श्लोक १ ते १०
शुद्ध -ज्ञान -दानीं । होती तूं चतुर । तुज नमस्कार । गुरुराया ॥१॥
गुरुराया तूं चि । करिसी । प्रफुल्ल । सुरम्य कमळ । विद्यारूप ॥२॥
परेचा विषय । स्वस्वरूप -स्थिति । तेथें तुज रति । सर्वकाळ ॥३॥
संसार -तमासी । होसी तूं भास्कर । तुज नमस्कार । गुरुराया ॥४॥
बळ तुझें थोर । अनंत आपर । नाहीं पारावार । तयालागीं ॥५॥
अवस्था तुरीय । तारुण्य -संपन्न । तियेचें लालन । करिसी तूं ॥६॥
सकळ विश्वासी । पाळिसी साचार । तुज नमस्कार । गुरुराया ॥७॥
मांगल्य -रत्नांची । तूं चि एक ठेव । तूं चि एक देव । पूजनीय ॥८॥
साधुसंतजन । हें चि कोणी वन । तूं एक चंदन । तयांतील ॥९॥
स्वानुभूतीचा तूं । राजराजेश्वर । तुज नमस्कार । गुरुराया ॥१०॥
सुज्ञजनचित्त - । रूपी जो चकोर । तयासी साचार । चंद्रमा तूं ॥११॥
वेदरहस्याचा । सागर तूं साचा । तेविं मदनाचा । मदन तूं ॥१२॥
तूं चि शुद्ध -भावें । भजावया स्थान । श्रीगुरो , वंदन । करीं तुज ॥१३॥
प्रपंचस्वरूपी । मत्त । कुंजराचें । भेदिसी तूं साचें । गंडस्थळ ॥१४॥
नमो गुरुराया । एक तूं केवळ । उत्पत्तीचें स्थळ । विश्वाचिया ॥१५॥
तुझ्या कृपारूपी । गणेशाचें बळ । लाभतां सकळ । विद्यांमाजीं ॥१६॥
होतसे प्रवेश । अज्ञ बाळाचा हि । तिळमात्र नाहीं । शंका येथें ॥१७॥
सद्‍गुरो , आपुलें । उदार वचन । देई वर -दान । अभयाचें ॥१८॥
तरी नव -रस - । सुधाब्धीचा ठाव । मग सुखेनैव । घेऊं येई ॥१९॥
आपुल्या स्नेहाची । देवी वागेश्वरी । जरी अंगिकारी । मुक्यातें हि ॥२०॥
तरी तो प्रबंधीं । बृहस्पतीशीं हि । करूं शके पाहीं । पैजहोड ॥२१॥
जयाचिया माथां । पडे पद्म -हस्त । कृपाद्दष्टि होत । जयावरी ॥२२॥
असोनि तो जीव । तयालागीं साची । शिव -स्वरूपाची । योग्यता ये ॥२३॥
ऐशा सर्व गोष्टी । सामर्थ्यें ज्या होती । तें मी वानूं किती । वाचा -बळें ॥२४॥
काय सांगा रंग । लावोनियां चांग । उजळावें अंग । आदित्याचें ॥२५॥
अहो कल्प -वृक्ष । असे जो सहज । तया पुष्प -साज । कासयासी ? ॥२६॥
कापुरा सुगंध । कासयानें द्यावा । केविं क्षीरार्णवा । पाहूणेर ॥२७॥
काय अमृतातें । वाढावें पक्वान्न । चंदना लेपन । कासयाचें ? ॥२८॥
नभासी मंडप । घालवेना जैसा । श्रीगुरु तो तैसा । वर्णवेना ! ॥२९॥
श्रीगुरु -सामर्थ्य । कळावें संपूर्ण । ऐसें तों साधन । असे कोठें ? ॥३०॥
म्हणोनि निवांत । राहोनियां भलें । नमन मीं केलें । श्रीगुरूसी ॥३१॥
बुद्धीचिया बळें । गुरु -महिमान । यथार्थ वर्णन । करूं जावें ॥३२॥
तरी मोतियासी । अभ्रकाचें पुट । तैसी च ती गत । होय तेथें ॥३३॥
मढवावें जैसें । रजतें । सुवर्ण । तैसें हें स्तवन । श्रीगुरूचें ॥३४॥
म्हणोनियां आतां । स्वीकारोनि मौन । धरावे चरण । हें चि भलें ॥३५॥
ज्ञानदेव म्हणे । ममत्वें जी तुम्हीं । कृपा केली स्वामी । मजवरी ॥३६॥
तेणें कृष्णार्जुन - । संगमीं प्रत्यक्ष । झालों वट -वृक्ष । प्रयागींचा ॥३७॥
