अध्याय ११
(गीति)
देव गजानन वदती, भूपति भक्‍ता तपांत ते ऐक ।
तीन प्रकार असती, कायिक वाचिक तसेच मानसिक ॥१॥
रुजुतार्जव शुद्धपणा, तत्त्व अहिंसा नि ब्रह्मचर्य कायीक ।
देव गुरु ब्राह्मण नी, पंडितपूजन असेंच कायीक ॥२॥
नित्य स्वधर्मपालन, करणें हेंही तसेंच कायीक ।
१-२.
आतां पुढती कथितों, तप तें दुसरें श्रवार्थ वाचीक ॥३॥
सार्वत्रिक गोष्टींचें, मर्म समजणें नि वेदशास्त्रांचें ।
करणें अध्यायन नी, त्रास न कवणास न होयसें साचें ॥४॥
सत्य तसें हितकारक, भाषण करणें तसेंच आवडिचें ।
३.
या सार्‍या गोष्टींना, वाचिक तप वदति ते तया साचें ॥५॥
निर्मल बुद्धी शांती, इंद्रियनिग्रह अणीक तें मौन ।
४.
चित्तीं प्रसन्नता ही, जाणावि मानसीक तप म्हणुन ॥६॥
इच्छारहीत ऐसें, श्रद्धेनें ज्या तपास अनुसरणें ।
त्यांतें सात्त्विक समजें, ऐकें राजस तपास शांतपणें ॥७॥
अपुली बुद्धी व्हावी, यास्तव पूजादि युक्त सत्कार ।
५.
दांभिकपणेंच करिती, ऐसीं राजस तपेंच साचार ॥८॥
अस्थैर्य जन्ममृत्यू, राजस नामक तपेंच जाणावीं ।
६.
दुसर्‍याला पीडादी, करणें हीं तामसीच समजावीं ॥९॥
जाणून देशकाला, विधिपूर्वक नी सुभक्‍तिनें दान ।
७.
सत्पात्रीं देणें तें, गणती सात्त्वीकसें असें दान ॥१०॥
उपकारास्तव आणिक, फलइच्छेनें तसेंच कष्टानें ।
८.
भक्‍ती धरुन देणें, दान तयासीच राजसी गणणें ॥११॥
जाणे न देशकाला, हेळसुनी नी अनादरें देती ।
९.
देती अपात्रिं दाना, त्याला तामस असेंच वदताती ॥१२॥
कर्ता कर्म नि ज्ञाना, यांमाजीही प्रकार ते तीन ।
१०.
आला प्रसंग म्हणुनी, कथितों भूपा अनुक्रमें करुन ॥१३॥
सार्‍या भूतांमाजी, मी आहें हें नृपा तरी समज ।
तैसा आएह नेश्वरिं, नित्य बघें तूम नृपावरा सहज ॥१४॥
याला सात्त्विक ज्ञानचि, संबोधिति हें तुला कळायास ।
११.
सांगतसें नृपनाथा, सात्त्विकसें ज्ञान साच हें खास ॥१५॥
ज्या ज्या भूतांमाजी, भावासम पाहतात ते पृथक ।
१२.
त्या त्या परि मी भासें, त्या ज्ञानालाच राजसी ऐक ॥१६॥
देह नि आत्मा एकच, मिथ्याला सत्य मानिती ज्ञान ।
१३.
हेतूरहीत असती, याला वदतात तामसी ज्ञान ॥१७॥
फलइच्छेवांचुन जें, कर्म असे तें असेच सात्त्वीक ।
१४.
यापरि सुचिन्हं असती, ऐशीं कर्में सुजाण नृप ऐक ॥१८॥
फलइच्छेनें केलें, क्लेशानें कीं तसेंच केलें तें ।
१५.
दंभानें केलेलें, राजस म्हणती नृपाल हें तूंतें ॥१९॥
शक्‍तीचा अर्थाचा, विचार नाहीं असेंच तें कर्म ।
१६.
आणखि कर्माठायीं, आहे अज्ञान तामसी कर्म ॥२०॥
भूपति आतां तुजला, सात्त्विक कर्ता कसा असे सांगें ।
१७.
उत्साह धैर्य आणिक, सिद्धि असिद्धी समानसा वागें ॥२१॥
गर्वरहित नि अविक्रय, ऐसा मानव असेच सात्त्विक तो ।
१८.
कर्ता राजस म्हणती, तें ऐकें नृपवरा अतां कथितों ॥२२॥
फलप्राप्तीची इच्छा, अशुचि हिंसा प्रमोदसें चित्त ।
१९.
शोक क्रोध नि लोभहि, राजस कर्ता गुणीं असे युक्त ॥२३॥
आळशी षठ प्रमादी, अज्ञानी नी कुतर्क करणारा ।
२०.
