समारोप
ॐ नमो भगवते वासुदेवाय ।
श्रीएकनाथकृत चिरंजीवपद (सार्थ)
(साधकांस धोक्याची सूचना )
(ओव्या) चिरंजीवपद पावावयासी । अधिकार कैसा साधकासी ।
किंचित् बोलूं निश्च्येंसीं । कळावयासी साधकां ॥१॥
येथें मुख्य पाहिजे अनुताप । त्या अनुतापाचें कैसें रुप ।
नित्य मरण जाणे समीप । न मनी अल्प देहसुख ॥२॥
म्हणे नरदेह किमर्थ निर्मिला । तो मीं विषयस्वार्थीं लाविला ।
थिता परमार्थ हातिंचा गेला । करी वहिला विचार हा ॥३॥
ऐसा अनुताप नित्य वाहतां । तंव वैराग्य ये तयाच्या हाता ।
त्या वैराग्याची कथा । ऐक आतां सांगेन ॥४॥
तें वैराग्य बहुतां परी । आहे गा हें अवधारीं ।
सात्त्विक-राजस-तामस त्रिप्रकारीं । योगीश्वरीं बोलिजे ॥५॥
नाहीं वेदविधि आचार । नेणे सत्कर्म साचार ।
कर्मधर्मीं भ्रष्टाकार । तो अपवित्र ’तामस’ ॥६॥
त्याग केला पूज्यतेकारणें । सत्संग सोडूनि पूजा घेणें ।
शिष्यममता धरोनि राहणें । तें जाणणें ’राजस’ ॥७॥
हें वैराग्य राजस तामस । तें न मानेच संतांस ।
तेणें न भेटे कृष्ण परेश । अनर्थास मूळ तें ॥८॥
आतां वैराग्य शुद्ध ’सात्त्विक’ । जें मी जगद्वंद्य मानी यदुनायक ।
तें तूं सविस्तर ऐक । मनीं निष्टंक बैसावया ॥९॥
भागेच्छा विषयक । ते तो साडी सकळिक ।
प्रारब्धें प्राप्त होतां देख । तेथोनि निष्टंक अंग काढी ॥१०॥
कां जे विषय पांच आहेती । ते अवश्य साधकां नाडिती ।
म्हणोनि लागों नेदी प्रीती । कवणे रीतीं ऐक पां ॥११॥
जेणें धरिला शुद्ध परमार्थ । त्यासी जनमान हा अनर्थ ।
तेणें वाढे विषयस्वार्थ । ऐक नेमस्त विचार हा ॥१२॥
वैराग्य पुरुष देखोनी । त्याची स्तुति करिती जनीं ।
एक सन्मानें करोनी । पूजेलागोनि पैं नेती ॥१३॥
त्याचें वैराग्य कोमळ कंटक । नेट न धरीच निष्टंक ।
देखोनि मानस्तुति अलोलिक । भुलला देख पैं तेथें ॥१४॥
जनस्तुति लागे मधुर । म्हणती उद्धरावया हा हरीचा अवतार ।
आम्हांलागीं जाहला स्थिर । तेणें तो धरी फार ’शब्दगोडी’ ॥१५॥
हा पांच विषयांमाजीं प्रथम । ’शब्द’ विषयसंभ्रम ।
मग ’स्पर्श’ विषय सुगम । उपक्रम तो ऐसा ॥१६॥
नाना मृदु आसनें घालिती । विचित्र पर्यंक निद्रेपती ।
नरनारी शुश्रूषा करिती । तेणें धरी प्रीती स्पर्शाची ॥१७॥
’रुप’ विषय कैसा गोंवीं । वस्त्रें भूषणें देती बरवीं ।
सौंदर्य करी जीवीं । देहीं भावी श्लाघ्यता ॥१८॥
रुप विषय ऐसा जडला । ’रस’ विषय कैसा झोंबला ।
जें जें आवडे तयाला । त्या त्या पदार्थाला अर्पिती ॥१९॥
ते रसगोडीकरितां । घडी न विसंबे धरी ममता ।
मग ’गंध’ विषय ओढिता । होय तत्त्वतां त्या कैसा ॥२०॥
आवडे सुमन चंदन । बुका केशर विलेपन ।
ऐसे पांचही विषय जाण । जडले संपूर्ण सन्मानें ॥२१॥
