Get it on Google Play
Download on the App Store

अध्याय ५५

श्रीगणेशाय नमः ॥    ॥ श्रीजगदीश्वराय नमः ॥
जयजय अचळा अव्यया अविनाशा ॥ अनामा अरूपा परमपुरुषा ॥ ब्रह्मांडनायका जगन्निवासा ॥ स्वानंदाधीशा श्रीहरि ॥१॥
निजभक्त करिती तुझें स्मरण ॥ तुजलागीं त्यांचें निदिध्यासन ॥ जैसे चातक आणि मेघ जाण ॥ मित्रपणें नांदती ॥२॥
कीं बाळ मातेची करी खंती ॥ तिजलागीं लोभ तैशाच रीती ॥ तेविं प्रेमळ भक्तांची जैसी वृत्ति ॥ होसी रुक्मिणीपति त्यांसारिखा ॥३॥
कीं पौर्णिमेचा चंद्रप्रकाश घन ॥ मनीं उल्लासे सागर देखोन ॥ तेविं निजभक्तांची कीर्ति ऐकोन ॥ तूं जगज्जीवन संतोषसी ॥४॥
भक्तिं वर्णिली तुझी स्तुति ॥ तुजही आवडे त्यांची कीर्ति ॥ म्हणोनि चरित्रें मजहातीं ॥ भक्तविजय ग्रंथीं लिहविलीं ॥५॥
मागील अध्यायाचे अंतीं निश्चित ॥ बोधराजें अविंधास दाविली प्रचीत ॥ मग टाकूनियां धनसंपत ॥ हरिभजनीं प्रीत लाविली ॥६॥
आतां सज्ञान विवेकी अति विरक्त ॥ सद्गुरुउपासक गणेशनाथ ॥ त्याचें चरित्र अति अद्भुत ॥ ऐका निजभक्त भाविक हो ॥७॥
बालेघांटप्रांतीं जाण ॥ सारसी उज्जनीं नगरें दोन ॥ तेथें जयाचें अधिष्ठान ॥ सप्रेम कीर्तन करीतसे ॥८॥
सैली मुद्रा कानीं असती ॥ वस्त्र कौपीन नेसे प्रीतीं ॥ याविरहित कांहीं उपाधि निश्चिती ॥ नावडे चित्तीं तयाचें ॥९॥
दिवसा राहून अरण्यांत ॥ एकांतीं श्रीहरीचें भजन करित ॥ रात्रीं नगरांत प्रेमभरित ॥ गुणानुवाद वर्णीतसे ॥१०॥
नावडे कवणाचा सन्मान ॥ लौकिक पूजा दांभिक भजन ॥ नावडे वस्त्र संपत्ति धन ॥ मिष्टान्नभोजन नावडे ॥११॥
तंव शिवाजी पंढरीसी ॥ यात्रेस आला एके दिवसीं ॥ ऐकूनि गणेशनाथाचे कीर्तिसी ॥ आला भेटीसी नृपवर ॥१२॥
करूनियां साष्टांग नमन ॥ श्रवण करीत बैसला कीर्तन ॥ गणेशनाथाचें विशाल ज्ञान ॥ कवित्व बोलणें प्रासादिक ॥१३॥
नानापरेंचे दृष्टांत देऊन ॥ अभंग रची जैसे बाण ॥ तेणें श्रोतयांचे श्रवण ॥ सुख पावती अपार ॥१४॥
तंव शयन करावया आपणातें ॥ पलंग करविला नृपनाथें ॥ म्हणे प्रथम दिवसीं गणेशनाथ ॥ निजवावा निश्चित यावरी ॥१५॥
मग कर जोडोनि म्हणे स्वामी ॥ एक रात्र क्रमावी आमुचे आश्रमीं ॥ तल्पक करविला नूतन आम्हीं ॥ म्हणोनि चरणीं लागला ॥१६॥
पाहूनि नृपवराचा आदर ॥ नाथासी संकट पडिलें थोर ॥ जैसा कां हरिणीसी नेऊं म्हणतां व्याघ्र ॥ भयें अंतर कांपे तिचें ॥१७॥
संकट जाणोनि ते वेळ ॥ अवश्य म्हणे वैराग्यशीळ ॥ मग खडे वेंचोनि एक ओंजळ ॥ पदरीं बांधिले तेधवां ॥१८॥
देखोनि नृपवर पुसे तया ॥ कंकर वेंचोनि घेतले कासया ॥ येरू उत्तर देत तया ॥ गणती घ्यावया नामांची ॥१९॥
शिबिकेंत बैसवोन ते आसरीं ॥ राजा घेऊन गेला बिढारीं ॥ सुमनशेज रचोनि वरी ॥ गणेशनाथासी निजविलें ॥२०॥
त्रयोदशगुणी करून विडे ॥ तबकीं ठेविले तया पुढें ॥ समया लावूनि अतिनिवाडें ॥ टाकिले पडदे चहूंकडे ॥२१॥
नानापरींचे परिमळ निश्चिती ॥ उपचार विलासभोग संपत्ति ॥ ठेवूनियां तेथें नृपति ॥ बाहेर आला सत्वर ॥२२॥
तों स्पर्शविषय देखोनि नेत्रीं ॥ अनुताप वाटला सकळ गात्रीं ॥ जैसा कां द्विज अग्निहोत्रीं ॥ यवनमंदिरीं कोंडिला ॥२३॥
कीं व्यघ्र जितचि धरूनि गाय ॥ आपुले जाळींत घेऊनि जाय ॥ ते जैसी लवकर निघों पाहे धरूनि भय मानसीं ॥२४॥
नातरी काननींहूनि आणिलें हरिण ॥ राजमंदिरीं बांधिलें जाण ॥ मग तें मानसीं इच्छीत पूर्ण ॥ जाईन सुटोन कधीं मी ॥२५॥