मागां उपमन्यु । जो का बाळभक्त । दुधासाठीं हट्ट । घेई जेव्हां ॥३८॥
तेव्हां नीळकंठ । क्षीराब्धीची वाटी । तयाचिया ओठीं । लावी जैसा ॥३९॥
किंवा ध्रुवबाळ । रुसोनियां गेला । कौतुकें तयाला । श्रीविष्णूंनीं ॥४०॥
ध्रुवपदरूपी । भातुकलें भलें । देनोनियां केलें । आनंदित ॥४१॥
तैसें भगवद्नीता - । नामें सर्वश्रेष्ठ । पावन जो ग्रंथ । अध्यात्माचा ॥४२॥
सकळ शास्त्रांचें । विश्रांतीचें स्थान । तयाचें व्याख्यान । करावया ॥४३॥
दिलें बळ तुम्हीं । मज गुरुराया । प्राकृतीं गावया । ओंवीछंदें ॥४४॥
शब्दाचिया रानीं । वाचा -वृक्षा भला । विवेकें फळला । आढळेना ॥४५॥
परी तुम्ही माझी । वाणी च ती आतां । केली कल्प -लता । विवेकाची ॥४६॥
तादात्म्या झाली । होती देहाशीं च । आतां बुद्धि साच । आत्मरूप ॥४७॥
मग ब्रह्मानंद - । भांडारासी जागा । कां न व्हावी सांगा । सर्वथा ती ॥४८॥
आणि गीतार्थाच्या । क्षीरसागरांत । झोंपलें निवांत । मन माझें ॥४९॥
आपुलें हें ऐसें । सामर्थ्य अपार । सद्‍गुरो , साचार । वर्णूं कैसें ॥५०॥
परी धिटाईनें । गेलों जें बोलून । कृपेनें सहन । करावें तें ॥५१॥
गीतेचा पूर्वार्घ । आपुल्या प्रसादें । वर्णिला विनोदें । ओंवीबद्ध ॥५२॥
पहिल्या अध्यायीं । अर्जुनाचा खेड । योग तो विशद । दुज्यामाजीं ॥५३॥
परी ज्ञान -योग । आणि बुद्धि -योग । दाखविला चांग । विभागोनि ॥५४॥
तृतीय अध्यायीं । केवळ कर्माचें । थोरपण साचें । वाखाणिलें ॥५५॥
चतुर्थ अध्यायीं । तें चि कर्म भलें । साड्‍ग प्रकटिलें । ज्ञानासह ॥५६॥
पांचव्या अध्याया - । माझारीं उचित । केलें जें सूचित । योगतत्त्व ॥५७॥
तें चि सहाव्यांत । सांगितलें स्पष्ट । अष्टांगांसहित । विवरोनि ॥५८॥
जेणें जीव -शिव । होती एकवट । योग -स्थिति नीट । दाविली ती ॥५९॥
आणि योगभ्रष्टां । मिळे कोण गति । सर्व उपपत्ति । सांगितली ॥६०॥
सप्तमाध्यायांत । प्रकृतीची मात । प्रारंभीं साद्यंत । विवरिली ॥६१॥
उदार भक्ताचें । चार हि प्रकार । वर्णिले साचार । मग पुढें ॥६२॥
अष्टमांत । सप्त - । प्रश्नांचीं उत्तरें । आरंभीं विस्तारें । निवेदिलीं ॥६३॥
पुढें योग्यायोग्य । प्रयाण -समय । वर्णोनि अध्याय । संपविला ॥६४॥
आतां असंख्यात । वेदांतील देखा । अंतर्गत जो का । अभिप्राय ॥६५॥
तो चि सामावला । महाभारतांत । एक लक्ष ग्रंथ । असे ज्याचा ॥६६॥
आणि सर्व महा - । भारतांत भला । असे सांठवला । आशय जो ॥६७॥
तोचि -सप्त -शत - । श्लोकीं जो आशय । तो चि एक होय । नवव्यांत ॥६९॥
म्हणोनि त्यांतील । अभिप्राय नीट । सर्वथा प्रकट । करावया ॥७०॥
कृपेविण मज । नाहीं झालें धैर्य । मी तों वायां काय । गर्व करूं ॥७१॥
अहो ढेपी राब - । गुळा -साखरेच्या । एका चि रसाच्या । होती जरी ॥७२॥
तरी प्रत्येकाची । भिन्न स्वाद रुचि । तैसी च ती स्थिति । अध्यायांची ॥७३॥
