सर्वदा

ती रात्र अगदी मनाला हुरहुर देऊ लागली होती. अगदीच जणू माझं आणि माझ्यासाठी असलेल्या स्मिताचं जग आम्हा दोघांनाही खूप प्रफुल्लित करू लागलं होतं. गार वारा आणि अगदी शांत सारं काही होतं. घराच्या हाॅलमधे ती अन् मी दोघे एकेका सोफ्यावर बसलेलो होतो. मी नेहमीप्रमाणे टिव्हीसमोर ती बाजूला बसलेली असतानाही काहीतरी चरत होतो अर्थात टिव्ही बघताना काहीतरी पोटातं गेलचं पाहिजे, ही माझी लहानपणापासूनची समजून आहे. आणि अशाच अनेक तथ्य नसलेल्या अथवा इतरांना खचित विचित्र वाटणाऱ्या समजुतींमधे मी वाढत आलो. टेलीविजनवर नुकतीच एक बातमी झळकली की, शास्त्रज्ञांना झाडांमधील एका बॅक्टेरियल किटाणूच्या त्याच्या  पर्सनॅलिटी स्विच करू शकण्याच्या क्षमतेचा शोध लागला. अर्थात ती बातमी ऐकली अन् तेवढ्यात घरातली वीज गेली. वीज गेली त्यात स्मिताचे नारंगी डोळे चमकू लागले, मला अगदीच भितीदायक वाटलं. मी स्मितासोबत मस्करी करायला म्हणून तिला म्हटलं, "कधी तू चमचम करणारी चांदण्यात" अर्थात हे "मुंबई पुणे मुंबई" सिनेमातील "कधी" तू या गिताचे बोल होते. पण पुढे तिचा भन्नाट प्रतिसाद मिळाला. ती म्हणाली, मी चमचमणारी हडळही होऊ शकते बरं. म्हटलं हीला वेळी अवेळी हे सारं असलचं का सुचतं. मी करायला गेलेलो थट्टा माझ्यावरच ऊलटून पडली. पुढे ती रात अगदी शांततेत पार पडली. अर्थात त्या रात्री आम्ही दोघे एकमेकांमधे अगदी मिसळून गेलो होतो. प्रितीच्या सरींचा वर्षाव दोघांनी एकमेकांवर पुरेपूर केला होता. ओह साॅरी, या इतक्या वेळात मी तुम्हाला माझी ओळख करून द्यायचं विसरलो. माझं नाव अक्षय, आणि मी एक दिग्दर्शक आहे.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी मी उरकून चहा पित मस्तपैकी वृत्तपत्र हाती घेतले होते. सहसा हल्लीच्या टेलीव्हिजनवरील इतर गोष्टी पाहण्यापेक्षा मी आजही वृत्रपत्रांमधे अधिक रोचकता दर्शवतो. मी सहसा नेहमीप्रमाणे वृत्तपत्राच्या मधल्या पानावरून शेवटच्या पानांकडे आगेकूच सुरू केली. सुरूवातीची काही पाने मी मुद्दामचं सायंकाळच्या वेळी वाचण्यासाठी राखून ठेवतो. जसचं मधलं पान उघडलं तशी तीच बातमी ठळकपणे छापलेली दिसली जी काल रात्री कानांवर टेलिव्हिजनमुळे पडली होती. वृत्रपत्रात असं छापून आलं होतं की, रोडोकोकस या बॅक्टेरियाच्या "जिनोम"मधे जवळच्या वातावरणातील गोष्टी स्वत:त आत्मसात करून खरी ओळख बदल करू शकण्याची क्षमता आढळून आल्याचं समोर आलयं. ओरीगन स्टेट युनिवर्सिटीतल्या संशोधकांनी ह्याला "स्वीच पर्सनॅलिटी इन बॅक्टेरियल जिनस" असं संबोधलं आहे. खरतरं सेल अर्थात पेशींशी निगडित फारशा गोष्टी जिन्स, प्लास्मिड्स, डीएनए यांवर अवलंबून आहेत. प्लॅस्मिड्स एकप्रकारचा गोलाकार डिएनए असतो. मी खरतरं या लेखाच्या वाचण्यानेच याबाबत अधिक उत्साही आणि प्रभावित झालो होतो. कदाचित माझ्या डोक्यात यावेळीभविष्यात उतरणाऱ्या एका अफाट "सायन्स फिक्शन" चित्रपटाचा मार्ग घोंगू लागला होता. मी माझ्या वेगळ्याच कल्पनाविश्वात रमायचा प्रयत्न करू लागलोच होतो तेवढ्यात स्मिताने आवाज देतं, विचारांचा भंग केला. तत्क्षणी मी मात्र रागात येऊन तिच्यावर ओरडलो, तुला जराही शांत राहता येत नाही का? ती म्हणाली, "जेवण तयार आहे करून घे. माझं आॅफीसमधे एक काम आहे तर मी जरा बाहेर जातीये लगेच." मी पुढे काही प्रतिसाद द्यायच्या आत ती निघूनही गेली होती, मी तिच्या पाठमोऱ्या आकृतीला पाहून जेवणावर मोर्चा वळवला.