कीं घृतांत जिवंत धरोनि मासा ॥ घालितां तळमळ करी जैसा ॥ राजाचा भोगउपचार तैसा गणेशनाथासी वाटला ॥२६॥
कीं नूतन रावा पिंजर्‍यांत घातला ॥ मग चारी पाणी न रुचे त्याला ॥ तेवीं तल्पकावरी विरक्त भला ॥ कंटाळला ते रीतीं ॥२७॥
सांगातें घेतले होते कंकर ॥ ते पसरूनि टाकिले पलंगावर ॥ त्याजवरी निजले घटिका चार ॥ तंव उदयासी दिनकरे पातला ॥२८॥
राय दर्शनासी आला झडकरी ॥ तों खडे आंथरले पलंगावरी ॥ विस्मित होऊनि निजअंतरीं ॥ नमस्कार करी साष्टांग ॥२९॥
नाथासी पुसे जोडोनि कर ॥ तंव ते देंती प्रत्युत्तर ॥ शयन करितां पलंगावर ॥ निद्रा अघोर लागेल कीं ॥३०॥
तुझा हेत व्हावया पूर्ण ॥ खडे पसरूनि केलें शयन ॥ जरी सुख दिधलें जीवाकारण ॥ तरी पुढें दुःख भोगणें तितुकेंचि ॥३१॥
जैसी खरूज खाजवितां पाहीं ॥ परम सुख वाटे ते समयीं ॥ मग खाज निघोनि गेल्या देहीं ॥ सौख्य कांहीं पडेना ॥३२॥
नातरी भोजन करितां गोड वाटे ॥ परी वमन करितां जीव कष्टे ॥ तेवें शयनसुख आधीं गोमटें ॥ मग परिणामीं खोटें देहासी ॥३३॥
कां बचनाग आधीं मधुर लागत ॥ परी खाणार प्राणासी मुकत ॥ तेवीं विषय भोगितां भय सत्य ॥ जाण निश्चित नृपनाथा ॥३४॥
ऐसें ऐकतांचि वचन ॥ अनुताप जाहला रायाकारण ॥ म्हणे आजपासूनि मी पलंगीं शयन ॥ न करीं जाण सर्वथा ॥३५॥
निश्चय करूनि निजमानसीं ॥ तल्पक अर्पिला ब्राह्मणासी ॥ संतसंगाची महिमा ऐसी ॥ ब्रह्मादिकासी अगम्य ॥३६॥
गणेशनाथाची ऐसी स्थित ॥ तीन्ही अवस्था वैराग्यभरित ॥ वस्ती न करीचि ग्रामांत ॥ हिंडे अरण्यांत सर्वदा ॥३७॥
स्वदेशांत कीर्तन होतां जाण ॥ दर्शना येती भाविक जन ॥ नित्य अनुग्रह एकालागून ॥ स्वइच्छेनें देतसे ॥३८॥
मस्तकीं हस्त पडतां जाण ॥ शिष्याचें उडे प्रपंचभान ॥ तो संसारधंदा टाकून रानोरान हिंडतसे ॥३९॥
तो खळ अथवा दुराचार ॥ निंदक अथवा सज्ञान नर ॥ परी नाथाचा शिरीं पडलिया कर ॥ अपार वैराग्य होय तया ॥४०॥
ऐसा एक संवत्सर जंव लोटे ॥ तंव शिष्य जाहले तीनशेंसाठ ॥ लंगोटबंद वैराग्य उद्भट ॥ आत्मज्ञान स्पष्ट पावले ॥४१॥
पुरीं पैठणीं लोक बोलती ॥ जे कां याचा उपदेश घेती ॥ त्यांची तत्काळ उडोनि प्रपंचभ्रांती ॥ मागें हिंडती सद्गुरूचे ॥४२॥
एक म्हणती चेटकी दारुण ॥ एक म्हणती घालितो मोहन ॥ एक म्हणती आत्मज्ञान ॥ ठसावलें संपूर्ण तयासी ॥४३॥
एक म्हणती हा स्वयें पांडुरंग ॥ एक म्हणती हें अत्यंत ढोंग ॥ एक म्हणती त्याचा संग ॥ करितां भवभंग होतसे ॥४४॥
एक म्हणती त्याचे दर्शना ॥ इतःपर जाऊं न द्यावें कोणा ॥ एक म्हणती होणार चुकेना ॥ प्राक्तनीं असेल जें काहीं ॥४५॥
एक म्हणती त्याची भेटीं ॥ घेऊन सांगों चार गोष्टी ॥ कीं बहुतांचें जीवांची करूनि साटी ॥ पडली तुटी संसारा ॥४६॥
ऐसें म्हणोनि एके दिवशीं ॥ आले नाथाचें दर्शनासी ॥ तों हे आम्रवृक्षाचे छायेसी ॥ बैसले होते ध्यानस्थ ॥४७॥
मानसपूजा झालिया त्वरित ॥ गणेशनाथ पाहे भोंवत ॥ कीं शिष्य बोलावूनि येथ ॥ मस्तकीं हस्त ठेवावा ॥४८॥
तंव उभे ठाकूनि ते वेळ ॥ काय बोलती निंदक खळ ॥ तुम्हीं शिष्य करूनि भोळसाळ ॥ आपुल्या मागें लाविले ॥४९॥
बहुतांचे संसारा केली तुटी ॥ म्हणोनि लोक होताती कष्टी ॥ आतां आम्हीं सांगतों एक गोष्टी ॥ तरी त्याचि राहाटीं वर्तावें ॥५०॥
तुम्हीं संत आत्मज्ञानी ॥ दृष्टीसी सारिख्या चारी खाणी ॥ तरी झाडासी उपदेश आजपासोनि ॥ करीत जावा निजकृपें ॥५१॥
