Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 178

“संध्ये, मी तुला स्वातंत्र्य देतों. घे. तुला मी गुलाम करूं इच्छित नाहीं. गुलामगिरीविरुध्द तर आपण लढत आहों. तुला या लढयांत पडावं असं वाटत असेल, तर तूं खुशाल जा. परंतु कल्याणचा नाद सोडून मग जा. माझी आठवण काढून मग रडत बसूं नकोस. तूं तुझ्या कर्तव्याच्या आनंदांत मस्त राहा.”

“कल्याण, तुला सोडून मी कशी जाऊं, कुठं जाऊं ? नाहीं ती इच्छा; नाहीं तें मला धैर्य. संध्या शेवटीं तुझी आहे. तूं देशाचा आहेस, जगाचा आहेस. परंतु मी केवळ तुझी. तूं एक मला पुरेसा आहेस. भाईजींची आठवण येऊन वाईट वाटेल. देशांतील चिमुर ऐकून जीव तडफडेल. परंतु शेवटीं जीव तुझ्याभोंवतीं रुंझी घालीत राहील. मी माझ्या मनांत डोकावून पाहीन, तर सर्वत्र तूंच भरून राहिलेला दिसशील. खरं ना ?”

“संध्ये, उगीच मनाला लावून घेऊं नकोस. तुझी प्रकृतीहि बरी नाहीं. या वेळचं तरी बाळंतपण नीट पार पडो. प्रसन्न राहा.

माझं ऐक; तूं आतां जरा पड. मी बाहेर जाऊन येतों हो.”

संध्येला प्रेमानें निजवून कल्याण बाहेर गेला. परंतु संध्या निजली नव्हती. कल्याण बाहेर गेला नि तिचे अश्रूहि बाहेर धांवून आले.

एके दिवशीं वार्ता आली कीं भाईजी अचानक पकडले गेले. ती वार्ता ऐकून संध्या सचिंत झाली. इतक्यांत कल्याण बाहेरून आला.

“संध्ये, भाईजींना अटक झाली ही गोष्ट खरीच.”

“आणि आपण मात्र घरीं !”

“संध्ये, भाईजींना अटक झाली त्याचा आनंद मान. तुरुंगांत जाऊन बसले; बरं झालं. बाहेर कुठं मोर्च्यात जाते, गोळीबारांत, लाठीमारांत घुसते तर ? आतां बसतील तुरुंगांत देवाला आळवीत. शांतपणं विचार करतील, लिहितील, वाचतील.”

“नाहीं तर उपवास करायचे.”

“तेथील मित्र त्यांना तसं करूं देणार नाहींत. त्यांच्याभोवतीं तिथं नवीन तरुण गोळा होतील. त्यांचे नवे प्रेमबंध निर्माण होतील. तें प्रेम भाईजींना वांचवील.”

“कुणाला माहीत ? मला आपलं वाईट वाटतं. भाईजी बाहेर असते तर ? होणा-या बाळाला ते पाळण्यांत घालते; ते गाणीं करते.”

“ते सुटून आल्यावर तुझं बाळ पाहतील.”

“परंतु ते येतील का आपल्याकडे ?”

“आमच्याकडे नाहीं आले, तरी संध्येकडे येतील. तुझे अश्रु त्यांना ओढून आणतील.”

भाईजी तुरुंगांत होते. त्यांचें कशांत लक्ष नसे. ना वाचनांत, ना लेखनांत ते फारसें कोणाशीं बोलत नसत. त्यांचें हंसणें जणूं लोपलें. त्यांचा आनंद जणूं अस्ताला गेला. देशांतील स्वातंत्र्याचा महान् लढा मंदावला म्हणून का त्यांना वाईट वाटत होते ? परंतु यश का एकदम येतें ? आणि अहिंसक जनतेने एवढा मोठा लढा केला ही का अभिमानाची गोष्ट नव्हती ? १८५७ नंतर नि:शस्त्र झालेली हिंदी जनता इतक्या त्वेषानें अशी कधीं उठली होती का ? महायुध्दाच्या काळांत कोणत्या दडपलेल्या देशांतील जनता अशी उठली, इतके दिवस झगडत राहिली ? लढा मंदावला, तरी मान खालीं घालण्याची जरूरी नव्हती. दीडशें वर्षांत पारतंत्र्यांत राहिलेल्या हिंदी जनतेचा आत्मा जिवंत आहे हें जगाला पुन्हां दिसून आले. हे हिंदी राष्ट्र मुमूर्षु नाहीं, हें राष्ट्र मरणार नाहीं. चीन, हिंदुस्थान हीं राष्ट्रें हजारों वर्षे जगलीं तरी तीं म्हातारीं नाहींत. जणूं अद्याप बाल्यावस्थेंतच तीं आहेत. वाढत आहेत. नवीन प्रकाश घेऊन पुढें जात आहेत. नवीन ऐक्याकडे जात आहेत. आपसांत मुलांप्रमाणें भांडत असलीं, तरी तीं पुढें जातील. चीन, हिंदुस्थान ! महान् राष्ट्रें ! शांतिप्रिय राष्ट्रें ! सर्वांना जवळ घेणारीं राष्ट्रें ! जगाला कधींहि त्रास न देणारीं राष्ट्रें ! हीं राष्ट्रें स्वातंत्र्यानें शोभतील. आज ना उद्यां.

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180