श्रीयाळ चरित्र
सूर्यवंशीं राजा असे तो श्रीयाळ । पंच वरुषीं बाळ चिलया त्यासी ॥१॥
पतिव्रता कांता नाम तें चांगुणा । अतिता भोजन घाली नित्य ॥२॥
कैलासीं नारद वर्णी यांची कीर्ति । सत्व पाह्याप्रति आले शिव ॥३॥
जाहालासे अतित रूप तें कुश्चळ । रक्त पू हा गळे सर्वांगासा ॥४॥
आला तो अतित श्रीयाळाचे घरीं । नमस्कार करी राजा त्यासी ॥५॥
येऊनि चांगुणा वंदिती चरण । बहुत सन्मान केला त्याचा ॥६॥
उष्णोदकें त्यासी घातियलें स्नान । केलेंसे पूजन अतिताचें ॥७॥
म्हणे महाराजा करावें भोजन । पतीता पवन करा तुम्ही ॥८॥
येरु म्हणे माझें शरीर हें रोगी । नरमांस वेगीं देईं मज ॥९॥
चांगुणा ती म्हणे देतें माझें मांस । नये उपयोगास आमूचिया ॥१०॥
राज म्हणे माझें मांस मान्य करा । न लगे उदारा तुझें मज ॥११॥
पंच वरुषीं बाळ तुझा हा चिल्हाळ । मांस हें सकळ देईं त्याचें ॥१२॥
पाक हा करुनी घालीं मज आतां । खेद काय चिंता करूं नये ॥१३॥
करितां हा खेद जाईन उठोनी । सत्वाची हे हानी करूनियां ॥१४॥
तेव्हां ते चांगुणा म्हणे अतितातें । करितें पाकातें सिद्ध आतां ॥१५॥
बोलविला तेव्हां तिनें तो चिल्हाळ । वचन कोमळ बोले त्यासी ॥१६॥
तुज हा अतित आलासे पाहुन । मागतो भोजन तुजलागीं ॥१७॥
होईं बा उदार अर्पी हें शरीर । संतोषला वर पार्वतीचा ॥१८॥
ऐकोनी चिलया बोले मातेप्रती । संतोष हा चित्तीं माझे असे ॥१९॥
नाशवंत देह नाहीं राहणार । सार्थक समग्र करीं याचें ॥२०॥
सांडीं हे ममता होईं तूं उदार । कैलासी शंकर संतोषेल ॥२१॥
घेऊनि चिलिया गेली पाकशाळे । कापियेलें बाळ चांगुणेनें ॥२२॥
शीर त्याचें तेव्हां ठेविलें झांकोन । शरिराचा तिनें पाक केला ॥२३॥
तेव्हां तो अतित बोले चांगुणेसी । वस्तु हे कार्याची ठेवियेली ॥२४॥
मीही आतां जातों आपुल्या आश्रमा । कासयासी श्रम करितेसी ॥२५॥
तुज हे ममता झालीसे उत्पन्न । वाहतसे आण चांगुणा ते ॥२६॥
म्हणे महाराजा सांगाल तें मान्य । वंदित चरण चांगुणा ते ॥२७॥
पाकामाजी घालीं शीर हें कांडोनी । रसिक गाय गाणीं आवडीनें ॥२८॥
चांगुणेनें शीर घातिलें उखळीं । ओंव्या ते वेल्हाळी गात असे ॥२९॥
सत्वधीर राजा स्वामी हा श्रीयाळ । धन्य त्याचा बाळ चिलया तूं ॥३०॥
अतिताच्या वेशें आला असे शिव । देखोनियां भाव द्दढ तुझा ॥३१॥
आवडीनें तुज ठेवितो उदरीं । पुण्याची सामोग्री मोठी तुझी ॥३२॥
माझे पोटीं तुवां घेतला अवतार । दाविलें चरित्र जगामाजी ॥३३॥
येऊनि वंशाचा केला त्वां उद्धार । मित्र केला वर पार्वतीचा ॥३४॥
तुझी माता मज म्हणती हे जन । पूर्वींचें हें पुण्य फळा आलें ॥३५॥
तुज हा प्रसन्न जाहला सदाशिव । मागसी वैभव देईल तो ॥३६॥
मज बाळा तुवां सांडियेलें येथें । कैलासींचा पंथ धरीयेला ॥३७॥
अतित गेलीया सांडीन मी प्राण । येईन धांवोन तुजमागें ॥३८॥
तुझी माजी भेटी होईल कैलासीं । सांग शिवापाशीं नमस्कार ॥३९॥
धैर्याचा उखळ वैराग्य मुसळ । घेतलें सबळ चांगुणेनें ॥४०॥
कांडून्यां शीर केला पाक तिनें । अतिताकारणें भोजनासी ॥४१॥