अवश्य म्हणोनि तये क्षणीं ॥ तत्काळ कौतुक दाखविलें नयनीं ॥ जें मृत्युलोकीं नानासाधनीं ॥ नये घडोनि सर्वथा ॥५२॥
चूतवृक्ष जुनाट होता तेथ ॥ त्यासी उपदेश देऊनि त्वरित ॥ मस्तकीं ठेवूनियां हस्त ॥ तारक मंत्र सांगितला ॥५३॥
ऐसें दृष्टीस देखोन ॥ काय बोलती ते विचक्षण ॥ मनुष्यांसी अनुग्रह सांगतां जाण ॥ जे प्रपंचभान टाकिती ॥५४॥
हा उपदेश ठसावला वृक्षासी ॥ हें कैसें अनुभवेल आम्हांसी ॥ तरी चमत्कार दाऊनियां निजकृपेसी ॥ संशय निरसीं सकळांचा ॥५५॥
तंव भाकरभाजी याजकारण ॥ नैवेद्यासी आणिली होती कवण ॥ गणेशनाथें ते उचलोन ॥ आपुले करीं घेतली ॥५६॥
उपदेश दीधला ज्या वृक्षाकारण ॥ तयासी काय बोलिला वचन ॥ हा देवाचा प्रसाद मुख पसरून ॥ प्रीतींकरोन भक्षीं कां ॥५७॥
ऐसें बोलतां सद्गुरुनाथ ॥ तंव अद्भुत कौतुक वर्तलें तेथ ॥ झाडाचें खोड अकस्मात ॥ उकललें सर्वांदेखतां ॥५८॥
त्यामाजी भाकर घालितां देख ॥ मिळोनि गेलें पहिल्याचसारिख ॥ देखोनि आश्चर्य करिती लोक ॥ तन्मय सकलिक झाले कीं ॥५९॥
गणेशनाथासी ते वेळ ॥ नमस्कार करिती विचक्षण खळ ॥ म्हणती तुजऐसा भक्त प्रेमळ ॥ सज्ञान निर्मळ नसेचि ॥६०॥
आम्हीं अहंकार धरूनि मना ॥ व्यर्थचि केली तुमची छळणा ॥ ऐशारीतीं बोलोनि वचना ॥ आपुल्या सदना ते गेले ॥६१॥
एके दिवसीं गणेशनाथ ॥ अरण्यामाजी कीर्तन करीत ॥ श्रवणासी आले सज्ञान पंडित ॥ आणि वैष्णवभक्त विवेकी ॥६२॥
वैदिक शात्रज्ञ आणि भाविक ॥ अठरा वर्षांचे मिळाले लोक ॥ कीर्तनप्रेमाचें निजसुख ॥ पहावयासी पावले ॥६३॥
टाळ विणे मृदंग वाजत ॥ नामघोषगजर होत ॥ नादें अंबर भरूनि तेथ ॥ कोंदोनि गेलें तेधवां ॥६४॥
तंव वरते करूनि हात ॥ पताका करवी गणेशनाथ ॥ हें देखोनि सज्ञान पंडित ॥ काय बोलत तें ऐका ॥६५॥
तूं तरी भराडी जातीचा हीन ॥ आम्हीं तों ब्राह्मण उंचवर्ण ॥ कीर्तनीं टाळ्या तुझे वचनेंकरून ॥ न पिटूं जाण सर्वथा ॥६६॥
यावरी गणेशनाथ उत्तर देत ॥ म्हणे ताडाचा वृक्ष उंच बहुत ॥ परी त्याची छाया उपयोगीं निश्चित ॥ नाहीं पडत कोणाचे ॥६७॥
तेवीं अठरा वर्षांमाजी निपुण ॥ विप्र तंव वरिष्ठ पूज्यमान ॥ परी कीर्तनाचे उपयोगीं जाण ॥ तुमचे कर न पडती ॥६८॥
तरी आतां स्वस्थ करूनि मन ॥ उगेम्चि तुम्हीं करावें श्रवण ॥ टाळिया वाजवितील पाषाण ॥ तुमचे कृपेनें स्वामिया ॥६९॥
ऐसें बोलतां वैराग्यशीळ ॥ तो नवल वर्तलें देखती सकळ ॥ दगडगोटे होते माळ्यावर ॥ तो एकाएकीं उठिले पैं ॥७०॥
जैशा करताळिया वाजती देख ॥ तैसे लागती एकासी एक ॥ ऐसें देखोनियां कौतुक ॥ तटस्थ लोक पाहाती ॥७१॥
म्हणती हें कौतुक अभिनव ॥ दगडांसी कैसा आणिला जीव ॥ गणेशनाथाचा अनुपम भाव ॥ न कळे माव इंद्रादिकां ॥७२॥
मग चित्तीं अनुताप धरून ॥ टाळ्य़ा वाजविती सकळ ब्राह्मण ॥ गणेशनाथाचें समाधान ॥ जाहलें इतुकेन तेधवां ॥७३॥
तों माध्यान्हीं आला गभस्ती ॥ मग उजळिली मंगळारती ॥ खिरापत घेऊनि निश्चितीं ॥ सदनाप्रती लोक गेले ॥७४॥
आम्हीं अहंकार धरून व्यर्थ केलें त्याचें छळण ॥ ऐशापरी वचनें बोलून ॥ वाखाणिती गणेशनाथा ॥७५॥
गणेशनाथ प्रेमळ भक्त ॥ त्यासी वर देती पंढरीनाथ ॥ उज्जनी आणि सारशांत ॥ यात्रा भरत अद्यापि ॥७६॥
संत महंत वैष्णव प्रेमळ ॥ चमत्कार जागृत असे तें स्थळ ॥ निजभक्तांची कीर्ति चिरकाळ ॥ दीनदयाळ वाढवितो ॥७७॥
आतां न लिंपेचि जो विषयकर्दमीं ॥ परम भाविक जो केशवस्वामी ॥ तयाचें चरित्र मनोधर्मीं ॥ ऐका तुम्ही भाविक हो ॥७८॥