कोणी ब्रह्मरूप । जाणोनि आपण । करिती वर्णन । मग त्याचें ॥७४॥
कोणी स्वयें ब्रह्म - । तादात्म्य पावून । देती दाखवून । ब्रह्म -रूप ॥७५॥
कोणी जाणूं जातां । ज्ञेयीं होती लीन । ज्ञाता -ज्ञान -भान । विसरोनि ॥७६॥
ऐसे हे अध्याय । एकैक उत्तम । परी तो नवम । शब्दातीत ॥७७॥
तयाचा हि येथें । केला अनुवाद । प्रभो हा प्रसाद । आपुला चि ॥७८॥
सूर्याचिया परी । प्रकाशली साची । छाटी वसिष्ठाची । जैशा रीती ॥७९॥
किंवा शापभ्रष्ट । त्रिशंकूच्यासाठीं । केली प्रतिसृष्टि । विश्वामित्रें ॥८०॥
नळें राम -नामें । पाषाण तारून । सागरावरून । सैन्य नेलें ॥८१॥
जन्मतां चि जैसें । करोनि उड्डाण । झोंबे हनुमान । सूर्यबिंबा ॥८२॥
एका आचमनें । नातरी साचार । प्राशिला सागर । अगस्तीनें ॥८३॥
तैसें तुम्हीं मज । मुक्याचिया मुखें । बोलविलें सुखें । बोलातीत ॥८४॥
राम -रावणाचें । युद्ध निरुपम । तैसा चि नवम । अध्याय तो ॥८५॥
तयाचिया तोला । तो चि एक साच । वर्णन । ऐसें च । साजे तेथें ॥८६॥
जया तत्त्वज्ञातें । आकळे गीतार्थ । निर्णय हा सार्थ । वाटे तया ॥८७॥
नऊ हि अध्याय । ऐसे हे पहिले । यथामति भले वर्णिले मीं ॥८८॥
ऐका श्रोतेजन । आतां उत्तरार्ध । करीन विशद । ग्रंथाचा ह्या ॥८९॥
अध्यायीं प्रस्तुत । देव भगवंत । विभूति समस्त । सांगती ज्या ॥९०॥
तयांचें सुंदर । आणि रसपूर्ण । करीन वर्णन । मराठींत ॥९१॥
देश -भोषेचिया । सौंदर्यें येथील । शृंगारा जिंकील । शांतरस ॥९२॥
आणि ओंव्या तरी । तो चि अलंकार । होईल साचार । साहित्यासी ॥९३॥
पाहतां संस्कृत । मूळ गीताग्रंथ । आणि प्राकृतांत । टीका त्याची ॥९४॥
मग दोहोंतील । अभिप्राय भला । जरी आकळला । यथार्थत्वें ॥९५॥
तरी वाचकातें । नये ओळखितां । कोणता तत्त्वतां । मूळ ग्रंथ ॥९६॥
जेथें स्वसौंदर्यें । सुंदर शरीर । होय अलंकार । अलंकारा ॥९७॥
तेथें अलंकृत । केलें कोणी कोणा । जैसा करवेना । निवाडा हा ॥९८॥
संस्कृत आणिक । प्राकृत ह्या भाषा । स्व -सौंदर्यें तैशा । विराजती ॥९९॥
एका भावार्थाच्या । सुखासनीं चांग । ऐका अंतरंग । चोखाळोनि ॥१००॥
कैसा होऊं लागे । रसांचा वर्षाव । उठावला भाव । प्रकटितां ॥१०१॥
आणि चतुरता । म्हणे हो सर्वथा । लाभली प्रतिष्ठा । आम्हालागीं ॥१०२॥
तैसें मराठीचें । लुटोनि लावण्य । आणिलें तारुण्य । रसांलागीं ॥१०३॥
मग अगणित । ऐसें गीता -सार । गुंफिलें सुंदर । शब्दांमाजीं ॥१०४॥
चतुर -चित्तासी । चमत्कारभूत । जगद्‍गुरु श्रेष्ठ । यादवेंद्र ॥१०५॥
हरि पार्थासंगें । ऐसें बोलूं लागे । ज्ञानदेव सांगे । निवृत्तीचा ॥१०६॥
श्रीभगवानुवाच -
भूय एव महाबाहो शृणु मे परमं वचः ।
यत्तेऽहं प्रीयमाणाय वक्ष्यामि हितकम्यया ॥१॥
म्हणे सर्वां परी । होसी तूं तत्पर । श्रवणीं साचार । धनंजया ॥१०७॥
आम्हीं मागील जें । केलें निरूपण । तुझें अवधान । पाहिलें तें ॥१०८॥