तामस कर्ता म्हणती, आणखि परकीय नाश करणारा ॥२४॥
सात्त्विक राजस तामस, सुखही असतें नृपावरा ऐक ।
२१.
दुःखाचा अंतक तें, बुद्धीची नी प्रसन्नता एक ॥२५॥
इच्छित मनोरथानें, पूरीतसें नी तसेंच श्रविं एक ।
२२.
पूर्वी विषइव भासे, अमृतसम शेवटीं असे ऐक ॥२६॥
सात्त्विक सुख तें कथिलें, आतां राजस सुखास मी कथितों ।
२३.
विषयांचा भोग अधीं, अमृत इव वाटुनीच विष होतो ॥२७॥
आतां तामस सुख तें, सांगतसें ऐक राजसा शांत ।
२४.
तंद्री प्रमाद आळस, यांपासुन तृतिय त्यास सुख होत ॥२८॥
मोहक सौख्य निरंतर, तामस आहे असेंच समजावें ।
२५.
ऐसा कोणी नाहीं, या तींहींनीं सुमुक्त जगिं व्हावें ॥२९॥
ॐतत् सत् हे तीनी, ब्रह्मालाही सगूण करतात ।
२६.
त्रैलोकीं हें ब्रह्महि, व्यापक असुनी त्रीगूण वसतात ॥३०॥
ब्राह्मण क्षत्रिय आणिक, वैश्य तसे शूद्र हे स्वभावांनीं ।
२७।३०.
कर्में भिन्न करीती, तीं सांगें मी श्रवार्थ चिन्हांनीं ॥३१॥
अंतर्बाह्य अशीं हीं, इंद्रियदमनीं असून आर्जव हीं ।
शुचिता क्षमा नि करिती, नानाविधशीं तपादि कर्मे ही ॥३२॥
ज्ञानप्रकार दोनी, वेद-पुराणें नि शास्त्रिंचें ज्ञान ।
स्मृतिवाक्यादी जाणति, अर्था तेही तसें अनुष्ठान ॥३३॥
ऐशीं कर्में ब्राह्मण, आचरती तीं कथीत मीं केलें ।
क्षत्रिय कर्मे ऐकें, धृति तेज नि ज्ञान रक्षणा केलें ॥३४॥
दृढतर धैर्य नि प्रभुता, उत्तम नीती स्वकर्मि ते दक्ष ।
३१.
स्वामित्व पांच कर्मां, चिन्हें हीं क्षात्रधर्मिचीं लक्ष ॥३५॥
युद्धिं न मागें फिरती, शरणाच्या रक्षणार्थ ते दक्ष ।
मन मोठें असतें नी, लोकांच्या रक्षणार्थ ते दक्ष ॥३६॥
कृषि-गोरक्षक आणि, वाणिजवृत्ती तशींच त्री कर्में ।
३२.
ऐशीं चिन्हें असती, वैश्याला जाण भूपती धर्में ॥३७॥
शंकरसेवा आणिक, द्विजसेवाही सदैव ती करणें ।
३३.
विप्रांस दान देणें, शूद्रांनीं हीच नीति आचरणें ॥३८॥
सार वर्णिक अपुलें, विधिपरि करीति स्वकर्म तें नित्य ।
३४.
मजला अर्पण करितां, अढळपदीं स्थान देइं मी नित्य ॥३९॥
यापरि राजा तुजला, अंगउपांगासहीतसा सांग ।
आहे अनादि ऐसा, विस्तृतसा पूर्ण हा कथी योग ॥४०॥
पूर्ण असा भक्‍त खरा, यास्तव कथिला तुलाच हा योग ।
३५.
हा योगयुक्‍त ऐसा, सांगूं कवणासही न हा योग ॥४१॥
हा योग रक्षणानें, उत्तम सिद्धी त्वरीत पावशिल ।
३६.
माझ्या उपदेशावरि, श्रद्धा ठेवीं असें करी शील ॥४२॥
व्यास म्हणे सूताला, प्रसन्न ऐशा सुथोर गणपतिचें ।
३७.
भूपति वरेण्य वागे, ऐकुन बोधापरीच तो साचे ॥४३॥
झडकरि कुटुंब राज्या, त्यागुन गेला वनांतरीं राजा ।
३८.
गणपति कथीत योगा, वर्तुन त्यापरि सुमुक्त हो ओजा ॥४४॥
गुप्त अशा योगाचें, श्रवण करी जो त्वरीत मानव तो ।
३९.
योग्यापरि वाटे तो, कैवल्य अशा त्या पदांस मी वदतों ॥४५॥
तैसाच स्वार्थ साधुन, दुसर्‍याला हा कथीतसे योग ।
४०.