स्वेच्छें हिंडतां देशावरी ॥ एकदां गेले विजापुरीं ॥ हरिदिनीसी सप्रेमभरीं ॥ कीर्तन मांडिलें चोहटां ॥७९॥
केशवस्वामींची ऐकोनि स्थित ॥ श्रवणासी आले लोक बहुत ॥ वैदिक विप्र आणि पंडित ॥ संतमहंत विरक्तही ॥८०॥
अठरा वर्णांचे नारीनर ॥ जाणते नेणते लहान थोर ॥ दाटी जाहली बहुफार ॥ भरूनि बाजार निघाला ॥८१॥
हिलाल जळती सभोंवते ॥ टाळमृदंगघोष तेथें ॥ केशवस्वामी सप्रेम चित्तें ॥ आनंदें नाचत कीर्तनीं ॥८२॥
तंव शिष्य होता वृद्ध ब्राह्मण ॥ तयाप्रती काय बोलती वचन ॥ आजी एकादशीव्रत गहन ॥ उपोषण सकळांसी ॥८३॥
तरी तूं वाणियाचें गृहासी जाईं ॥ सुंठ साखर घेऊनि येईं ॥ तेचि खिरापत जातेसमयीं ॥ लोकांसी देईं प्रसाद ॥८४॥
आज्ञा ऐसी होतां त्वरित ॥ ब्राह्मण गेला बाजारांत ॥ वाणियाचें दुकानीं जात ॥ तंव तो निद्रित होता कीं ॥८५॥
हांका मारूनि सावध केला ॥ म्हणे सुंठ साखर देईं मजला ॥ अवश्य म्हणोनि वाणी उठिला ॥ तों अंधार पडिला दुकानांत ॥८६॥
सुंठ चांचपोनि जंव पाहात ॥ तंव बचनागाचें लागलें पोत ॥ सात शेर मोजूनि दिधली त्वरित ॥ पडली भ्रांत मानसीं ॥८७॥
साखर तितुकीच देऊन ॥ वाणी तयासी बोले प्रतिवचन ॥ माझा पुत्र हाटा गेला म्हणून ॥ कीर्तनासी येणें न जाहलें ॥८८॥
माणसें मिळाली असतील फार ॥ सुंठ न पुरे एवढी साचार ॥ म्हणूनि आणिक ओंजळभर ॥ अधिक टाकिली तयानें ॥८९॥
जैसें अभय देऊनि घातला दर्प ॥ कीं प्रार्थना म्हणोनि अपशब्द अमूप ॥ कीं पुष्पहार म्हणूनि महासर्प ॥ कंठीं घातला न कळतां ॥९०॥
कीं अनुष्ठान म्हणोनि प्रयोग केला ॥ कीं औषध म्हणोनि रोग दिधला ॥ कीं मेघ म्हणोनि अग्नि लाविला ॥ काननीं जैसा न कळतां ॥९१॥
तैसेंच वाणियानें केलें ॥ सुंठ म्हणोनि विष दिधलें ॥ निद्रालस्यें फार व्यापिलें ॥ समजलें नाहीं तयासी ॥९२॥
घेणारासही न कळे कांहीं ॥ मग बिर्‍हाडासी आला लवलाहीं ॥ आडकित्त्यानें ते समयीं ॥ तुकडे करूनि ठेविले ॥९३॥
हा न कळतां ओढवला आघात ॥ हें जाणोनि पंढरीनाथ ॥ म्हणे श्रोते भक्षितील खिरापत ॥ मग मोठा अनर्थ होईल कीं ॥९४॥
एकादशीचा उपास जाण ॥ बचनाग खातां पावती मरण ॥ मग पुढें माझें कीर्तनश्रवण ॥ कोणी न करितील सर्वथा ॥९५॥
आणि निजभक्ताच्या वचनास ॥ कोणी न धरितील विश्वास ॥ मग मागील कीर्ति माझी सुरस ॥ असत्य जनांस वाटेल कीं ॥९६॥
ऐसें म्हणोनि पंढरीनाथ ॥ म्हणे आजि टाळावा अनर्थ ॥ मग बचनागाचें विष समस्त ॥ शोषून घेतलें तेधवां ॥९७॥
विषाचें अमृत केलें जाण ॥ जें सेवितां सौख्य दासां कारण ॥ जेणें जन्ममरणांचें होय खंडन ॥ तें जगज्जीवन करीतसे ॥९८॥
इकडे कीर्तनामाजी केशव भक्त ॥ प्रेमानंदें गात नाचत ॥ टाळिया पिटोनि हातोहात ॥ गुण वर्णित श्रीहरीचे ॥९९॥
चारी प्रहर झालें कीर्तन ॥ ओंवाळिला रुक्मिणीरमण ॥ बचनागाची खिरापत जाण ॥ सकळांकारण वांटिली ॥१००॥
हरिप्रसाद म्हणोनि निश्चितीं ॥ पदरीं बांधोनि ठेविती ॥ तेथेंच भक्षोनि कित्येक जाती ॥ सदनाप्रति आपुल्या ॥१॥
इकडे उदया येतां वासरमणी ॥ दुकानीं जागा जाहला वाणी ॥ तों बचनागाचें पोतें नयनीं ॥ पुढें अकस्मात देखिलें ॥२॥
म्हणे अनर्थ जाहल थोर ॥ आतां काय करावा विचार ॥ सुंठ म्हणोनि साचार ॥ बचनागचि दिधला ॥३॥
साधुसंत प्रेमळ भक्त ॥ आले असतील कीर्तनांत ॥ ते सकळ पावले असतील मृत्य ॥ मजवरी निमित्त आलें कीं ॥४॥
नगरांत कळतां वर्तमान ॥ कोण रक्षील मजलागून ॥ मृत्यु पावल्यावरी जाण ॥ रौरव भोगणें लागेल कीं ॥५॥