मग जे जे जन वंदिती । तेचि त्याची निंदा करिती ।
परी अनुताप नुपजे चित्तीं । ममता निश्चितीं पूजकांची ॥२२॥
म्हणाल ’विवेकी जो आहे । त्यासी जनमान करील काये’ ।
हें बोलणें मूर्खाचें पाहें । जया चाड आहे मानाची ॥२३॥
ज्ञात्यांसी प्रारब्धगतीं । मान झाला तरी नेघों न म्हणती ।
परी तेथेंच गुंतोनि न राहती । उदास होती तत्काळ ॥२४॥
यापरी साधकाच्या चित्ता । मानगोडी न संडे सर्वथा ।
जरी कृपा उपजेल भगवंता । तरी होय मागुता विरक्त ॥२५॥
तो विरक्त कैसा म्हणाल । जो मानलें सांडी स्थळ ।
सत्संगीं राहे निश्चळ । न करी तळमळ मानाची ॥२६॥
मांडीना स्वतंत्र फड । म्हणे अंगा येईल अहंता वाड ।
धरुनि जीविकेची चाड । न बोले गोड मनधरणीं ॥२७॥
नावडे प्रपंच-जनीं बैसणें । नावडे कोणासी बोलणें ।
नावडे योग्यता मिरवणें । बरवें खाणें नावडे ॥२८॥
नावडे लौकीक परवडी । नावडती लेणीं लुगडीं ।
नावडे परान्नगोडी । द्रव्यजोडी नावडे ॥२९॥
नावडे स्त्रियांत बैसणें । नावडे स्त्रियांतें पाहणें ।
नावडे स्त्रियांचें रगडणें । त्यांचें बोलणें नावडे ॥३०॥
नको नको स्त्रियांचा सांगात । नको नको स्त्रियांचा एकांत ।
नको नको स्त्रियांचा परमार्थ । करिती आघात पुरुषासी ॥३१॥
म्हाणाल ’गृहस्थ साधकें । स्त्री सांडोन जावें कें’ ।
येच अर्थीं उत्तर निकें । ऐक आतां सांगेन ॥३२॥
तरी स्वस्त्रियेवांचोनी । नातळावी अन्य कामिनी ।
कोणे स्त्रियेसी संनिधवाणी । आश्रयो झणीं न द्यावा ॥३३॥
स्वस्त्रीसही कार्यापुरतें । बोलावें स्पर्शावें निरुतें ।
परी आसक्त होऊनियां तेथें । सर्वथा चित्तें नसावें ॥३४॥
नरनारी शुश्रूषा करिती । भक्ति ममता उपजविती ।
परी शुद्ध जो परमार्थीं । तो स्त्रियांचे संगतीं न बैसे ॥३५॥
अखंड एकांतीं बैसणें । प्रमदासंगें न राहणें ।
जो निसंग निरभिमानें । त्यापें बैसणें सर्वदा ॥३६॥
कुटुंब-आहाराकारणें । अकल्पित न मिळे तरी कोरान्न करणें ।
ऐसे स्थितीं जें वर्तणें । तें जाणणें शुद्ध वैराग्य ॥३७॥
ऐसी स्थिती नाहीं ज्यासी । तंव कृष्णप्राप्ती कैंची त्यासी ।
यालागीं कृष्णभक्तांसी । ऐसी स्थिती असावी ॥३८॥
या स्थितीवेगळा जाण । कृष्णीं मिळूं पाहे तो अज्ञान ।
तो सकळ मूर्खांचें अधिष्ठान । लटिकें तरी आण देवाची ॥३९॥
हें बोलणें माझिये मतीचें । नव्हे नव्हेचि गा साचें ।
कृष्णें सांगितलें उद्धवा हिताचें । तें मी साचें बोलिलों ॥४०॥
साच न मानी ज्याचें मन । तो विकल्पें न पावे कृष्णचरण ।
माझें काय जाईल जाण । मी तों बोलोन उतराई ॥४१॥
साधावया वैराग्य ज्ञान । मनुष्यदेहीं करावा प्रयत्‍न ।
सांगे एका जनार्दन । आणीक यत्‍न असेना ॥४२॥
ॐ तत्सत्-श्रीगोपाळकृष्णार्पणमस्तु॥