तंव नव्हे अल्प । पुरें आहे भलें । प्रत्ययासी आलें । आमुचिया ॥१०९॥
घालोनि पहावें । घटीं जळ थोडें । धड तरी पुढें । भरावा तो ॥११०॥
तैसें तुझें लक्ष । पाहोनियां चांग । ऐकवावें साङ्ग । ऐसें वाटे ॥१११॥
ठेवणें घडेल । नृतन सेवक । तरी आधीं देख । तयावरी ॥११२॥
सर्व हि पातोन । कसीं चोख तरी । करावा भांडारी । तो चि जैसा ॥११३॥
तैसा पार्था , आतां । भक्त सर्वोत्तम । माझें निज -धाम । झालासी तूं ॥११४॥
अर्जुनाची ऐसी । योग्यता पाहोन । बोले नारायण । प्रेमभरें ॥११५॥
पाहोनि पर्वत । वृष्टि करी मेघ । तैसा तो श्रीरंग । कृपा -सिंधु ॥११६॥
म्हणे अभिप्राय । ऐक सव्यसाची । सांगितला तो चि । पुन्हां सांगूं ॥११७॥
पेरावेंसें वाटे । वर्षोवर्षीं शेत । पीक वृद्धिंगत । होय जरी ॥११८॥
आणि परिश्रम । करावया चांग । येई ना उबग । मग तेथें ॥११९॥
वारंवार पुटें । देतां सुवर्णास । तयाचा तो कस । वाढे जरी ॥१२०॥
तरी मग तें चि । शुद्ध करायास । मनासी उल्हास । वाटतसे ॥१२१॥
म्हणोनियां तुज । वाटूं नये भार । नाहीं उपकार । येथें कांहीं ॥१२२॥
जाण बाळालागीं । लेववावें लेणें । बाळ तें का जाणे । शृंगारातें ॥१२४॥
परी तो सर्वथा । सुखाचा सोहळा । मातेसी च झाला । जैशा रीती ॥१२५॥
तैसें तुझें हित । तुज होय प्राप्त । तों तों दुणावत । सुख माझें ॥१२६॥
उपमा द्दष्टांत । आतां कासयासी । मज आवडसी । हें चि खरें ॥१२७॥
म्हणोनि बोलतां । तृप्ति न हो साच । वाटे बोलिलें च । बोलावेंसें ॥१२८॥
असे ह्या चि साठीं । तें चि तें सांगेन । देईं अवधान । धनंजया ॥१२९॥
तरी ऐकें आतां । मर्मज्ञ तूं साच । वाक्य हि तैसें च । श्रेष्ठ माझें ॥३०॥
आलें परब्रह्म । अक्षरें लेवून । तुज आलिंगन । द्यावयासी ॥१३१॥
परी यथार्थत्वें । नेणसी तूं मातें । उभा मी जो येथें । विश्व चि तें ॥१३२॥
न मे विदुः सुरगणाः प्रभवं न महर्षयः ।
अहमादिर्हि देवानां महर्षीणां च सर्वशः ॥२॥
येथ वेद ते हि । मौनावले पाहीं । मन -पवन हीं । पांगुळलीं ॥१३३॥
मावळले रवि - । शशी रात्रीविण । तयांसी दर्शन । नाहीं माझें ॥१३४॥
अगाअ उदरींचा । गर्भ जाणे काय । जननीचें वय । आपुलिया ? ॥१३५॥
पार्था , तैसें माझ्या । स्वरूपाचें ज्ञान । देवांसी हि जाण । होत नाहीं ॥१३६॥
नेणे जळचर । समुद्राचें मान । मशका गगन । नोलांडवे ॥१३७॥
तेंविं महर्षिंचें । ज्ञान धनंजया । मज देखावया । असमर्थ ॥१३८॥
केवढा मी कोण । कवणापासोन । जाहलों उत्पन्न । केव्हां कोठें ॥१३९॥
एक एक कल्प । निघोनियां जाय । न होई निर्णय । परी ह्याचा ॥१४०॥
ऋषि थोर थोर । तैसे चि ते देव । आणिक हें सर्व । भूतजात ॥१४१॥
तयां सर्वांचें हि । मूळ मी म्हणोन । सर्वथा कठिण । जाणावया ॥१४२॥
पर्वतावरोन । उतरलें पाणी । जाईल चढोनि । जरी पुन्हां ॥१४३॥
ना तरी वाढतां । झाड उंच उंच । जरी मूळाला च । पोंचेल तें ॥१४४॥
तरी जग झालें । जें माझ्यापासोन । तया जगा ज्ञान । होय माझें ! ॥१४५॥
