Get it on Google Play
Download on the App Store

श्याम 131

आत्याकडे मला सुने सुने वाटत असे व शाळेतही मी पुष्कळ वेळा एकलकोंडयासारखा वागत असे. आत्याकडचे सुनेपण कधी एखादी गंगूताई येऊन दूर करी व मार्त्याला अमृतत्वाचे दर्शन घडवी. शाळेतील सुनेपण कोण दूर करणार ? मी इतर सवंगडयांबरोबर गप्पागोष्टी करीत असे. हे सारे सवंगडी माझ्या जीवनाच्या अंगणात जमत. परंतु माझ्या हृदयगाभा-यात शिरावे, असे त्यांनाही वाटत नसे व हृदयगाभा-यात त्यांना नेऊन बसवावे, असे मलाही वाटत नसे.

दापोलीस शाळेत मी दुस-या इयत्तेत चार-पाच महिने होतो. त्या काळात मी कोणाशी फारसे बोलल्याचे मला आठवत नाही. पुढे मी तिस-या इयत्तेत गेलो. तिस-या इयत्तेचे वर्ग-शिक्षक मला फार नावे ठेवीत. मुलांच्या कोमल भावना भावनाहीन शिक्षकांस काय समजणार ? मुले म्हणजे दगडधोंडे, बैल, गध्दे असे समजणा-या शिक्षकास मुलांच्या हृदयातील क्षुधा कशी कळणार ? त्या शिक्षकांनी नावे ठेवली म्हणजे मी मनातल्या मनात तडफडत असे. आतल्या आत जळत असे. माझ्या हृदयाला कोण विसावा देणार, कोण शांती देणार ?

एके दिवशी वर्गशिक्षक इंग्रजी वाचन घेत होते. मी फार चांगले वाचीत असे. लहानपणी मी पोथी वाचीत असे. तेव्हाही माझे आजोबा-आजी म्हणत, 'श्याम ! तू किती गोड वाचतोस ! ऐकत रहावे असे वाटते.' वाचणे ही साधी गोष्ट नाही. मी माझ्या वाचनातही हृदय ओतीत असे. तेथील भावनांशी मिळून जात असे. एकदा पालगड गावी मला एकाने केसरी वाचावयास दिला होता. मी मराठी चौथीपाचवीतच तेव्हा होतो. परंतु माझे केसरी वाचन ऐकून त्या गृहस्थांनी मला एक चवली बक्षीस म्हणून दिली. माझ्या आईला ते दोन आणे लाखो रुपयांपेक्षा मोलवान वाटले.

दोन-चार मुलांनी वाचून दाखविले. वर्गशिक्षक मुलांना म्हणाले, 'आता श्याम वाचून दाखवील ते ऐका कसे वाचतो, कोठे थांबतो, कसे स्वर काढतो, कोठे जोर देतो, सर्व गोष्टींकडे नीट लक्ष द्या' मुलांना असे सांगितल्यावर ते मला म्हणाले, 'ऊठ रे बावळया ! नीट वाचून दाखवा.' हे शिक्षक मला नेहमी 'बावळया, बावळया' म्हणून संबोधीत असत. ते शब्द ऐकून माझ्या हृदयाचे पाणी पाणी होई. खरोखरीच का आपण 'बावळट' आहोत असे मनात येई. माझा बावळटपणा दूर करणे, हे त्या शिक्षकांचे काम होते; परंतु मार्ग न दाखविता नेहमी त्या त्या विशेषणाने मला हाक मारीत गेल्याने माझा बावळेपणा वाढला मात्र असेल. आजही माझे मित्र मला बावळटच म्हणतात आणि परकेही कधी कधी 'बावळट मूर्ती' असा माझा उल्लेख करतात. माझा हा बावळटपणा त्या शिक्षकांनी निर्माण केला आहे.