त्याने घराचं दार उघडून माझ्या पायाला पाय लावत आडवं पाडण्याचा प्रयत्न केला, आणि अलगद मला झेलली. अर्थात मी "श्वेता". आणि मी अभीच्या घरी आले होते. अभीने कमलेला हात धरत, मला सावरत अगदीच रोमॅन्टिक स्वरूपात घरात एन्ट्री दिली. अभी नेहमीच एक उत्कृष्ट वैज्ञानिक राहिला होता, त्याचे आजवरचे खूप सारे ट्विस्टने भरलेले आर्टीकल्स आणि रिसर्च मला कधीकधी अगदी चकीत करून टाकायच्या. तो नुकताच स्वत:ला अमर करण्याच्या प्रयत्नात एका भयानक वास्तवाशी आणि काल्पनिकतेशी खेळ करत सुटला होता. ज्या पद्धतीने आपले मेंदूतले न्यूरोन्स पर्टिकुलर माहिती साठवत जातात त्याप्रमाणे आपलं व्यक्तिमत्त्व घडतं. आपल्या सामान्य लोकांसाठी हे कदाचित एवढचं. पण विज्ञानाने याचा आधार घेत थेट ब्रेन सॅफ्टवेयर प्रोग्रॅमिंग करून एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याला दुसऱ्या शरीरात प्रोग्रामिंग लोड करून जगवता येण्याच्या दृष्टीने वाटचाल केली. अर्थात हे ऐकायला विचित्र वाटतं पण मुद्दा असा आहे की, उद्या चालून एखादा गरीब मेला आणि तुम्हाला श्रीमंतांनी अनेक पैसू दिले तर तुम्ही गरीबाच्या मृत शरीरात त्या श्रीमंताला पुन्हा पृथ्वीवर जगण्याचं साधण उपलब्ध करून देणार. मला जेव्हा या गोष्टींचा उलगडा अभीकडून झाला तेव्हा मी पूर्णत: भोवळ येऊन पडले होते. "अभी" नी "मी" आमचं जग सुंदर आणि तिघांच्या नात्यांमधे अगदी बहरलेलं होतं. तिघं अर्थात माझी मुलगी "सर्वदा". घरात आल्यानंतर अभीने सर्वप्रथम मला किचनमधे नेत टेबलवर बसवून त्याने केलेली स्पेशल काॅम्बो डिश खाण्यासाठी समोर ठेवली. दोन पदार्थांना एकत्रीत करून काॅम्बो अथवा ज्याला फ्युजन डिश म्हटल्या जातं ते माझ्या समोर होतं. जेवण झाल्यावर अगदी मनापासून त्यानंतर अभीने मला त्याच्या नव्या रूमच्या सजावटीचा लहेजा दाखवण्याकरिता आतं नेलं. तिथे एक ना अनेक भविष्यातल्या बऱ्याच विज्ञानवादी शोधाच्या झळा मला दिसून येऊ लागल्या. पण अभीने जे एक ठळक आर्टीकल त्याच्या महत्वाच्या लिस्टमधे अॅड केलं होतं त्याने मला थक्क केलं ते थेट मानवी व्यक्तिमत्वाच्या बदलाबद्दल होतं, थोडक्यात "स्वीच पर्सनॅलिटी". अभी माझ्या पाठीच होता मी वळून त्याला विचारणारं तेवढ्यात त्याने थेट माझ्या ओठांवर बोट ठेवत मला आतल्या बाजूच्या भिंतीकडे जरासं आत ढकललं, आणि नंतर अभी व मी आम्ही दोघे तिथेच एकमेकांत समरस होऊन गेलो.

