सरदार शिद्दी जोहार व बाजी देशपांडे यांचा पराक्रम
(चाल :- श्रीमंत पेशवे सवाई माधवराव ॥)
चौक १
श्रीभवानी पुढे कापिला अफझुला म्हैसा ।
बादशहाला भीति बडी बहुत डुबाया पैसा ॥
धारण पांचावर बसली वखत आया कैसा ।
धाडावा कोण इकडून, गनिम पकडून, आणिल जखडून, वीर कोण ऐसा ॥ध्रु०॥
रुस्तूम जमान बेगुमान सरदार शूर । तीन हजार स्वार पायदळ असूनी भरपूर ।
शिवाजीच्या पहिल्या धडकेंत जाहला चूर ।
मार खाऊन खाऊन वैतागें, पळाला मागें, गाठले वेगें, त्यानें विजापूर ॥
अल्ली अदिलशाहासी लागली चिंता हूरहूर ।
सरदार अमीर सर्वांचा उतरला नूर ।
खलबत करतां आठविला सरदार क्रूर ।
रणीं न खायेचि जो हार, शिद्दी जोहार,
धाडिता बहार, करिल तो शूर ॥
आणविला शिद्दी तो होता कर्नाटकीं दूर ।
सन्मान करुनी दिला किताब रणबहादूर ।
मदतीस फाजलखान जवान आतूर ।
सोळा हजार घोडेस्वार, पायदळ भार चाळीस हजार, सैन्य भ्यासूर ॥
चाल
दारु गोळा, तोफा बंदुका, पुरविन पैका निघा सत्वर, शिवाजीवर ॥
जय घेऊन येशील जरी देइन जहागिरी शिद्दी तुजवर माझी आहे नजर ॥
असे ऐकुनी संतोषला, घेऊनी आला सैन्य सागर, करविरावर ॥
चाल दुसरी
बादशहाचा हुकूम जंजिर्याचे शिद्दीला ।
दुजा हुकुम वाडीच्या सावंतासहि दिला ।
घेउनी उठा आपआपुल्या शिबंदिला ।
आम्ही पन्हाळगडाकडे शिवाजीस शह दिला ।
चहुंकडून सर्वांनी उठावें या संधिला ।
गनिमासि भिऊनी कोणी बसूं नये संधिला ॥
मोडते
शिवाजीस समजतां बेत शत्रुचा ऐसा ।
बंदोबस्त करुनी कडेकोट राज्यामध्यें खासा ।
स्वतः पन्हाळगडावरी आपण शार्दुल जैसा ।
नेताजी, पालकर खालीं, शत्रूभोवतालीं घिरटया घाली, पिडा देत लइसा ॥१॥
चौक २
आठ महिने लढविला किल्ला शिवाजीनें शांत ।
तीन वर्षे पुरेल असा होता पुरवठा आंत ।
शिद्दी फिरकू देईना आंत बाहेर निभ्रांत ।
दमादमानें लढतां सहजीं शिवाजी फर्जी, गनिम अपमर्जी, येईल हातांत ॥
शिवाजीने विचार केला आपुल्या मन मोहल्यांत ।
कोंडुनि राहुन काय उपयोग या किल्ल्यांत ।
शिद्दीस निरोप दिला नका पाहु म्हणे अंत ।
जरि अभय द्याल तुम्ही आम्हा, करु तहनामा,
दाविला प्रेमा, भेटिचा हेत ॥
एके दिवशीं अस्तमानीं भेट झाली दोघांत ।
मुख्य कलमें मुक्रर केलि चार चौघांत ।
बाकींची उद्यां पाहूं झाली काळोखी रात।
तुम्ही थोर पुरुष चांगले, दैव लाभले; वचन द्या भले, हातावरी हात ॥
चाल
ढिला पडला बंदोबस्त, शिपाई झाले सुस्त त्याच रात्रीला, तहनामा झाला ॥
वीस हजार घेऊन मावळे, शिवाजी पळे राजरोस गेला, गड उतरला ॥
शिपायांनी केला गलबला, गनिम आलबेला भाग गया अल्ला, गांठला पल्ला ॥
चाल दुसरी
सेनापतीस बातमी कळतां नाचे थयथया ।
झूट बात करुन बड़ा गनिम किदरसे गया ।
बेसावध भूल पडी हमें खबर नहीं दिया ।
इतनेमें फाजलखान दौडता आया ।
चलो उठो अभी लष्कर को हुकूम देव मिया ।
केला पाठलाग सुरु पहांटेच्या समया ॥
मोडते
दोनी फौजेंत अंतर मुळींच नव्हता लइसा ।
झाली नजरानजर दोन तास सुमारे दिवसा ।