ना तरी अर्जुना । अंकुरामाझारीं । सामावेल जरी । वटवृक्ष ॥१४६॥
तरंगीं सागर । जरी सांठवेल । राहील भूगोल । अणूमाजीं ॥१४७॥
तरी ऋषि देव । जीव मदुद्भूत । जाणाया समर्थ । होती मातें ! ॥१४८॥
ऐसा मी अगम्य । तरी जरी कोणी । सर्वं हि सांडोनि । बाह्य वृत्ति ॥१४९॥
सर्वेंद्रियांलागीं । होय पाठमोरा । वळोनि माघारा । झडकरी ॥१५०॥
महाभूतांचिया । चढे माथ्यावरी । देहभाव दूरी । ठेवोनियां ॥१५१॥
यो मामजमनादिं च वेत्ति लोकमहेश्वरम् ।
असंमूढः स मर्त्येषु सर्वपापैः प्रमुच्यते ॥३॥
राहोनियां स्थिर । मग तिये स्थानीं । उन्मन -नयनीं । आपुलिया ॥१५२॥
अर्जुना निर्मळ । आत्म -प्रकाशांत । अजत्व निभ्रांत । देखे माझें ॥१५३॥
सकळ लोकांचा । मीच महेश्वर । असें पैलतीर । आदीचें हि ॥१५४॥
ऐशा मज येथें । ह्यापरी साचार । तत्त्वतां जो नर । जाणतसे ॥१५५॥
जणूं तो परीस । जाण पाषाणांत । जैसें कीं अमृत । रसांमाजीं ॥१५६॥
तैसा मनुष्यांत । माझा चि तो अंश । संशय ना लेश -। मात्र येथें ॥१५७॥
चालतीबोलती । ज्ञानाची तो मृर्ति । तदंगें तीं होती । सौख्यांकुर ॥१५८॥
भासे मनुष्यत्व । तयाचिया ठायीं । भ्रांतिस्तव पाहीं । लोकालागीं ॥१५९॥
अगा सांपडला । हिरा कापुरांत । वरी अवचित । पडे नीर ॥१६०॥
तरी सांग तेथें । तो का विरघळे । अस्तित्व वेगळें । राहे त्याचें ॥१६१॥
तैसा माया -संग । न बाधे तयातें । जरी दिसे येथें । देह -धारी ॥१६२॥
पाहें धनंजया । सर्व दोष तया । जाती सोडोनियां । स्वभावें चि ॥१६३॥
सोडोनियां जाती । ज्यापरी मुजंग । लागतां चि आग । चंदनासी ॥१६४॥
तैसें जयालागीं । झालें माझें ज्ञान । संकल्प सोडोन । जाती तया ॥१६५॥
असो , आतां कैसें । व्हावें माझें ज्ञान । ऐसें तुझें मन । जरी कल्पी ॥१६६॥
कैसें माझें रूप । कैसें माझें भाव । सांगेन तें सर्व । ऐक आतां ॥१६७॥
भिन्न भिन्न भूतीं । प्रकृतिसारिखे । होवोनियां देखें । भिन्न भिन्न ॥१६८॥
विखुरले जे का । सर्व त्रैलोक्यांत । भाव ते यथार्थ । निरूपीन ॥१६९॥
बुद्धिर्ज्ञानमसंमोहः क्षमा सत्यं दमः शमः ।
सुखं दुःखं भवोऽभावो भयं चाभयमेव च ॥४॥
अहिंसा समता तुष्टिस्तपो दानं यशोऽयशः ।
भवन्ति भावा भूतानां मत्त एव पृथग्विधाः ॥५॥
जाण पार्था बुद्धि । भाव हा प्रथम । ज्ञान जें निःसीम । तो चि दुजा ॥१७०॥
सहनसिद्धि किंवा । क्षमा , असंमोह । भाव निःसंदेह । माझे चि हे ॥१७१॥
तेविं सत्य आणि । शम दम दोन्ही । असे जें का जनीं । सुख दुःख ॥१७२॥
आणि होय जें का । अस्तित्व नास्तित्व । सर्व हि ते भाव । जाण माझे ॥१७३॥
भय निर्भयता । अहिंसा समता । तेविं पंडु -सुता । तपोदान ॥१७४॥
आणिक संतोष । यश अपकीर्ति । भाव हे दिसती । सर्वत्र जे ॥१७५॥
भूतांचिया ठायीं । माझ्या चि पासोन । होती ते निर्माण । धनंजया ॥१७६॥
जैसीं होती भूतें । भिन्न भिन्न पाहीं । तैसें भाव ते हि । वेगळाले ॥१७७॥
