Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 62

कल्याण व विश्वास त्या म्हाता-याच्या घरीं गेले. घरांत भाकर शिल्लक होती. चटणी, तेल, कांदा व भाकर देण्यांत आली. दोघांनीं ती पोटभर खाल्ली. जेवणानंतर त्यांना अंथरुणपांघरुण मिळालें. दोघे मित्र झोंपले. सकाळीं जातांना म्हाता-यानें त्यांना दूध दिलें. म्हाता-याचा निरोप घेऊन कल्याण व विश्वास गेले. तो वृध्द मनुष्य म्हणजे भारतीय संस्कृति होती. हिंदुस्थानांतील शेतकरी गरीब झाले तरीहि त्यांची माणुसकी मेली नाहीं. ते बसायला फाटकी का होईना, घोंगडी देतील. सुपारीचें खांड देतील. स्वत: उपाशीं राहून आलेल्याला जेवण देतील.

एके दिवशीं सायंकाळीं कल्याण व विश्वास असेच एका गांवी आले. त्यांना खूप भूक लागली होती. त्यांना एक मनुष्य भेटला. कल्याणनें विचारलें, “कुठं जेवायला मिळेल का ? “

“माझ्याकडेच चला.” तो शेतकरी म्हणाला.

ते दोघे त्याच्याकडे गेले. सभेची दवंडी त्यांनीं दिली होती. ते ओटीवर बसले होते. दमून आले होते. ते जरा पडले. त्यांना झोंप लागली.

“उठा, कपडे काढा.” शेतक-यानें त्यांना जागें करून सांगितले. हातपाय धुऊन दोघे मित्र जेवायला बसले. ताजा ताजा भात होता.

“तुम्हीहि बसा ना आमच्याबरोबर.” विश्वास म्हणाला.

“मी मागून बसेन. तुम्ही पोटभर जेवा.” तो म्हणाला.

“किती गोड लागतं आहे जेवण ! “कल्याण म्हणाला.

“गोड करून घ्या.” शेतकरी म्हणाला.

जेवणें करून मित्र ओटीवर बसले. गांवांतील एकानें बत्तीची व्यवस्था केली होती. कांहीं मुलें कुतूहलानें तेथें जमलीं होतीं. आंत तो शेतकरी जेवायला बसला होता. इतक्यांत कल्याण सहज आंत गेला.

“बसलेत जेवायला ?” त्यानें विचारलें.

“होय.” तो म्हणाला.

“तुमच्या पानांत भात नाहीं तो ? हें काय आहे ?”

“आंबाडीच्या भाजींत पीठ घालून हा प्रकार करतात.”

“तुम्हांला भात नाहीं आवडत ?”

इतक्यांत कोणी तरी येऊन म्हणाला,

“तो कुठून आणील भात ? तुमच्यासाठीं उसने तांदूळ आणून तुमच्यापुरता त्यानं भात केला. म्हणून तर तुम्हांला त्यानं आधीं बसवलं. शेतक-याची स्थिती काय सांगावी, दादा ! शेतकरी मेला हो मेला. आम्ही अब्रूनं कसे दिवस काढतों आम्हांलाच माहित.”

कल्याण गंभीर होऊन बाहेर आला. दारिद्र्यांतहि आतिथ्य दाखविणारे दिलदार शेतकरी. तो मनांत म्हणाला, “अशा या उपाशीं अन्नदात्याची स्थिति सुधारावी म्हणून लाखों पांढरपेशे तरुण मेले तरी उपकार फिटणार नाहींत. कधीं हा शेतकरी पोटभर खाईल, घोटभर दूध पिईल ? स्वत: पाला खाऊन जगतो. अरेरे ! “

असे अनुभव घेत ते दोघे मित्र हिंडले. त्यांनीं दैन्यदारिद्रयाच्या कथा पुस्तकांतून वाचल्या होत्या. परंतु प्रत्यक्ष पाहणें व वाचणें यांत अंतर आहे. खेडयांत रोख दिडकी मिळणें कठीण. रात्रीं दिवा लावायला तेल नाहीं. आजारीपणात दवा नाहीं. दुसरे बदलायला स्त्रियांना वस्त्र नाहीं. हताश स्थिति !

शेतकरी परिषद झाली. खरोखरच हजारों शेतकरी जमले. हजारों मुंडाशीं दिसत होतीं. महाराष्ट्राचें हृदय, महाराष्ट्राच्या पाठीचा कणा, महाराष्ट्राचें राकट मनगट तेथें होतें. अध्यक्षांचें हृदय उचंबळलें. अशी घनदाट शेतकरी परिषद् त्यांनीं पाहिली नव्हती. उन्हातान्हांत हिंडून ज्यांनीं प्रचार केला, त्यांचे अध्यक्षांनीं कौतुक केलें. अध्यक्ष स्फूर्तीनें शेतक-यांना म्हणाले, “पाताळांत दडपलेला हा असा शेतकरी बळी राजा वर मान केल्याशिवाय राहणार नाहीं. भविष्यकाळ तुमचा आहे. गादीवर लोळणा-यांचा नाहीं. निराश व उदास नका होऊं. ती पाहा तुमच्या भाग्याची प्रभात--”

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180