Get it on Google Play
Download on the App Store

भारतीय संस्कृती 115

गायीच्या स्वरूपात आपण पशूंशी संबंध जोडला; त्याचप्रमाणे पक्ष्यांशीही आपण संबंध जोडले आहेत. ज्यांप्रमाणे सर्व पशूंशी आपण आपल्या दुबळेपणामुळे व अल्प शक्तीमुळे संबंध ठेवू शकत नाही, त्याचप्रमाणे सर्व पक्षीसृष्टीशी आपण संबंध ठेवू शकणार नाही. परंतु जे दोन-चार पक्षी घराच्या आजूबाजूला असतात, त्यांचे आपण स्मरण ठेवतो. आपण जेवावयाच्या आधी काव काव करून कावळ्यांना घास टाकतो. चिमण्या, कावळे हेच आपल्या सभोवतालचे पक्षी. त्यांचे स्मरण आपण करतो. लहान मुलाला जेवताना, “तो बघ काऊ, ती बघ चिऊ,” असे म्हणत म्हणत माता त्याच्या तोंडात घास भरविते.

काऊ काऊ चिऊ चिऊ
येथें बस दाणा खा, येथें बस पाणी पी
बाळाच्या डोक्यावरून भुर्रकन् उडून जाई


अशा रितीने माय मुलास खेळवीत असते. ज्या चिमण्या-कावळ्यांच्या संगतीत मुले लहानाची मोठी होतात, त्यांच्याबद्दल कृतज्ञता नको का दाखवायला? कावळ्याला हाक मारून त्या निमित्ताने सर्व पक्ष्यांचे स्मरण मनुष्य करतो. स्वत: जेवावयाच्या आधी गायीच्या निमित्ताने पशूंचे स्मरण केले, कावळ्याच्या निमित्ताने पक्ष्यांचे स्मरण केले.

भारतीय संस्कृतीत पक्ष्यांचा पुष्कळच महिमा आहे. सुंदर सुंदर पक्ष्यांचा आपल्या जीवनात आपण संबंध आणला आहे. भव्य पिसारा उभारणारा मोर आपण कसा विसरू? मोराला आपण पवित्र मानले. सरस्वतीला वीणा हातात देऊन त्या मोरावर बसविले. आपण आपल्या जुन्या लामणदिव्यावर मोराची आकृती करून बसवीत असू. कारण मोराचे दर्शन म्हणजे शुभ दर्शन. पहाट- दिवा लावताच दिव्यावरचा मोर आधी दृष्टीस पडे.

कोकिळेची तशीच गोष्ट. आठ महिने मुकी राहून वसंतऋतू येताच ‘कुऊ कुऊ’ ध्वनीने सर्व प्रदेश नादावून सोडणारी ती कोकीळा ! भर उन्हाळ्यात झाडामाडांना नवपल्लव फुटलेले पाहून त्या कोकिळेच्या प्रतिभेला पल्लव फुटतात. ती ‘कुऊ’ गाणे गाऊ लागते. परंतु ती विनयी असते. लाजाळू असते. झाडांच्या गर्द फांद्यात लपून तेथून ती कुऊ कुऊ करते. तो पवित्र मधुर, गंभीर, उत्कट आवाज म्हणजे सामगायन वाटते; उपनिषदच वाटते. भारतीय संस्कृतीने कोकिळाव्रत घालून दिले. कोकिळेचा आवाज ऐकल्याशिवाय त्या व्रतात जेवावयाचे नसते. तो आवाज कानी पडावा म्हणून हे व्रत घेणा-या बायका दूर दोन दोन कोस रानावनात जातात आणि तो आवाज ऐकल्यावर जेवतात.

जशी कोकिळा तसाच पोपट. पोपट, मैना यांचा आपणांस विसर पडणार नाही. हिरव्या हिरव्या पानासारख्या रंगाचा तो पोपट, कशी त्याची बाकदार लाललाल चोच, कसे सुंदर पंख ! कशी मान मुरडतो, कशी शीळ घालतो ! कसे ते बारीक गोलगोल डोळे ! कसा त्याचा तो काळा कंठ ! कसा तो विठ्ठल विठ्ठल म्हणतो ! कसा बोलतो ! पोपटाला ते पिंज-यात राहणे आवडत नसेल, परंतु माणसाला त्याच्याशी प्रेम जोडावेसे वाटते. त्याची तो काळजी घेतो. स्वत:च्या तोंडात पेरूची फोड धरून ता तो पोपटासमोर करतो. तोंडातील घास पोपटाला देतो. हिरवा हिरवा पिंजरा करून हिरव्या झाडांची त्याला विस्मृती पाडू पाहतो. मनुष्य हे सारे प्रेमाने करतो. पाखराला असे बंधनात घालून प्रेम जोडणे कसेतरी वाटते. परंतु मानवाचा आत्मा इतर सृष्टीशी संबंध जोडण्यासाठी कसा तडफडत असतो. त्याचे हे उदाहरण आहे.