उपजती कोणी । माझ्या जाणिवेंत । कोणी नेणिवेंत । जन्म घेती ॥१७८॥
प्रकाश आणिक । अंधार हीं दोन्ही । सूर्या चि पासोनि । होती जैसीं ॥१७९॥
होतां सूर्योदय । प्रकाश तो देख । आणिक काळोख । अस्तमानीं ॥१८०॥
माझें ज्ञानाज्ञान । हें तों भावाधीन । म्हणोनियां भिन्न । भाव भूतीं ॥१८१॥
भरोनि राहिले । ऐसे माझे वर्तन । जयांच्या आधीन । राहोनियां ॥१८३॥
भाव ते अकरा । सांगेन आणिक । सृष्टीचे पालक । असती जे ॥१८४॥
महर्षयः सप्त पूर्वे चत्वारो मनवस्तथा ।
मद्भावा मानसा जाता येषां लोक इमाः प्रजाः ॥६॥
सर्व गुणीं श्रेष्ठ । ज्ञाते महर्षींत । सप्तर्षि विख्यात । कश्यपादि ॥१८५॥
चौदा मनूंतील । मूळ मुख्य देख । स्वायंभुवादिक । चार मनु ॥१८६॥
सृष्टीचा व्यापार । चालावा म्हणोनि । झाले माझ्या मनीं । अकरा हें ॥१८७॥
पाहें स्वर्गादिक । लोकांची व्यवस्था । नव्हती च पार्था । जिये वेळीं ॥१८८॥
आणि त्रैलोक्याचा । मांड हा जो भला । नव्हता मांडला । तो हि कांहीं ॥१८९॥
जेव्हां पंचमहा - । भूतांचा समुदाय । नव्हता च कार्य - । प्रवण तो ॥१९०॥
तेव्हां कश्यपादि । सप्त मुनि भले । आणि मनु झाले । चार हि ते ॥१९१॥
तयांनीं च मग । अष्ट लोकपाट । निर्निले सकल । इंद्रादिक ॥१९२॥
आठ हि दिशांचे । तयां स्वामी केलें । तयांनीं निर्मिले । मग लोक ॥१९३॥
म्हणोनि अकरा । राजे हे साचार । सर्व ते इतर । प्रजा ह्यांची ॥१९४॥
ऐशापरी विश्व - । विस्तार सकळ । माझा चि केवळ । ओळख तूं ॥१९५॥
पाहें आरंभीं तों । बीज तें एकलें । विरूढतां झालें । तें चि बुंध ॥१९६॥
तया बुंधांतून । निघतां अंकुर । वाढला विस्तार । फांद्यांचा तो ॥१९७॥
तया फांद्यांतें हि । मग थोर सान । डहाळ्या फुटोन । पसरती ॥१९८॥
फुटे डहाळ्यांसी । पालवी कोंवळी । पानें तीं हि भलीं । कोंवळीं च ॥१९९॥
पालवीमधून । मग फूल फळ । ऐसें चि सकळ । वृक्षत्व हें ॥२००॥
परी पाहूं जातां । वृक्षाचा विस्तार । मूळ तें साचार । बीज एक ॥२०१॥
तैसें मूळारंभीं । तत्त्व मी एकलें । मग तें चि व्यालें । मनालागीं ॥२०२॥
कश्यपादि मुनि । आणि मनु चार । तेथें चि साचार । उपजले ॥२०३॥
मग लोक -पाळ । तयांनीं निर्मिले । लोक -पाळीं केले । नाना लोक ॥२०४॥
आणि मग तयां । लोकां चि पासोन । जाहलें निर्माण । प्रजाजात ॥२०५॥
ऐशापरी सर्व । विश्वीं एक मी च । माझा चि गा साच । पसारा हा ॥२०६॥
परी जयालागीं । मानेल हें वीरा । भावाचिया द्वारा । जाणेल तो ॥२०७॥
एतां विभूतिं योगं च मम यो वेत्ति तत्त्वतः ।
सोऽविकम्पेन योगेन युज्येत नात्र संशयः ॥७॥
बुध्द्यादिक भाव । त्या माझ्या विभूति । व्यापोनि राहाती । जग सारें ॥२०८॥
म्हणोनि ब्रह्मादि - । पिपीलिकावेरीं । वस्तु न दुसरी । मजविण ॥२०९॥
ज्ञानाची जागृति । झाली पूर्णपणें । जो हें तत्त्व जाणे । तयालागीं ॥२१०॥
तेणें उच्च -नीच - । भेदाचें दुःस्वप्न । गेलें मावळोन । तयाचें गा ॥२११॥
