Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 27

“तूं मला आवडतोस हे तुला माहीत आहे. तुझी पाणीदार मुद्रा मला आवडते. आंतरशालेत खेळांत तूं शाळेला मोठेपणा दिलास. आणि आज तूंच ही गोष्ट करावीस का ? तुला शिक्षा करणं माझ्या जिवावर येतं. मी तुला छडी मारणार नाहीं. क्षमा माग असं म्हणणार नाहीं. कल्याण, आम्हां शिक्षकांना, शाळाचालकांना स्वाभिमान नाहीं असं का तुला वाटतं ? आम्हीहि माणसं आहोंत. देशाची मान उंच व्हावी असं आम्हांला का वाटत नाहीं ? परंतु सारं मनांत ठेवावं लागतं; तुम्ही आमची हृदयं समजून घेत जा. मला संस्था चालवायची आहे. शाळेंत नका कांही करूं; त्यामुळं आमची चमत्कारिक परिस्थिती होते; मनाची कुचंबणा होते. कल्याण, जा वर्गांत. तूं माझी संस्था सांभाळ.”

हेडमास्तरांचे प्रांजळ, प्रेमळ शब्द कल्याणच्या हृदयांत गेले. त्यांचें त्याच्यावर प्रेम होतें. परंतु त्यांनाच तो सरकारी पोलिस म्हणाला. त्याला वाईट वाटलें. देशभक्ति म्हणजे का अहंकार ? परंतु कल्याण अल्लड तरुण होता. त्याला कोठला एवढा पोंच ? त्यानें हेडमास्तरांकडे क्षमायाचक दृष्टीनें पाहिलें. त्या पाहण्यांत त्याचें निर्मळ हृदय होतें. तो आपल्या वर्गांत गेला. शाळेवरचा झेंडा दूर करण्यांत आला. रस्त्यावरून कोणी “शेम शेम” म्हणून ओरडले !

रोजच्याप्रमाणें दुस-या दिवशीं सकाळीं विश्वास हरिणीकडे दूध घालावयास गेला होता. ती दारांतच होती. “लावलास का रे झेंडा ?” तिनें विचारलें.

“लावल्याशिवाय राहीन वाटतं ?” त्यानें उत्तर दिलें.

“शाबास, विश्वासची शाबास” ती टाळया वाजवून म्हणाली. पुढील हकीकत कोणी विचारूं नये, म्हणून विश्वास पटकन निघून गेला. कल्याणनें हें सारें झेंडाप्रकरण संध्येला कळविले. “मी भाषण केलं, मुलांनी टाळया वाजवल्या, रस्त्यावर गर्दी जमली,

“वन्दे मातरम्, महात्मा गांधी की जय” वगैरे घोषणांनीं, दशदिशा दुमदुमल्या” वगैरे किती तरी त्याने लिहिलें होतें. संध्येनें तें पत्र कितीदां तरी वाचले. तिलाहि उत्साह आला. आपणहि कांहीं करावे असे तिला वाटलें. ती प्रभातफेरी रोज काढीतच असे. ती गाणी सांगे, मुलेंमुली म्हणत. वडील मंडळीहि हंसतखेळत जरा भीतभीत त्यांच्या मागून येत असे.

परंतु त्या दिवशीं सकाळी संध्येनें प्रभातफेरी शाळेकडे नेली. शाळेजवळ सारी आलीं. संध्या उभी राहिली. ती म्हणाली:

“शाळेवर आज आपण झेंडा चढवूं या. मोठमोठया शहरांतून जिकडे तिकडे झेंडेच झेंडे होत आहेत. आपला गांव मागं नये राहतां कामा. लावायचा झेंडा ?”

“हो, हो.” सारीं मुलें गरजलीं.

शाळेवर झेंडा चढला. झेंडागीत झालें. गर्जना दुमदुमल्या. गांवांतील स्त्री-पुरुष झेंडा पाहण्यासाठीं जमले. झेंडयाला प्रणाम करीत व निघून जात.

“आजी, तूं चल ना झेंडा पाहायला ? कसा छान दिसतो आहे. चल, नमस्कार करून परत येऊं.” संध्या म्हणाली.

“चल” आजी बोलली.

आजीला घेऊन संध्या आली. आजीनें तो तिरंगी झेंडा पाहिला. तिनें प्रणाम केला.”

“महात्मा गांधींना देव यश देवो.” आजी म्हणाली.

“आजी, तुमच्या संध्येला आतां तुरुंगांत घालतील. तुम्हालाहि घालतील.” कोणीं तरी हंसत म्हणाले.

“होय का ग आजी ?” संध्येनें विचारले.

“मी जिवंत आहें तोंपर्यंत कोण येणार आहे आपल्या घरांत ? पोलिसाला पायरी चढूं देणार नाहीं.” ती तेजस्वी आजी बोलली.

“महात्मा गांधी की जय, वन्दे मातरम् “मुलांनी गर्जना केली.

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180