व धर्म सारखेच त्याला भेदभाव नच चित्ताला ।
जुलुमाचा परि कट्टा शत्रू जुलूम त्यानें चिरडीला ॥
राज्य टाकिले शिवरायानें रामदासांच्या झोळींत ।
असे थोर हे मन राजाचे तोड नसे या जगतांत ॥
मुसलमान ही कैक धुरंधर होते त्याच्या सेवेंत ।
सर्वधर्म ते समान मानुनि राज्य चालवी प्रेमांत ॥
शिवरायाचे गुण हे सारे अंगिं बाणवुन या काळा ।
स्मारक त्याचें मनीं करावे हेच खरे पूजन त्याला ॥
पुतळे देतिल सुख डोळ्यांना, घडवतील गुण तुम्हांला ।
छत्रपतीसम व्हावें मोठे तेच विभूषण सर्वांला ॥
वर्णन किती करुं शिवरायाचें पुरें कधिं नच होणारे ।
जे जे कांही असे चांगलें तें तें येथें दिसणारे ॥
दैवी संपदा पार्थिव देहा इथे राहिली येउनिया ।
भाग्य आमचें म्हणुन लाभला आम्हाला हा शिवराया ॥
सज्जन रक्षण दुर्जन ताडन हेच कार्य त्या पुरुषाला ।
महाराष्ट्राच्या भव्य मंदिरी माता दैवत शिवबाला ॥
मातृभक्त गुरुभक्त शिवाजी तसाच जनता भक्त खरा ।
असे शिवाजी राजे जन हो सदा स्मरा तुम्ही सदा स्मरा ॥६॥