मग मी आणिक । माझिया विभूति । व्यापियेल्या व्यक्ति । तयांनीं ज्या ॥२१२॥
सकळ हीं एक । प्रतीति ऐसी च । तया आली साच । एकत्वाची ॥२१३॥
ऐशा निःसंदेह । ऐक्यभावें भला । मनोद्वारा झाला । मद्रूप जो ॥२१४॥
पार्था , कृतार्थता । पावला तो साच । संशय नाहीं च । येथें कांहीं ॥२१५॥
कीं जो ऐक्यभावें । मज भजे कोणी । तयाच्य भजनीं । मी च नांदें ॥२१६॥
म्हणोनि अभेद - । भक्तियोग चांग । सर्वथा अभंग । निःशंक हा ॥२१७॥
आचरितां मध्यें । आला प्रत्यवाय । तरी तो हि होय । सुखालागीं ॥२१८॥
सुखालागीं कैसा । होय तरी पाहीं । मागां षष्ठाध्यायीं । निरूपिलें ॥२१९॥
कैसी ती अभेद - । भक्ति ऐसा ध्वनि । जरी तुझे मनीं । तरी ऐक ॥२२०॥
अहं सर्वस्य प्रभवो मत्तः सर्व प्रवर्तते ।
इति मत्वा भजन्ते मां बुधा भावसमन्विताः ॥८॥
सर्व जगालागीं । मी च जन्मदाता । सर्वांसी पोषिता । मी च एक ॥२२१॥
तरंगांचा जन्म । जळामाजीं होय । जळ चि आश्रय । तरंगांसी ॥२२२॥
आणि सर्वांठायीं । तयां जळ एक । जीवन हि देख । जळ चि तें ॥२२३॥
तैसा विश्वीं एक । मी च परिपूर्ण । नाहीं मजवीण । दुजें कांहीं ॥२२४॥
ओळखोनि ऐशा । सर्व -व्यापकातें । मज भलतेथें । भजती जे ॥२२५॥
सत्य प्रेम -भावें । चित्त प्रफुल्लित । झालें अखंडित । जयांचें गा ॥२२६॥
जैसा नभोरूप । होवोनि नभांव । वायु अविरत । खेळतसे ॥२२७॥
तैशापरी देश - । काळ -वर्तमान । सर्व हि मानोन । मद्रूप तें ॥२२८॥
जगद्रूपा मज । आत्मज्ञ ते भक्त । भावें ह्रदयांत । सांठवोनि ॥२२९॥
त्रैलोक्यामाझारीं । सुखें निरंतर । करिती विहार । पंडुसुता ॥२३०॥
पडे द्दष्टीलागीं । जगीं जो जो जीव । मानावा तो देव । मनोभावें ॥२३१॥
माझा भक्ति -योग । हा चि ऐसें जाण । निश्चयेंकरोन । कपि -ध्वजा ॥२३२॥
मच्चित्ता मद्नतप्राणा बोधयन्तः परस्परम् ।
कथयन्तश्च मां नित्यं तुष्यन्ति च रमन्ति च ॥९॥
जाहलें मद्रूप । भक्तांचें तें चित्त । प्राण तो हि तप्त । मद्रूपीं च ॥२३३॥
जन्म -मरणाची । विसरले वार्ता । मद्रुपीं रंगतां । ज्ञानबोधें ॥२३४॥
मग बोधाचिया । धुंदीमाजीं देख । नाचूं लागे लागे सुख । संवादाचें ॥२३५॥
आतां एकमेकां । बोध चि तो द्यावा । बोध चि तो घ्यावा । ऐसें होय ॥२३६॥
जैसीं जवळील । सरोवरें दोन । तुडुंब भरोन । एक होती ॥२३७॥
उचंबळतां चि । मग परस्पर । तरंग आधार । तरंगांसी ॥२३८॥
एकमेकां भक्तां । तैसी भेटी होतां । उसळती लाटा । स्वानंदाच्या ॥२३९॥
तेथें आम्त -ज्ञान । शोभे आत्म -ज्ञानें । ज्ञानाचें च लेणें । लेवोनियां ॥२४०॥
पाहें धनंयया । जैसें एका सूर्या । यावें ओवाळाया । प्रतिसूर्यें ॥२४१॥
किंवा शीतरश्मि । चंद्रालागीं एका । भेटावा जणूं का । दुजा चंद्र ॥२४२॥
ना तरी संगम । तुल्य जलौघांचा । व्हावा जैसा साचा । प्रयागीं तो ॥२४३॥
सामरस्याचा च । तैसा पूर लोटे । जेव्हां भक्त भेटे । भक्तालागीं ॥२४४॥