योग्यापरीच तोही, निर्वाणपदीं जातसेच हा योग ॥४६॥
गुरुपासुन अर्थासी, घेतो जाणून करित अभ्यास ।
गीतेचा मानव तो, पाठ करितसे सदैवसा खास ॥४७॥
गणपतिची पूजा ही, भक्तीनें नित्य ती करित जातो ।
४१।४२.
गीतापाठ करी जो, तो होतो ब्रह्मरुप मानव तो ॥४८॥
त्याचें दर्शन घेतां, मुक्‍ती लाभे असें वदे व्यास ।
यज्ञें व्रतें नि दानें, अग्नीहोत्रें महा-धनें खास ॥४९॥
सांग-ज्ञानें आणिक, वेदाभ्यासें पुराणश्रवणांनीं ।
शास्त्र ज्ञानें करुनी, साधू-चिंतन करुन योगांनीं ॥५०॥
ऐशापरि वागूनी, लाधतसे साच तें परब्रह्म ।
४३।४४.
ऐसें व्यास कथी हें, ऐकति सूतादि भाष्य हें ब्रह्म ॥५१॥
मोठीं पापें करिती, करिती संसर्ग चार वर्णांचा ।
स्त्रीहत्या गोवध हीं, मोठीं पापें नि मद्यपानाचा ॥५२॥
गुरु-भार्यागमनाची, पातकश्रेणि नि विप्रहत्येची ।
४५।४६.
गीतेच्या पठणानें, ऐशी ही पापश्रेणि नासेची ॥५३॥
त्यानंतर शुद्ध असा, मानव पावे त्वरीत मुक्‍तीस ।
गीता पठून होतो, गणपति केवळ सुभक्‍तसा खास ॥५४॥
व्रतनेम चतुर्थीचे, दिवशीं पाठक पठेचि ही गीता ।
४७.
मोक्षपदाला जातो, सांगतसें हें सुभाष्य त्या सूता ॥५५॥
गणेशक्षेत्रामाजी, जाउन तेथें करुन स्नानासी ।
४८.
गणेशपूजन करुनी, गीता पठुनीच ब्रह्मरुपासी ॥५६॥
मृण्मय गणेशमूर्ती, करुनी पूजा सुभक्‍तिनें तूंची ।
४९.
नभ-मासीं शुद्ध तीथी, नाम चतुर्थी सुपुण्य दिवसाची ॥५७॥
सायुध नी सहवहनीं, बसलेली मूर्ति करुन पूजन तें ।
५०.
यत्‍नें करुन गीता, सप्तमिती वांचुनीहि मग तूंतें ॥५८॥
ऐसें पूजन करितां, गणपति पावे त्वरीत भक्‍तांना ।
५१.
देतो सुभोग आणिक, संततिवर्धन सुरत्‍न दे त्यांना ॥५९॥
धनधान्यादी पशुही, संपद येई प्रचूरशी भक्‍तां ।
विद्यार्थ्यांना विद्या, सुख इच्छिति त्यांस देत तें दाता ॥६०॥
कामिक मानव यांची, इच्छेपरि कामना करी पूर्ती ।
प्रभुवर भक्‍तांसाठीं, प्रकटुनि मंगल करीतसे मूर्ती ॥६१॥
एकादश अध्यायीं, त्रिवीधवस्तू विवेक हा योग ।
५२.
गणपति वरेण्य भूपा, सांगे उकलून सुलभसा योग ॥६२॥
(उपसंहार काव्यें)
इच्छेपरि मज करवी, गणपति प्रभुंनीं सुकाव्य ही सेव ।
पूर्ण करविली गीता, दास मुखीं हा सुकाव्यसा ठेवा ॥६३॥
संतांनीं भक्‍तांनीं, उघडुन पाहावा सुपूर्ण हा ठेवा ।
हंसक्षीरन्यायें, क्षीरापरि मानुनी मुखें गावा ॥६४॥
गणेशगीता रचिली, आवड देवा असेचि मयुराची ।
यास्तव आर्यावृत्तीं, रुचिली आर्या रुचीर मयुराची ॥६५॥
कवनें सुमनें वेंचुन, स्फूर्तीदोरक तयार रुद्रमित ।
माला गुंफुन केल्या, गणपतिकंठीं समर्पिल्या उचित ॥६६॥
मोरेश्वरसुत बलभिम, आज्ञाधारक सुदास गणपतिचा ।
त्यांनीं प्रसाद दिधला, काव्य कारुनियां सुरंजवी वाचा ॥६७॥
जननी जनक नि गुरुसी, वंदन करितों यथाविधी बाळ ।
काव्यफूर्ती दिधली, यास्तव सेवा घडोच चिरकाळ ॥६८॥
माझे जिव्हें बसुनी, सुकाव्य सेवा घटीतसे देवी ।
याची सुलीन चरणीं, सदैव सेवा घडो असें भावी ॥६९॥