म्हणे महाराजा करावें भोजन । वंदित चरण चांगुणा ते ॥४२॥
येरु म्हणे बाई पात्रें वाढी तीन । पंक्ति यजमान बैसा तुम्हीं ॥४३॥
ऐकोनी श्रीयाळ सद्नद अंतरीं । जाला असे भारी मोठा तेव्हां ॥४४॥
तेव्हां ते चांगुणा म्हणे श्रीयाळासी । बैसावें पंक्तीसी स्वामी आतां ॥४५॥
नवमास बाळ ठेविला उदरीं । एक दिन भारी काय झाला ॥४६॥
अतिता संतोष होय ऐसें करा । मान्य गिरिजावर होईल तो ॥४७॥
सिद्ध झालीं तेव्हां दोघें भोजनासी । अतित तयासी पुसतसे ॥४८॥
काय तुम्हां आतां असे हो संतान । केलें शिवार्पण म्हणती ते ॥४९॥
निपुत्रिकाचे घरीं न घे मी हें अन्न । चालिला उठोन अतित हा ॥५०॥
श्रीयाळ चांगुणा वंदिती चरण । फुटकें प्राक्तन आमुचेंचि ॥५१॥
चिलयासारिखा गेला तोही सुत । विन्मुख अतित जातो तोही ॥५२॥
आतां कासयासी ठेवावा हा प्राण । करावा अर्पण शंकरासी ॥५३॥
एकोनियां ऐसें अतित तो भ्याला । चांगुणे पुत्राला बाहे आतां ॥५४॥
येईंबा चिलया धांव तूं त्वरीत । न जेवी अतित तुजवीण ॥५५॥
राखीं आतां सत्त्व येईं तूं धांवोनी । तेव्हां शूळपाणि प्रगटले ॥५६॥
पंचमुख अंगीं विभूत चर्चित । अर्धांगीं शोभत पार्वती ते ॥५७॥
मुगुटीं जयाचे शोभतसे गंगा । कोण वर्णी शोभा स्वरूपासी ॥५८॥
धांवतचि आला तेव्हां तो चिल्हाळा । आलिंगी स्नेहाळ सांभ त्यासी ॥५९॥
श्रीयाळ चांगुणा बैसवी विमानीं । बाळ राजस्थानीं स्थापियेला ॥६०॥
अखंड कैलासीं असे त्यांचा वास । धन्य तेचि दास सांभवाचे ॥६१॥
नामदेव त्याचे आठवीत गुण । करीत करीत कीर्तन प्रेमभावें ॥६२॥
पतिव्रता कांता नाम तें चांगुणा । अतिता भोजन घाली नित्य ॥२॥
कैलासीं नारद वर्णी यांची कीर्ति । सत्व पाह्याप्रति आले शिव ॥३॥
जाहालासे अतित रूप तें कुश्चळ । रक्त पू हा गळे सर्वांगासा ॥४॥
आला तो अतित श्रीयाळाचे घरीं । नमस्कार करी राजा त्यासी ॥५॥
येऊनि चांगुणा वंदिती चरण । बहुत सन्मान केला त्याचा ॥६॥
उष्णोदकें त्यासी घातियलें स्नान । केलेंसे पूजन अतिताचें ॥७॥
म्हणे महाराजा करावें भोजन । पतीता पवन करा तुम्ही ॥८॥
येरु म्हणे माझें शरीर हें रोगी । नरमांस वेगीं देईं मज ॥९॥
चांगुणा ती म्हणे देतें माझें मांस । नये उपयोगास आमूचिया ॥१०॥
राज म्हणे माझें मांस मान्य करा । न लगे उदारा तुझें मज ॥११॥
पंच वरुषीं बाळ तुझा हा चिल्हाळ । मांस हें सकळ देईं त्याचें ॥१२॥
पाक हा करुनी घालीं मज आतां । खेद काय चिंता करूं नये ॥१३॥
करितां हा खेद जाईन उठोनी । सत्वाची हे हानी करूनियां ॥१४॥
तेव्हां ते चांगुणा म्हणे अतितातें । करितें पाकातें सिद्ध आतां ॥१५॥
बोलविला तेव्हां तिनें तो चिल्हाळ । वचन कोमळ बोले त्यासी ॥१६॥
तुज हा अतित आलासे पाहुन । मागतो भोजन तुजलागीं ॥१७॥
होईं बा उदार अर्पी हें शरीर । संतोषला वर पार्वतीचा ॥१८॥
ऐकोनी चिलया बोले मातेप्रती । संतोष हा चित्तीं माझे असे ॥१९॥
नाशवंत देह नाहीं राहणार । सार्थक समग्र करीं याचें ॥२०॥
सांडीं हे ममता होईं तूं उदार । कैलासी शंकर संतोषेल ॥२१॥