लोटतां तो पूर । तयावरी सांचे । अष्ट सात्त्विकाचें । पुराड तें ॥२४५॥
पार्था , संवादाचा । चतुष्पथ भला । तेथें भक्त झाला । अधिपति ॥२४६॥
मग ब्रह्मानंद । येतां बहरून । जाय ओसरून । देह -भाव ॥२४७॥
रंगतं मद्रूपीं । भक्त तृप्त होती । उदंड गर्जती । धन्योद्नारें ॥२४८॥
सद्‍गुरु शिष्यासी । एकांतीं नेवोन । ॐ काराची खूण । दाखवी जी ॥२४९॥
तो चि उपदेश । मेघांच्या समान । सांगती गर्जोन । त्रैलोक्यासी ॥२५०॥
अंतरींचा राखूं । नेणें मकरंद । पद्म -कळी मुग्ध । उमलतां ॥२५१॥
मग रायारंकां । सर्वांसी समान । देतसे भोजन । सुगंधाचें ॥२५२॥
तैसे चि ते मातें । वर्णिती विश्वांत । स्वानंद -भरांत । येवोनियां ॥२५३॥
होतां संकीर्तनीं । आनंद -निर्भर । बोलाचा विसर । पडे तयां ॥२५४॥
तया विसरांत । विरोनि ते जाती । अंगें -जीवें होती । तदाकार ॥२५५॥
नेणती ते रात्र । नेणती ते दिन । उरे कैसें भान । प्रेम -रंगीं ! ॥२५६॥
सर्वांगसंपूर्ण । ऐसें माझें सुख । करिती जे देख । आपुलेंसें ॥२५७॥
तेषां सततयुक्तानां भजतां प्रीतिपूर्वकम् ।
ददामि बुद्धियोगं तं येन मामुपयान्ति ते ॥१०॥
तयां बहुमोल । जें जें आम्हीं द्यावें । लाधलें स्वभावें । आधीं चि तें ॥२५८॥
कीं ते जया पंथें । निघाले निःशंख । भोगावया सुख । सायुज्याचें ॥२५९॥
पाहोनि तो पंथ । स्वर्ग -मोक्ष पार्था । वाटती सर्वथा । आडमार्ग ॥२६०॥
म्हणोनि तयांनीं । प्रेम केलें साच । द्यावें जरी तें च । आम्हीं तयां ॥२६१॥
तयांनीं च आम्हां । करोनि स्वाधीन । आम्हांजवळून । घेतलें तें ॥२६२॥
तें चि प्रेम --सुख । आगळें वाढावें । आम्हीं तों करावें । एवढें च ! ॥२६३॥
पडूं नये तेथें । काळाची नजर । कर्तव्य साचार । आमुचें हें ॥२६४॥
लाडकें बाळक । खेळावया लागे । धांवे तयामागें । माउली ती ॥२६५॥
प्रेमाची पाखर । घालोनि साचार । तया निरंतर । संरक्षिते ॥२६६॥
आणि बाळ मागे । खेळ जो जो कांहीं । करोनि तो देई । सोनियाचा ॥२६७॥
तैसा भक्तांचा तो । उपासना -मार्ग । चोखळोनि चांग । ठेवितों मी ॥२६८॥
तेणें चि ते योग्य । होती पंडु -मुता । सुखें सायुज्यता । पावावया ॥२६९॥
तयांच्या भक्तीचा । करावा परिपोष । आवडे विशेष । हें चि मज ॥२७०॥
पाहें भक्तांसी तों । माझी च आवड । मज वाटे गोड । एक भाव ॥२७१॥
आमुचिया घरीं । साच दुर्मीळता । जाण पंडु -सुता । प्रेमळांची ॥२७२॥
जे का मोक्ष -काम । तयां दिली मुक्ति । तेविं स्वर्ग -प्राप्ति । स्वर्गेच्छूंस ॥२७३॥
काय सांगूं फार । आपुलें शरीर । वेंचिलें साचार । इंदिरेसी ॥२७४॥
परी मुक्तीहून । आगळें निःशंक । ऐसें जें साजूक । प्रेम -सुख ॥२७५॥
पार्था , आमुचिया । प्रेमळासाठींच । ठेविलें तें साच । राखोनियां ॥२७६॥
ऐशापरी आम्ही । वेंचोनि सकळ । करितों जवळ । प्रेमळांसी ॥२७७॥
काय सांगूं ऐशा । नव्हेत ह्या गोष्टी । कीं ज्या सामावती । बोलामाजीं ॥२७८॥