त्याने अंगाला हिसका देतं मला दूर सारलं. मी अजूनही त्याचा स्वीकार करू शकले नव्हते. माझं नाव "निता". माझ्या नवऱ्याचं नाव "महेश". महेशच्या भावावर, रूपेशवर माझं प्रेम होतं. पण काही कारणांमुळे गोष्टी भलत्याच घडून आज "रूपेश" माझा होऊ शकला नव्हता. लग्न नुकतचं झालं असल्याने महेशला मी अजून स्वीकारू शकले नव्हते. तरीदेखील आज सलग तिसरी वेळ होती तो माझ्यावर शारिरीक सुखासाठी जबरदस्ती करत होता. मी त्याला माझा वेळ मागत होते पण तो काही ऐकायला तयार नव्हता. एखादा माणूस शारीरिक सुखासाठी इतका हपापलेला मी पहिल्यांदाच पाहत होते. मला दूर सारतं तो झाटकन तावातावाने उठला आणि बेडरूमच्या बाहेर निघून गेला. मला त्याचा प्रचंड तिटकारा होताच. शिवाय लग्नानंतर महेश व माझ्यात शारिरीक संबंध घडला असल्याची गोष्ट मी अजूनही रूपेशला सांगितली नव्हती, मला वाटतं होतं जर रूपेशला ते कळलं तर माझं शरीर दुसऱ्या पुरूषाकडून बाटल्या गेल्याच्या अविर्भावात तो कदाचित पुन्हा माझा स्वीकार करणार नाही. खरतरं गोष्टी खूप वेगळ्या होत्या. लग्नाआधी शरीरसंबंध ओलांडून कित्येकदा मी व रूपेश ओसंडून वाहिलो होतो. मी एक वैज्ञानिक होते. मी आजवर जिवणात माझे ध्येय मिळवण्यासाठी कुठलीही तडजोड केली नव्हती. आत्ताही मला करायची नव्हती. दुसऱ्या दिवशी रात्री रूपेश सोबत संवाद घडला, त्याला बोलून त्यांच्या खांद्यावर हक्कानं हात ठेवतं ते क्षण जगल्यावर बरं वाटलं. तो होताच तितका अप्रुप वाटावं असा असणारा. त्या रात्री गोष्टी समजल्या की, त्याने बदलायचं ठरवलंय. त्याचा हा निर्णय माझ्यासाठी धक्कादायक होता, परंतु त्याला काहीही न बोलता तशीच थेट माझ्या खोलीत येऊन रडले. माझा हट्ट होता रूपेश माझाचं असावा मग मी माझ्या जुन्या फायली संशोधनाच्या काही मार्क्स करून ठेवलेल्या उलगडायला घेतल्या. त्यातचं मी स्वीच पर्सनॅलिटीच्या जिनोम सिक्वेन्सचा लगोलग पुर्नअभ्यास करायला सुरूवात केली. मी माझ्या जुन्या प्रोजेक्टवर धडपडीने लक्ष केंद्रित करू लागले. मला एक जिन जो पर्सनॅलिटी स्वीचची कॅपीसिटी अर्थात क्षमता ठेवतो तो जिन आता महेशच्या शरीरात टाकायचा होता आणि ज्याची पर्सनॅलिटी मला घ्यायची होती तो अर्थात रूपेश होता. आणि या सगळ्यात दोघांचे ठराविक जिन्स आणि इतर गोष्टी मला निवडणं भाग होतं. मी ही हिम्मत करायची ठरवलं होतं, कारण मला महेशच्या शरीराशी घेणंदेणं नव्हतं पण मला रूपेशचं आंतर्मन हवं होतं. माझी केसं विस्कटलेली होती आणि साडीचा पदरही ठीक जाग्यावर नव्हता, अशातचं खोलीत महेश आला अन् मी थेट त्याला रूपेश समजून बेभान होतं बेडवर घेऊन आडवी झाले.