वाचावयास मला सांगितले, याचा मला आनंद झाला. परंतु तो आनंद दु:खमिश्रित होता. 'बावळया वाच' यातील एका शब्दाने हृदय विध्द झाले; तर दुस-या शब्दाने हृदय सतेज झाले. मला वाटे, मी जगात कोणालाच आवडत नसेन का ? मला पाहून कोणालाच आनंद वाटणार नाही काय ? 'बावळट बावळट' असे हिणविण्यात येऊन सदैव या जगात माझा उपहासच होणार का ? मी माझ्या आईला चांगला दिसतो. 'माझा गुणांचा श्याम' अशी ती हाक मारील; परंतु आई सदैव दूर. माझ्या जवळपास असे कोणी नाही की, ज्याला मी गोड वाटत असेन.

किती मुलांची मने आपण दुखावितो याची शाळेतील शिक्षकांना खरोखर कल्पना नसते. त्यांचा होतो खेळ; परंतु मुलांचा जातो जीव. माझ्या समोरची मुले प्रभूची मूर्ती आहेत, ही भावना शिक्षकांची हवी. कलकत्ता शहरात एक महाराष्ट्रीय संन्यासिनी रहात होती. मुलींची शाळा चालवीत असे. एकदा स्वामी विवेकानंद त्या संन्यासिनीचे दर्शन घेण्यासाठी गेले. स्वामी विवेकानंदांनी वंदन केले व विचारले, ' माईजी ! आपण काय करीत आहात ?' त्या थोर संन्यासिनीने उत्तर दिले, 'या मुलींची, या देवतांची सेवा करीत आहे.' किती थोर व अर्थपूर्ण शब्द ! सारे शिक्षणशास्त्र थोडक्यात या शब्दांत येऊन गेले आहे.

श्याम

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
श्याम 1 श्याम 2 श्याम 3 श्याम 4 श्याम 5 श्याम 6 श्याम 7 श्याम 8 श्याम 9 श्याम 10 श्याम 11 श्याम 12 श्याम 13 श्याम 14 श्याम 15 श्याम 16 श्याम 17 श्याम 18 श्याम 19 श्याम 20 श्याम 21 श्याम 22 श्याम 23 श्याम 24 श्याम 25 श्याम 26 श्याम 27 श्याम 28 श्याम 29 श्याम 30 श्याम 31 श्याम 32 श्याम 33 श्याम 34 श्याम 35 श्याम 36 श्याम 38 श्याम 39 श्याम 40 श्याम 41 श्याम 42 श्याम 43 श्याम 44 श्याम 45 श्याम 46 श्याम 47 श्याम 48 श्याम 49 श्याम 50 श्याम 51 श्याम 52 श्याम 53 श्याम 54 श्याम 55 श्याम 56 श्याम 57 श्याम 58 श्याम 59 श्याम 60 श्याम 61 श्याम 62 श्याम 63 श्याम 64 श्याम 65 श्याम 66 श्याम 67 श्याम 68 श्याम 69 श्याम 70 श्याम 71 श्याम 72 श्याम 73 श्याम 74 श्याम 75 श्याम 76 श्याम 77 श्याम 78 श्याम 79 श्याम 80 श्याम 81 श्याम 82 श्याम 83 श्याम 84 श्याम 85 श्याम 86 श्याम 87 श्याम 88 श्याम 89 श्याम 90 श्याम 91 श्याम 92 श्याम 93 श्याम 94 श्याम 95 श्याम 96 श्याम 97 श्याम 98 श्याम 99 श्याम 100 श्याम 101 श्याम 102 श्याम 103 श्याम 104 श्याम 105 श्याम 106 श्याम 107 श्याम 108 श्याम 109 श्याम 110 श्याम 111 श्याम 112 श्याम 113 श्याम 114 श्याम 115 श्याम 116 श्याम 117 श्याम 118 श्याम 119 श्याम 120 श्याम 121 श्याम 122 श्याम 123 श्याम 124 श्याम 125 श्याम 126 श्याम 127 श्याम 128 श्याम 129 श्याम 130 श्याम 131 श्याम 132 श्याम 133 श्याम 134 श्याम 135 श्याम 136 श्याम 137 श्याम 138 श्याम 139 श्याम 140 श्याम 141 श्याम 142 श्याम 143 श्याम 144 श्याम 145 श्याम 146 श्याम 147 श्याम 148