Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 54

“आणि त्या तुरुंगांतून दुस-या तुरुंगांत स्वराज्यवाल्यांची तुकडी पाठवायची होती. त्यांत त्या मुलाचाहि नंबर होता. त्याची अंधारी संपली. त्या तुरुंगांतील तो त्याचा शेवटचा शब्द होता. तो मुलगा त्या म्हाता-याला भेटला. म्हाता-यानं त्याला कुरवाळंल, इतर कैदी गहिंवरले.

“बेटा, ही तसबी घे तुला.”

“नको बुढ्ढेबाबा, तुमच्याजवळच ती असूं दे. अल्लाचं नांव घ्या. तुमच्या वेळ जाईल. ती माळ तुमची दोस्त.”

“तुला मी काय देऊ दुसरं ?”

“तुम्हीं मला पित्याचं प्रेम दिलं. आणखी काय द्यायचं राहिलं ? मी सुटलों म्हणजे तुम्हांला भेटायला येईन. तुम्हांला साबण आणीन, दंतमंजन आणीन.”

“किती तरी वर्षांत माझी कोणाशी भेट नाहीं.”

“मी येईन हो.”

“तो मुलगा गेला. त्या दिवसापासून म्हातारा खिन्न झाला. तो आजारी पडला. त्याला दवाखान्यांत ठेवण्यांत आलं. तिथं तो म्हातारा त्या मुलाची आठवण करीत करीत एके दिवशीं देवाघरीं गेला. सरकारी बगीच्यांत त्याला पुरण्यांत आलं. किती तरी अनाथांची माती त्या बगीच्यांत पडली असेल. तेथील फुलाफळांना त्यांतून तजेला मिळत असेल, कोमलता व सरसता मिळत असेल.

“आणि तो मुलगा सुटल्यावर पुन्हां पकडला गेला. त्यामुळे तो लौकर भेटायला आला नाहीं. आणि मग एके दिवशीं आला. साबण, दंतमंजन घेऊन आला. परंतु तो म्हातारा मेल्याचं त्याला कळलं. तो मुलगा स्तब्ध उभा राहिला.

“दवाखान्यांत जिथं बुढ्ढेबाबा मेला, तिथं क्षणभर मला जाऊं देतां का ?” त्या मुलानं विचारलं.

“जा.” परवानगी मिळाली.

एका शिपायाबरोबर तो मुलगा दवाखान्यांत गेला. त्या म्हाता-याची खाट होती, तिथं तो उभा राहिला. त्यानं प्रणाम केला. त्याच्या डोळयांतून तिथं अश्रु गळले.

आई, अशा हो कथा. आतां एक गंमत सांगूं. आम्ही स्वराज्यवाले व क्रिमिनल त्या त्या कामांच्या जागीं एके ठिकाणींच जेवायला बसत असूं. जेवतांना जरा मोकळेपणा असे.

“एक कैदी एकदम उठे व म्हणे, “हा पाहा प्रेमवीर. प्रेमाच्या सट्टयांत तीन वर्षांची सजा खाणारा हा प्रेमवीर. प्रेम प्रेम ! प्रेमके लिये भी सजा ! अफसोस की बात है.”

“दुसरा एक कैदी स्वत:जवळच मोठयानं म्हणे, “कोणत्या रे मॅजिस्ट्रेटनं तुला सजा दिली ? होता तरी कोण तो ?”

“तिसरा हें ऐकून म्हणे, “मॅजिस्ट्रेटना अधिकार देण्यापूर्वी तुरुंगांतील शिक्षांची पूर्ण माहिती असायला हवी. तुरुंगांतील कांजी, दंडाबिडी, हातबेडी, खडीबेडी, आडाबेडी, गोणपाटी कपडे, फटके, सर्व शिक्षाहि त्यांना पाहायला मिळाल्या पाहिजेत.”

“आई, त्या कैद्यांच्या म्हणण्यांत का अर्थ नसे ? किती अर्थपूर्ण त्यांचे ते उद्गार असत ! तुरुंगांत मीं खूप पाहिलं, खूप ऐकलं. अनुभव मिळाला; जीवन संतुष्ट झालं. “

अशा गोष्टी चालल्या होत्या. शेजारच्या कुठल्या तरी घडयाळांत दोनाचे ठोके पडले.

“दादा, दोन वाजले !” रंगा म्हणाला.

“निजा आतां.” आई म्हणाली.

मित्र गेले. कल्याण व रंगा निघाले.

आणि दुस-या दिवशीं कल्याण संध्येकडे जायला निघाला. पुण्याला शिकावयास जाण्यापूर्वी तो संध्येला भेटला होता. त्या गोष्टीला चार वर्षे होऊन गेलीं होतीं. कल्याण आतां वीस-एकवीस वर्षांचा होता. संध्या अठरा वर्षांची. थोडी अधिकच. दोघें एकमेकांना भेटायला उत्सुक होतीं. कल्याणच्या मुखावर आज एक प्रकारची मधुरता व कोमलता फुलली होती. तो गाणीं गुणगुणत येत होता.

संध्येचें घर त्याला माहीत नव्हतें. विचारीत, विचारीत तो आला. सकाळची नवाची वेळ. शरद् व अनु शाळेंत गेलीं होतीं. संध्या कांहींतरी वाचीत होती. आई विहिरीवर होती. दार लोटलेलें होतें. कल्याणनें दारावर टक्टक् केलें.

“कोण आहे ? आलें हां” असें म्हणून संध्या आली. तों दारांत कोण ? कल्याण तेथें उभा होता. दोघें एकमेकांकडे पाहात राहिलीं. कोणी बोलेना. कोणाला बोलवेना.

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180