मी पुन्हा त्या रिसर्चकडे कुतूहलाने पाहतं डोक्यातली सिनेमाबद्दल उमटणाऱ्या कथेचा सारांश लिहूच लागलो होते अन् तेवढ्यात स्मिता स्मिता थकलेल्या स्थितीत धापा टाकतं घरात आली, तिने आवाज दिला, "अक्षय". मी तिच्याकडे पाहिलं, ती दाराच्या आत पाऊल टाकताच चक्कर येऊन पडली. मी मात्र काहीशा अचंबित नजरेने तिला पाहत राहिलो. मी तिला बिछान्यावर नेऊन झोपवलं आणि डाॅक्टरांना कल्पना दिली.

मला पुढचं काहीच आठवतं नव्हतं आणि मी थेट बिछान्यावर होते. माझे डोळे जसे हळूवार मी उघडतं गेले तसा मला समोर काॅफीचे दोन कप हातात घेऊन उभा असलेला "अभी" दिसला. माझे डोळे उघडताच त्याचा चेहरा खुलला अन् त्याने अलगद माझ्या जवळ बसत मला मिठीत कवटाळली आणि म्हणाला, कशाचा एवढा ताण घेतेस हल्ली? त्याच्या प्रश्नाने मी काहीशी गहिवरली. कदाचित कालच्या रोमॅन्टिक वातावरणात माझ्या ठीक न वागण्याने अभीला खूप काही सहण करावं लागलं असेल, पण आम्ही घेतलेल्या त्या चुंबनानंतरचं मला काहीच आठवतं नव्हतं. कदाचीत मी सारं काही विसरले होते.

सकाळ कधी झाली याचं भान उरलं नव्हतं. महेश अगदी चेहऱ्यावर हसरे भाव ठेवतं माझ्याच बाजूला अगदी निपचित पडला होता. त्यानंतर मला भान आलं, समजलं की रूपेशच्या क्वालिटीज् मी महेशमधे टाकणाच्या अट्टहासात इतकी मग्न झाले होते की, त्यालाच रूपेश म्हणून स्वीकारून संपूर्ण रात्र मी त्याच्याशी अगदी... ओह! मला हे नव्हतं करायचं, कायं तू निता? भानावर ये काय केलसं तू हे रात्री? माझ्या न जाणो नकळत्या चुकीचा आता काय परिणाम मला भोगावा लागणार आहे. एवढ्या मोहक नसलेल्या शरीराच्या बाबतीत मी इतकी रोमांचीत होऊन कशी काय हे करू शकले? मला अगदी किळसवाणं वाटू लागलं आणि मी डोक्याला हात लावतं, तशीच परत बिछान्यावर आडवी पडले.

आता मात्र माझ्याच्याने अधिक इतरांची ही अशी पुढे जाणारी भविष्ये पहायची हौस नाही. विजयनगर काॅलनीत आमची तीन घरं जवळजवळ होती. अर्थात मी, "सर्वदा". अभी व श्वेता यांची मुलगी. आमच्या डाव्या बाजूला ते अक्षय-स्मिता आणि उजव्या बाजूला महेश-निता आणि त्यांच्या जिवणात विविध अशी सारी गणितं होती. काही घडून गेलेली तर काही घडायची बाकी उरलेली. माझ्यासाठी माझ्या वडिलांचं प्रत्येक संशोधन म्हणजे खजिना होतं, पण मी एक स्टेप काही गोष्टींमधे फाॅरवर्ड अर्थात पुढे असायची. त्याचं कारणही माझे बाबाचं, कदाचीत जन्मजात त्यांच्यातली बुद्धिमत्ता जणू माझ्यात आत्मसात झाली होती. मी स्वत:च जेव्हा या "स्वीच-पर्सनॅलिटी" बद्दल सुरूवातीच्या काळातील संशोधनाकडे आकर्षिल्या गेले होते तेव्हाच अनेक उलगडे झाले होते की, विज्ञानाला असं तोडं देणं; घातकचं नाही तर फार