वीर बाजी देशपांडे शूर सेनापती खासा ।
पांच हजार मावळ्यांसह भली, खिंड रोखली,
स्वारी पुढें गेली, करुनी बेत ऐसा ॥२॥
चौक ३
आली यवन फौज खिंडिच्या तोंडावरी वेगें ।
दिला मार त्यास अनिवार परतली मागें ।
पुन्हा दुसरा हल्ला चढविला परतुनी रागें ।
त्याचा फडशा उडविला पुरा, कापून चरचरां,
म्हणती शिव हरा, करी मना जोगें ॥
यवनांनी तयारी केली पुन्हा वैतागें ।
तोफखाना पुढे घोडदळ तयाच्या मागें ।
आले दीन दीन गर्जत पठाणवीर आगे ।
तोफांचा करीत भडिमार, उडविला कहर,
कोणी माघार, त्यांतुनी नेघे ॥
सहा हजार मुसलमान रणीं पाडिले नंगे ।
जसे मारुतीनें अहिमहिचे चिरडिले भोंगे ।
इतक्यांत गोळा बाजीच्या छातीवर लागे ।
गडावरच्या तोफा ऐकुन, आनंदित मन, नामस्मरण, करी वैरागे ॥
चाल
छातींत बैसला धक्का, धीराचा पक्का देशपांडे वीर, महारणशूर ॥
पांच तोफा होता क्षणीं हर्षला मनीं, नामउच्चार, करित झाला गार ॥
त्याचें प्रेत शीघ्र घेऊन, न लागतां क्षण, झाले पसार, मावळे वीर ॥
चाल दुसरी
झाली खिंड मोकळी यवन गेले चालून ।
बैसले गडाला शीघ्र वेढा घालून ।
शिवाजीनें आप पर सैन्यबल तोडून ।
बेजार केले रिपु रात्रीं छापे घालून ।
पोर भ्यालें अफझुल्याचें गेलें वाळुन ॥
मोडते
गेला पळून फाझल पन्हाळ्याकडे भर दिवसां ।
शिद्दी जोहारासी म्हणे काका जरा आगे बैसा ।
बरसात जवळ आला नको युद्धाचा फांसा ।
लोक झाले बहुत तजावजा, कित्येकांस इजा,
म्हणती द्या रजा, लढाई नको सहसा ॥३॥
चौक ४
गेला सारा उन्हाळा परि पन्हाळा नाहीं आला हातीं ।
गेलें द्रव्य फुकट सैन्याची जाहली माती ।
बादशहाची जाहली इतराजी धरुन तृण दातीं ।
गेला पळुन विजापुराकडे, शिवाजीची पुढें,
पसरली इकडे, कीर्ती चौप्रांती ॥
पुन्हा आला बादशहा अष्ट उमराव साथी ।
प्रचंड सैन्यसागर घेऊन सांगातीं ।
किल्ल्यामागें किल्ले जिंकुनी दाखवी महती ।
इतक्यांत कर्नाटकी बंड, उठलें आभंड, कराया थंड, गेला त्या प्रांती ॥
मागें शिवाजीच्या मित्रास नसे मुळीं शांती ।
सांवताचा करुनिया मोड जिरविली भ्रांती ।
जंजिर्याचे शिद्दीचा घेऊन समाचार अंतीं ।
गडकिल्ले घेऊनी सकळ, करीत धुमाकुळ, मांडिलें खूळ विजापुर प्रांतीं ॥
चाल
बाजी पुत्राचें कल्याण, केलें शिवाजीनें द्रव्य दिलें भारी, केले अधिकारी ॥
झाली जगदंबा प्रसन्न, दिलें बहु धन, तलवार कहारी, यशस्वी प्यारी ॥
नांव घेतां आपोआप, होय थरकांप शत्रुच्या हारी, पळती माघारी ॥
चाल दुसरी
जर्जर करुनी बादशहाचा गर्व हारविला ।
कोंडमार करुनी मनाजोगा तह करविला ।
द्यावे सात लक्ष दर साल खंड ठरविला ।
स्वतंत्र कबुल करवुनी हट्ट पुरविला ।
भगवा झेंडा गुरुचा चौ मुलखी फिरविला ।
त्यापरी कवीने कवनीं रंग भरविला ॥
मोडते
पुढें प्रसंग शाहिस्तेखान येईल आपैसा ।
त्याची बोटें तोडितां तडफडेल जणूं मासा ।
कवि रामचंद्राचे कवन श्रवण करा बैसा ।
श्रीगुरु कृपेच्या बळें, अनुप्रास जुळे,
श्रोत्याच्या मुळें रंग चढे खासा ॥४॥