भारतीय संस्कृती

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
भारतीय संस्कृती 1 भारतीय संस्कृती 2 भारतीय संस्कृती 3 भारतीय संस्कृती 4 भारतीय संस्कृती 5 भारतीय संस्कृती 6 भारतीय संस्कृती 7 भारतीय संस्कृती 8 भारतीय संस्कृती 9 भारतीय संस्कृती 10 भारतीय संस्कृती 11 भारतीय संस्कृती 12 भारतीय संस्कृती 13 भारतीय संस्कृती 14 भारतीय संस्कृती 15 भारतीय संस्कृती 16 भारतीय संस्कृती 17 भारतीय संस्कृती 18 भारतीय संस्कृती 19 भारतीय संस्कृती 20 भारतीय संस्कृती 21 भारतीय संस्कृती 22 भारतीय संस्कृती 23 भारतीय संस्कृती 24 भारतीय संस्कृती 25 भारतीय संस्कृती 26 भारतीय संस्कृती 27 भारतीय संस्कृती 28 भारतीय संस्कृती 29 भारतीय संस्कृती 30 भारतीय संस्कृती 31 भारतीय संस्कृती 32 भारतीय संस्कृती 33 भारतीय संस्कृती 34 भारतीय संस्कृती 35 भारतीय संस्कृती 36 भारतीय संस्कृती 37 भारतीय संस्कृती 38 भारतीय संस्कृती 39 भारतीय संस्कृती 40 भारतीय संस्कृती 41 भारतीय संस्कृती 42 भारतीय संस्कृती 43 भारतीय संस्कृती 44 भारतीय संस्कृती 45 भारतीय संस्कृती 46 भारतीय संस्कृती 47 भारतीय संस्कृती 48 भारतीय संस्कृती 49 भारतीय संस्कृती 50 भारतीय संस्कृती 51 भारतीय संस्कृती 52 भारतीय संस्कृती 53 भारतीय संस्कृती 54 भारतीय संस्कृती 55 भारतीय संस्कृती 56 भारतीय संस्कृती 57 भारतीय संस्कृती 58 भारतीय संस्कृती 59 भारतीय संस्कृती 60 भारतीय संस्कृती 61 भारतीय संस्कृती 62 भारतीय संस्कृती 63 भारतीय संस्कृती 64 भारतीय संस्कृती 65 भारतीय संस्कृती 66 भारतीय संस्कृती 67 भारतीय संस्कृती 68 भारतीय संस्कृती 69 भारतीय संस्कृती 70 भारतीय संस्कृती 71 भारतीय संस्कृती 72 भारतीय संस्कृती 73 भारतीय संस्कृती 74 भारतीय संस्कृती 75 भारतीय संस्कृती 76 भारतीय संस्कृती 77 भारतीय संस्कृती 78 भारतीय संस्कृती 79 भारतीय संस्कृती 80 भारतीय संस्कृती 81 भारतीय संस्कृती 82 भारतीय संस्कृती 83 भारतीय संस्कृती 84 भारतीय संस्कृती 85 भारतीय संस्कृती 86 भारतीय संस्कृती 87 भारतीय संस्कृती 88 भारतीय संस्कृती 89 भारतीय संस्कृती 90 भारतीय संस्कृती 91 भारतीय संस्कृती 92 भारतीय संस्कृती 93 भारतीय संस्कृती 94 भारतीय संस्कृती 95 भारतीय संस्कृती 96 भारतीय संस्कृती 97 भारतीय संस्कृती 98 भारतीय संस्कृती 99 भारतीय संस्कृती 100 भारतीय संस्कृती 101 भारतीय संस्कृती 102 भारतीय संस्कृती 103 भारतीय संस्कृती 104 भारतीय संस्कृती 105 भारतीय संस्कृती 106 भारतीय संस्कृती 107 भारतीय संस्कृती 108 भारतीय संस्कृती 109 भारतीय संस्कृती 110 भारतीय संस्कृती 111 भारतीय संस्कृती 112 भारतीय संस्कृती 113 भारतीय संस्कृती 114 भारतीय संस्कृती 115 भारतीय संस्कृती 116 भारतीय संस्कृती 117 भारतीय संस्कृती 118 भारतीय संस्कृती 119 भारतीय संस्कृती 120 भारतीय संस्कृती 121 भारतीय संस्कृती 122 भारतीय संस्कृती 123 भारतीय संस्कृती 124 भारतीय संस्कृती 125 भारतीय संस्कृती 126 भारतीय संस्कृती 127 भारतीय संस्कृती 128 भारतीय संस्कृती 129 भारतीय संस्कृती 130 भारतीय संस्कृती 131 भारतीय संस्कृती 132 भारतीय संस्कृती 133 भारतीय संस्कृती 134 भारतीय संस्कृती 135 भारतीय संस्कृती 136 भारतीय संस्कृती 137 भारतीय संस्कृती 138 भारतीय संस्कृती 139 भारतीय संस्कृती 140 भारतीय संस्कृती 141 भारतीय संस्कृती 142 भारतीय संस्कृती 143 भारतीय संस्कृती 144 भारतीय संस्कृती 145 भारतीय संस्कृती 146 भारतीय संस्कृती 147 भारतीय संस्कृती 148 भारतीय संस्कृती 149 भारतीय संस्कृती 150 भारतीय संस्कृती 151 भारतीय संस्कृती 152 भारतीय संस्कृती 153 भारतीय संस्कृती 154 भारतीय संस्कृती 155 भारतीय संस्कृती 156 भारतीय संस्कृती 157 भारतीय संस्कृती 158 भारतीय संस्कृती 159 भारतीय संस्कृती 160 मातृभोजन गीत भारतीय संस्कृती 162 भारतीय संस्कृती 163 भारतीय संस्कृती 164 भारतीय संस्कृती 165 भारतीय संस्कृती 166 भारतीय संस्कृती 167 भारतीय संस्कृती 168 भारतीय संस्कृती 169 भारतीय संस्कृती 170 भारतीय संस्कृती 171 भारतीय संस्कृती 172 भारतीय संस्कृती 173 भारतीय संस्कृती 174 भारतीय संस्कृती 175 भारतीय संस्कृती 176 भारतीय संस्कृती 177 भारतीय संस्कृती 178 भारतीय संस्कृती 179 भारतीय संस्कृती 180 भारतीय संस्कृती 181 भारतीय संस्कृती 182 वाघ मानव परस्पर सबंधं निबंध