तरी या लोकीं परलोकीं निश्चितीं ॥ मी कानकोंडा जाहलों दुर्मती ॥ मजऐसा पातकी निश्चितीं ॥ नाहीं त्रिजगतीं सर्वथा ॥६॥
चतुष्पदांमाजी निंद्य जनीं ॥ खर सूकर जातीचे दोनी ॥ मी अवगुणी तयांहूनी ॥ यापरी वाणी अनुतापला ॥७॥
तरी आतां कासया वागवावें जिण ॥ विहिरींत घालून द्यावा प्राण ॥ ऐसा मनीं निश्चय करून ॥ दुकान टाकोन निघाला ॥८॥
समाचार घेतां नगरांत ॥ तंव कोणीच नाहीं पावले मृत्य ॥ कान देऊनि उगाचि ऐकत ॥ तों कोणीच रडत दिसेना ॥९॥
परस्परें पुसे लोकांसी ॥ गेले होतेत काय हरिकथेसी ॥ खिरापती असली तुम्हांपासीं ॥ तरी प्रसाद आम्हांसी देइंजे ॥११०॥
ते म्हणती आम्हांसी निराहार ॥ रात्रीस वांटिली सुंठ साखर ॥ तेथेंचि ते भक्षोनि सत्वर ॥ सदनासी आलों आपुलें ॥११॥
यावरी वाणी बोले त्यांसी ॥ कालचें निश्चक्र तुम्हांसी ॥ पोटांत होत असेल कासाविसी ॥ तरी भोजन वेगेंसीं करावें ॥१२॥
ते म्हणती दंडक आम्हांप्रती ॥ तुजऐसे न हों अन्नार्थी ॥ उपवासी राहावया आनिक राती ॥ सामर्थ्य चित्तीं वागवितों ॥१३॥
ऐसें ऐकून उत्तर ॥ परस्परें घेतला समाचार ॥ मग श्मशानभूमीसी सत्वर ॥ जाऊनियां पाहिलें ॥१४॥
तंव एकही प्रेत न दिसे तेथ ॥ मग वाणियासी चमत्कार वाटत ॥ म्हणे अरिष्ट निरसी पंढरीनाथ ॥ चुकविले आघात बहुतांचे ॥१५॥
तों इकडें केशवस्वामी स्नान करूनी ॥ धातुमूर्ति पाहे विलोकूनी ॥ तंव काळिमा देखिला तयालागूनी ॥ मग विस्मय मनीं वाटला ॥१६॥
जैसें चंद्रासी लागतां ग्रहण ॥ तो तत्काळ होय तेजोहीन ॥ तैशा रीतीं रुक्मिणीरमण ॥ नीलवर्ण दिसतों कीं ॥१७॥  
हें देखोनि केशव भक्त ॥ आश्चर्य करीतसे मनांत ॥ म्हणे मूर्ति होती लखलखित ॥ आजि काळिमा अद्भुत जडली कां ॥१८॥
हें नवल ऐकोनि साचार ॥ पाहावयासी आले नारीनर ॥ तों वाणी येऊनि सत्वर ॥ केशव स्वामीसी बोलतसे ॥१९॥
सुंठ पाहातां अंधारांत ॥ बचनागाचें पोतें हातां लागत ॥ सात शेर मोजूनि निश्चित ॥ आपुल्या हातें दिधलें म्यां ॥१२०॥
तें अरिष्ट निरसिलें पंढरीनाथें ॥ वांचविलें सकळ श्रोतयांतें ॥ अपराधाचें प्रायश्चित्त मातें ॥ सांगा त्वरित स्वामिया ॥२१॥
केशवस्वामी ऐकोनि मात ॥ नेत्रीं प्रेमाश्रु लोटले त्वरित ॥ कंठ जाहला सद्गदित ॥ काय बोलत देवासी ॥२२॥
जय जय दीनदयाळे विठ्ठले ॥ आजिचें निमित्त थोर टाळिलें ॥ आपुलें बिरुद सत्य केलें ॥ दासांसी रक्षिलें निजकृपें ॥२३॥
बचनागाचें विष दारुण ॥ तुजलागीं चढलें नीलवर्ण ॥ वांचवूनि बहुतांचे प्राण ॥ आपण श्यामवर्ण जाहलेति ॥२४॥
तुझें नाम जपतां प्रल्हादभक्त ॥ महाविषाचें जाहलें अमृत ॥ आणि बचनागाचें विष किंचित ॥ तें आजि बाधत कैशा रीतीं ॥२५॥
तूं सर्वांवरिष्ठ देवाधिदेव ॥ भजन करितां निवाला शिव ॥ आणि बचनागें आजि केला उपद्रव ॥ हाचि नवलाव श्रीविठ्ठला ॥२६॥
निजांगें तुडविला कालिय सहज ॥ तैं बाधक कांहीं न जाहलें तुज ॥ आणि बजनागें काळिमा आणिली आज ॥ हें नवल चोज श्रीहरे ॥२७॥
महाविषें भरूनि स्तन ॥ पूतनेनें पाजिलें तुजलागून ॥ तयाहूनि बचनाग कठिण ॥ जाहलेति नीलवर्ण यासाठीं ॥२८॥
आजि अमृतासचि आलें मरण ॥ कीं अंधारें ग्रासिलें सूर्यालागून ॥ कीं भागीरथी पापेंकरून ॥ जाहली मलिन सर्वांगीं ॥२९॥
कीं पृथ्वीसी जाहला तृणाचा भार ॥ कीं पर्वतासी भिऊनि पळालें वज्र ॥ कीं धुळीनें मळोनि गेलें अंबर ॥ तैसा विचार घडला कीं ॥१३०॥