घेऊनि चिलिया गेली पाकशाळे । कापियेलें बाळ चांगुणेनें ॥२२॥
शीर त्याचें तेव्हां ठेविलें झांकोन । शरिराचा तिनें पाक केला ॥२३॥
तेव्हां तो अतित बोले चांगुणेसी । वस्तु हे कार्याची ठेवियेली ॥२४॥
मीही आतां जातों आपुल्या आश्रमा । कासयासी श्रम करितेसी ॥२५॥
तुज हे ममता झालीसे उत्पन्न । वाहतसे आण चांगुणा ते ॥२६॥
म्हणे महाराजा सांगाल तें मान्य । वंदित चरण चांगुणा ते ॥२७॥
पाकामाजी घालीं शीर हें कांडोनी । रसिक गाय गाणीं आवडीनें ॥२८॥
चांगुणेनें शीर घातिलें उखळीं । ओंव्या ते वेल्हाळी गात असे ॥२९॥
सत्वधीर राजा स्वामी हा श्रीयाळ । धन्य त्याचा बाळ चिलया तूं ॥३०॥
अतिताच्या वेशें आला असे शिव । देखोनियां भाव द्दढ तुझा ॥३१॥
आवडीनें तुज ठेवितो उदरीं । पुण्याची सामोग्री मोठी तुझी ॥३२॥
माझे पोटीं तुवां घेतला अवतार । दाविलें चरित्र जगामाजी ॥३३॥
येऊनि वंशाचा केला त्वां उद्धार । मित्र केला वर पार्वतीचा ॥३४॥
तुझी माता मज म्हणती हे जन । पूर्वींचें हें पुण्य फळा आलें ॥३५॥
तुज हा प्रसन्न जाहला सदाशिव । मागसी वैभव देईल तो ॥३६॥
मज बाळा तुवां सांडियेलें येथें । कैलासींचा पंथ धरीयेला ॥३७॥
अतित गेलीया सांडीन मी प्राण । येईन धांवोन तुजमागें ॥३८॥
तुझी माजी भेटी होईल कैलासीं । सांग शिवापाशीं नमस्कार ॥३९॥
धैर्याचा उखळ वैराग्य मुसळ । घेतलें सबळ चांगुणेनें ॥४०॥
कांडून्यां शीर केला पाक तिनें । अतिताकारणें भोजनासी ॥४१॥
म्हणे महाराजा करावें भोजन । वंदित चरण चांगुणा ते ॥४२॥
येरु म्हणे बाई पात्रें वाढी तीन । पंक्ति यजमान बैसा तुम्हीं ॥४३॥
ऐकोनी श्रीयाळ सद्नद अंतरीं । जाला असे भारी मोठा तेव्हां ॥४४॥
तेव्हां ते चांगुणा म्हणे श्रीयाळासी । बैसावें पंक्तीसी स्वामी आतां ॥४५॥
नवमास बाळ ठेविला उदरीं । एक दिन भारी काय झाला ॥४६॥
अतिता संतोष होय ऐसें करा । मान्य गिरिजावर होईल तो ॥४७॥
सिद्ध झालीं तेव्हां दोघें भोजनासी । अतित तयासी पुसतसे ॥४८॥
काय तुम्हां आतां असे हो संतान । केलें शिवार्पण म्हणती ते ॥४९॥
निपुत्रिकाचे घरीं न घे मी हें अन्न । चालिला उठोन अतित हा ॥५०॥
श्रीयाळ चांगुणा वंदिती चरण । फुटकें प्राक्तन आमुचेंचि ॥५१॥
चिलयासारिखा गेला तोही सुत । विन्मुख अतित जातो तोही ॥५२॥
आतां कासयासी ठेवावा हा प्राण । करावा अर्पण शंकरासी ॥५३॥
एकोनियां ऐसें अतित तो भ्याला । चांगुणे पुत्राला बाहे आतां ॥५४॥
येईंबा चिलया धांव तूं त्वरीत । न जेवी अतित तुजवीण ॥५५॥
राखीं आतां सत्त्व येईं तूं धांवोनी । तेव्हां शूळपाणि प्रगटले ॥५६॥
पंचमुख अंगीं विभूत चर्चित । अर्धांगीं शोभत पार्वती ते ॥५७॥
मुगुटीं जयाचे शोभतसे गंगा । कोण वर्णी शोभा स्वरूपासी ॥५८॥
धांवतचि आला तेव्हां तो चिल्हाळा । आलिंगी स्नेहाळ सांभ त्यासी ॥५९॥
श्रीयाळ चांगुणा बैसवी विमानीं । बाळ राजस्थानीं स्थापियेला ॥६०॥
अखंड कैलासीं असे त्यांचा वास । धन्य तेचि दास सांभवाचे ॥६१॥
नामदेव त्याचे आठवीत गुण । करीत करीत कीर्तन प्रेमभावें ॥६२॥