भयानक आहे. एखादी पर्सनॅलिटी स्वीच अर्थात बदल केल्यानंतर त्याचा एकूनच प्रभाव काय असेल? याची शास्त्रज्ञांची कल्पना वास्तवातल्या भिषणापेक्षा वेगळी आहे. आणि म्हणूनच ठरवलं की, या गोष्टीला संपूर्णत: कधीच सफल होऊ द्यायचं नाही. परंतु या गोष्टीचा हरएक माणूस काय उपयोग करायला जाईल, याबाबत थोडीशी शाशंकता होती म्हणूनचं आजूबाजूच्या दोन घरातली यावरून घडणारी गोष्ट आधी मी समजून घेतली. मला न्यूरोन्सच्या प्रोग्रॅमिंग मधून अनेकांची भविष्ये पाहता येतात, अर्थात न्यूराॅन्सने भविष्य पाहणं म्हणजे खूप चमत्कार असं नाही कारण न्यूराॅन्सवरून तुमचा मेंदू सर्वकाही कार्ये करू शकतो. मी न्यूराॅन्सच्या प्रोग्रॅमिंगवर अगदी लहानपणापासून काम केलं होतं त्यामुळे मला त्याचा फायदा करून घेता आला आणि मी भविष्यात पाहू शकले. शेजारचे दिग्दर्शक अक्षय हे कदाचित या कन्सेप्टवर चित्रपट करून लाखो करोडो कमावतील तो विषय नाही परंतु एक त्यामधील चुकीची आयडिया जर एखाद्या विक्षिप्त शास्त्रज्ञाच्या हाती लागली तर काय? किंबहुना माझ्या आईलाच याचा उपयोग बाबांविरोधात करायची तिची फ्युचर प्लॅनिंग होती ज्या कारणास्तव ती बाबांच्या नेहमी जवळ राहायची, अर्थात ती एक बिझनेस वुमन होती त्यामुळे तिला पैसाचं महत्वाचा आहे. त्यानंतर पहायचं झालं तर तात्पुरत्या मोहक शरीरसुखासाठी तडफडून उठलेली "निता". ती भविष्यात काही विपरीत करून ठेवेलं, हे ठळक तिच्या आतेताई स्वभावातून जाणवतं होतं. आणि आता मी हे सर्व थोडसं बदलून टाकणारं होते. एका प्रगल्भ बुद्धीचं मिश्रण दुसऱ्या थोड्याश्या कच्चा अर्थात मंद बुद्धीच्या पर्सनॅलिटीसोबत जर करता आलं तर नक्कीच या पृथ्वीतलावर कुठलीही तुलना उरणारं नाही. थोडक्यात मला भेद न ठेवण्यासाठी दोन वेगवेगळ्या पर्सनॅलिटींच एकत्रीकरण करून अडाणी मुलांना चांगल्या प्रवाहात आणायचं आहे. अशी अनेक खेडी किंवा गावे असतात जिथे लहान मुलांची बुद्धी तल्लख असूनदेखील बऱ्याचदा योग्य वाटा मिळत नाहीत. मी स्वीच पर्सनॅलिटी मधूनच दोन वेगवेगळ्या पर्सनॅलिटीचें ठराविक जणुकीय गुणधर्म एकदाच काढून घेऊन प्लास्मिड्सच्या सहाय्याने जिन कम्बाईन करून प्रोटीन प्रोसेस घडवून आणणारं आहे, अर्थात या नव्या प्रोटीन्समधे दोन्हीकडचे गुणधर्म मिळून एक योग्य मिश्रण पहायला मिळेल. अर्थात जिन्सच्या फ्युजन किंवा काॅम्बीनेशनमधून जे आऊटपुट मला द्यायचं आहे ती मानवजातीला भेट म्हणून प्रदान करायचं आहे, विनाश अथवा दुरूपयोग म्हणून नाही. अर्थात ही माझी, "सर्वदाची" वैयक्तिक गोष्ट आहे, तिला मी भविष्यातल्या हर एक लहान मुलाच्या तल्लख बुद्धीमत्तेकरिता प्रदान करू इच्छिते.

लेखक:- किरण बंडू पवार