नातरी चंद्रमंडलासी जाहला उबारा ॥ कीं क्षुधा लागली क्षीरसागरा ॥ पिशाचबाधा पार्वतीवरा ॥ जाहली ऐसें वाटतसे ॥३१॥
नातरी दरिद्रें पीडिला कुबेर ॥ कीं विधीचें असत्य जाहले उत्तर ॥ कीं तेजें लोपूनि गेलें अंबर ॥ तैसें दिसोनि आलें कीं ॥३२॥
हें इतुकें घडेल गोविंदा ॥ तरी तुज नव्हेचि विषबाधा ॥ परी वाढवावया दासांची मर्यादा ॥ लीला सगुण दाखविली ॥३३॥
तूं अज अजित पंढरीनाथा ॥ कळीकाळाचाही नियंता ॥ तरी कृपा करूनि अनाथनाथा ॥ होईं मागुता सोज्ज्वळ ॥३४॥
ऐसी ऐकूनियां स्तुती ॥ संतोषले रुक्मिणीपती ॥ लखलखित धातूची मूर्ती ॥ दिसों लागली तेधवां ॥३५॥
हें दृष्टीस देखोनि कौतुक ॥ आश्चर्य करिती सकळ लोक ॥ म्हणती कीर्तनापरीस साधन आणिक ॥ नाहीं सर्वथा कलियुगीं ॥३६॥
वाणियासी अनुताप जाहला पूर्ण ॥ सांडिलें सकळ प्रपंचभान ॥ केशवस्वामीचे संगतीनें जाण ॥ करी श्रवण हरिकथा ॥३७॥
आणिक चरित्र रसाळ वाणी ॥ श्रोतीं सादर ऐकावें श्रवणीं ॥ गोमाईआवा विधवा ब्राह्मणी ॥ पंढरपुरासी चालिली ॥३८॥
परम दुर्बळ अति दीन ॥ भक्षावयासी न मिळे अन्न ॥ वस्त्र नेसली फाटकें जीर्ण ॥ मागे कोरान्न घरोघरीं ॥३९॥
गुळसर्‍यापासीं आली सत्वर ॥ चंद्रभागेसी चालिला पूर ॥ मानसीं जाहली चिंतातुर ॥ म्हणे कोण उतार करील मज ॥१४०॥
मग आषाढशुद्ध दशमीसी ॥ यात्रा राहिली उपवासी ॥ गोमाई म्हणे कोळियासी ॥ न्यावें मजला पैलतीरा ॥४१॥
यात्रा मिळाली असे बहुत ॥ थोरथोर लोक भाग्यवंत ॥ उतार्‍यांसी द्रव्य देऊनि त्वरित ॥ जाती नावेंत बैसोनि ॥४२॥
गोमाई जवळ धांवूनि जात ॥ तों लोटोनि उदकांत ॥ वस्त्र भिजतां रडत रडत ॥ मागुती येत बाहेरी ॥४३॥
दीर्घस्वरें करी रुदन ॥ आतां पैलतीरीं नेईल कोण ॥ तारू म्हणती पैसा देऊन ॥ जाईं उतरून म्हातारे ॥४४॥
गोमाई त्यांस देत उत्तर ॥ पीठ देतें ओंजळभर ॥ हें घेऊनियां सत्वर ॥ भिंवरापार करावें ॥४५॥
पैसा न मिळे मजप्रती ॥ ऐसें सांगे नाना रीतीं ॥ परी दया नुपजे तयांचें चित्तीं ॥ कठिण दुर्मति क्षेत्रींचे ॥४६॥
सकळ यात्रा उतरून गेली ॥ गोमाई राहिली ऐलतीरीं ॥ कांहीं उपाय न सुचे अंतरीं ॥ मग रुदन करी एकलीच ॥४७॥
म्हणे मज न भेटे रुक्मिणीवर ॥ व्यर्थचि पडिला येरझार ॥ क्षेत्रवासी लोक कठिण फार ॥ द्रवेना अंतर कोणाचें ॥४८॥
ऐसें जाणोनि पंढरीनाथ ॥ कोळियाचें रूप धरूनि त्वरित ॥ जवळ सांगडी दीननाथ ॥ घेते झाले तेधवां ॥४९॥
गोमाईजवळ जाऊनि श्रीहरी ॥ काय बोलती ते अवसरीं ॥ तुज जाणें असेल पैलतीरीं ॥ तरी ऊठ लवकरी म्हातारे ॥१५०॥
ती म्हणे बापा मी दुर्बळ ॥ द्रव्य द्यावयासी नाहीं जवळ ॥ तरी पीठ घेऊनि ओंजळभर ॥ नेशील तर येईन मी ॥५१॥
यावरी म्हणे शेषशायी ॥ मी कोणापासून घेत नाहीं ॥ रंजल्या गांजल्यास पाहीं ॥ मी लवलाहीं उतरीतएसं ॥५२॥
यासाठींच दिवस बहुत ॥ राहिलों असें पंढरपुरांत ॥ ऐसी ऐकूनियां मात ॥ गोमाई चित्तांत संतोषली ॥५३॥
म्हणे तारुवा वचन ऐक ॥ रात्र झालीसे प्रहर एक ॥ दुसरें वस्त्र नाहीं आणिक ॥ नेसावयासी मजलागीं ॥५४॥
यावरी बोले पंढरीनाथ ॥ भिजोंन देतां हस्तपादसहित ॥ खांद्यावरी बैसवूनि निश्चित ॥ नेतों लवलाही पैलतीरा ॥५५॥
ऐसें म्हणूनि दीनदयाळ ॥ गोमाईसी उचलिलें ते वेळ ॥ लोटलें नसतां एक पळ ॥ नेलें तत्काळ पैलतीरा ॥५६॥
गोमाई तारुवासी काय्बोले तुझें अंग कैसें नहीं भिजलें ॥ मज पैलतीरीं बैसविलें ॥ हें अद्भुत जाहलें नवल कीं ॥५७॥
यावरी म्हणे चक्रपाणी ॥ मी तैसा उतार्‍या नव्हे आडाणी ॥ भवसिंधु दासांलागूनी ॥ कोरडाचि पार पाववितों ॥५८॥
गोमाई म्हणे ते अवसरीं ॥ तुवां उपकार केला माझें शिरीं ॥ तरी पीठ देतें ओंजळभरी ॥ हें घेईं पदरीं आपुल्या ॥५९॥
यावरी देव बोलिले कायी ॥ मी कोणापासूनि घेत नाहीं ॥ याचे पानगे करूनि पाहीं ॥ द्वादशीस घालीं द्विजवरां ॥१६०॥
ऐसें बोलोनि जगज्जीवन ॥ अदृश्य जाहलें न लागतां क्षण ॥ मग गोमाईनें महाद्वारासी जाऊन ॥ घेतलें दर्शन देवाचें ॥६१॥
एकादशीस ऐकोनि कीर्तन ॥ केलें चंद्रभागेचें स्ना ॥ तें पीठ पदरीं बांधून ॥ वाळुवंटांत बैसली ॥६२॥
म्हणे आजि पर्वकाळ द्वादशी ॥ शिधा द्यावा ब्राह्मणासी ॥ तरी डाळ पीठ मजपासीं ॥ द्यावया पदरीं नसे कीं ॥६३॥
कोणी ब्राम्हण पडेल दृष्टी ॥ तयासी मधुर सांगेन गुजगोष्टी ॥ मजवरी करूनि कृपादृष्टी ॥ मूठभर पीठ घ्यावें स्वामिया ॥६४॥
परी कोणीच जवळ न ये ब्राह्मण ॥ म्हणती मुळींचि जाहला अपशकुन ॥ आजि कैसा भेटेल यजमान ॥ झालें दर्शन या विधवेचें ॥६५॥
टाकूनि गूळ तांदूळ घृत ॥ पीठ कोण घेतसे पदरांत ॥ ऐसें बोलोनि विप्र समस्त ॥ जवळी न येत कोणीही ॥६६॥
गोमाई म्हणे पंढरीनाथा ॥ काय उपाय करूं आतां ॥ द्वादशीस विप्र न मिळतां ॥ अन्न सर्वथा न घेईं मी ॥६७॥
ऐसा सदृढ देखोनि भाव ॥ तत्काळ पावला पंढरीराव ॥ वृद्ध ब्राह्मण देवाधिदेव ॥ होऊनि आला ते समयीं ॥६८॥
गोमाईस म्हणे ते वेळ ॥ आजि द्वादशी पर्वकाळ ॥ आणि मी ब्राह्मण अति दुर्बळ ॥ आलों तत्काळ तुजपाशीं ॥६९॥
पानग्याचें पीठ असेल जरी ॥ तरी सद्भावें घालावें माझे पदरीं ॥ ऐसें बोलतांचि श्रीहरी ॥ संतोष अंतरीं वाटला ॥१७०॥
पुढती बोले द्विजवर ॥ मजला कोठेंचि नाहीं थार ॥ देउळीं घेतलें बिढार ॥ क्षुधातुर जाहलों कीं ॥७१॥
जरी पानगे भाजोनि देशील येथ ॥ तरी भोजन करीन संतोषचित्त ॥ ऐसें बोलतां पंढरीनाथ ॥ गोमाई चित्तांत संतोषली ॥७२॥
मग शुभा वेंचोनि निजांगें ॥ स्नान करूनि भाजिणे पानगे ॥ ते आवडीकरूनि पांडुरंगें ॥ भक्षिले लगबगें निजप्रीतीं ॥७३॥
तों इतक्यांत वृद्धरूप धरूनी ॥ जवळी आली माता रुक्मिणी ॥ म्हणे एकलेचि येऊनि चक्रपाणी ॥ बैसलेत भोजनीं न कळतां ॥७४॥
ब्राह्मण म्हणे गोमाईकारण ॥ आतां सुवासिनीसी घालीं भोजन ॥ तुझेंचि भाग्य सफळ जाण ॥ घडलें मेहुण अनायासें ॥७५॥
दोन पानग्यांचें पीठ होतें ॥ परी तयासी आली बरकत ॥ रुक्मिणी आणि पंढरीनाथ ॥ गोमाईसहित जेविलीं ॥७६॥
मुखशुद्धी घेऊनि तुलसीदल ॥ अदृश्य जाले दीनदयाळ ॥ आणिक चरित्र बहु रसाळ ॥ परिसा प्रेमळ भाविक हो ॥७७॥
लतिबशाह मुसलमान ॥ परम भाविक वैषणवजन ॥ गीता भागवत करी श्रवण ॥ श्रीरामभजन अहर्निशीं ॥७८॥
सांडोनि आपुला यवनधर्म ॥ कीर्तनीं लाविलें अद्भुत प्रेम ॥ अर्चन पूजा नित्यनेम ॥ करीत निःसीम आवडी ॥७९॥
मग सकळ यवन मिळून ॥ रायासी सांगते वर्तमान ॥ कीं लतिबशाह श्रीरामभजन ॥ करीतसे अहर्निशीं ॥१८०॥
अविंध राजा अविवेकी बहुत ॥ तेणें छळणासी पाठविले दूत ॥ कीं लतिबशाहाचा आश्रम त्वरित ॥ लुटोनि फस्त करावा ॥८१॥
राजाज्ञा होतांचि देख ॥ तत्काळ धांवले सकळ सेवक ॥ परी तयाचें दर्शनें शांतिसुख ॥ पावले सकळिक ते समयीं ॥८२॥
अनुताप जाहला त्यांचें चित्ता ॥ म्हणती राजसेवा न करावी आतां ॥ श्राण करीत भगवद्गीता ॥ येतेंचि निरंतर असावें ॥८३॥
राजा विस्मित मन करून ॥ म्हणे कोणीचि न येती परतोन ॥ तरी आपणचि निजांगें जाऊन ॥ करूं छळण तयाचें ॥८४॥
बादशाह येतो छळणेलागूनी ॥ हा वृत्तांत कळला त्याचें मनीं ॥ मग भगवताचें पुस्तक काढोनी ॥ वृंदावनीं बैसला ॥८५॥
भोंवते प्रमळ भाविक सज्जन ॥ श्रवण करिती आवडीकरून ॥ तंव इतुक्यांत अविंध राजा त्वरेंकरून ॥ बैसला येऊन त्या ठायीं ॥८६॥
सभोंवतें पाहे ते वेळ ॥ तों सारवूनि केलें स्थळ निर्मळ ॥ भोंवतीं सुगंधपुष्प परिमळ ॥ मध्यें तुळसीवृंदावन ॥८७॥
चुनेगच्ची नितळ केल्या भिंती ॥ त्याजवरी चित्रें लिहिलीं निगुतीं ॥ दशावतारांच्या आकृती ॥ काढिल्या असती तयांवरी ॥८८॥
आणिक तीर्थें क्षेत्रें पुरी ॥ लिहिलीं असती तयांवरी ॥ वैकुंठ कैलास काढोनि कुसरी ॥ रंग करारी दीधला ॥८९॥
ऐसें स्थळ देखोन ॥ अविंध जाहलासे क्रोधायमान ॥ मग छळणाचा उपक्रम ॥ काढिता जाहला तेधवां ॥१९०॥
राधिकाकृष्ण वृंदावनीं ॥ लिहिलीं होतीं चितार्‍य़ांनीं ॥ राधा हातीं विडा घेऊनी ॥ देतसे वदनीं कृष्णाचें ॥९१॥
लतिबशाहासी राजा बोलत ॥ हीं उभयतां लिहिलीं कोण येथ ॥ तें मज सांगावें जी त्वरित ॥ ऐसें बोलत सक्रोध ॥९२॥
लतिबशाह बोले वचन ॥ तीं राधिकाकृष्ण दोघें जण ॥ तिचे हातीं काय म्हणोन ॥ रायें पुसिलें तयासी ॥९३॥
विष्णुभक्त सांगे तयाप्रती ॥ विडा करोनि कृष्णासी देती ॥ ऐसी ऐकोनि वचनोक्ती ॥ अविंध चित्तीं संतापला ॥९४॥
मग म्हणे राधिका विडा देत ॥ तरी तुझा कृष्ण कां नाहीं खात ॥ ऐसी ऐकतांचि मात ॥ प्रेमळ भक्त ऊठिला ॥९५॥
मग दोन्ही कर जोडूनियां जाणा ॥ कृष्णजींस भाकीत करुणा ॥ भक्तकैवारिया जगन्मोहना ॥ ऐकें विज्ञापना एक माझी ॥९६॥
विडा घेऊनि सद्भावेंसीं ॥ राधिका उभी तुम्हांपासीं ॥ तरी कृपा करोनि हृषीकेशी ॥ निजमुखीं घेईं कां ॥९७॥
निजभक्ताचा सप्रेम भाव ॥ देखोनि तुष्टला देवाधिदेव ॥ कौतुक दाखविलें अपूर्व ॥ मायालाघव करोनियां ॥९८॥
कृष्णाचें चित्र होतें लिहिलें ॥ त्यानें तत्काळ मुख पसरिलें ॥ राधिकेनें विडा ते वेळे ॥ मुखीं घातला लवलाहीं ॥९९॥
तेथें साक्ष ठेविली कोणेती ॥ विडा होता राधिकेचे हातीं ॥ तो हिरवा रंग अवचितीं ॥ पुसोनि गेला तेधवां ॥२००॥
ऐसें कौतुक देखोन ॥ लतीबशाहासी केलें नमन ॥ म्हणे धन्य तुझें शब्द भजन ॥ म्यां व्यर्थ छळण केलें कीं ॥१॥
ऐसें म्हणॊनि तया अवसरा ॥ राजा गेला आपुलें घरा ॥ निजभक्ताच्या कैवारा ॥ आले आकारा श्रीपती ॥२॥
अनंत भक्त अनंत चरित्र ॥ अनंत अवतार राजीवनेत्र ॥ महीपती त्याचा शरणागत ॥ गुण वर्णीत कीर्तनीं ॥३॥
स्वस्ति श्रीभक्तविजय ग्रंथ ॥ ऐकतां तुषॆल जगन्नाथ ॥ प्रेमळ ऐका भाइक भक्त ॥ पंचपंचाशत्तमाध्याय रसाळ हा ॥२०४॥
॥ अध्याय ॥ ५५॥    ॥ श्रीकृष्णार्पणमस्त ॥

श्री भक्तविजय

Shivam
Chapters
॥ मंगलाचरणम् ॥ आरती श्रीविठ्ठलाची, प्रार्थना - आरती श्रीविठ्ठलाची युगें ... अध्याय १ अध्याय २ अध्याय ३ अध्याय ४ अध्याय ५ अध्याय ६ अध्याय ७ अध्याय ८ अध्याय ९ अध्याय १० अध्याय ११ अध्याय १२ अध्याय १३ अध्याय १४ अध्याय १५ अध्याय १६ अध्याय १७ अध्याय १८ अध्याय १९ अध्याय २० अध्याय २१ अध्याय २२ अध्याय २३ अध्याय २४ अध्याय २५ अध्याय २६ अध्याय २७ अध्याय २८ अध्याय २९ अध्याय ३० अध्याय ३१ अध्याय ३२ अध्याय ३३ अध्याय ३४ अध्याय ३५ अध्याय ३६ अध्याय ३७ अध्याय ३८ अध्याय ३९ अध्याय ४० अध्याय ४१ अध्याय ४२ अध्याय ४३ अध्याय ४४ अध्याय ४५ अध्याय ४६ अध्याय ४७ अध्याय ४८ अध्याय ४९ अध्याय ५० अध्याय ५१ अध्याय ५२ अध्याय ५३ अध्याय ५४ अध्याय ५५ अध्याय ५६ अध्याय ५७