Get it on Google Play
Download on the App Store

क्रांती 71

''आम्हा शेतकर्‍यांना कुणी तरी मार्ग दाखविला पाहिजे. मग आम्ही उठू.'' ते शेतकरी म्हणत.

''मुकुंदराव येतील, रामदास येईल, दाखवतील मार्ग.'' दयाराम म्हणे आणि मुकुंदराव आले म्हणून त्या भ्रातृमंडळाला किती आनंद झाला ! जणू पंचप्राणातील एक प्राण आला असे सर्वांना वाटले. सर्वांना प्रकाश आला, नवजीवन मिळाले असे वाटले. दयारामने रामदासाची प्रेमाने चौकशी केली. तिकडील अनुभव ते मित्र विचारीत होते. मुकुंदराव सांगत होते.

शेतकरीही जमू लागले. आसावलेले शेतकरी येऊ-जाऊ लागले. आपली दुःखे ते सांगू लागले. मुकुंदराव मुकाटयाने ऐकून घेत होते.

''दादा, माझं थोडं शेत राहिलं होतं. तेही खाणार सावकार. लिलाव करणार आहे. काय करणार मी बाईमाणूस? दोन लहान मुलं. कोठे जाऊ मी? काय खायला घालू त्यांना?'' एक माऊली येऊन म्हणाली.

''तुम्ही एक वर्षाचं व्याज आधी भरलं पाहिजे होतं. लिलावाचा हुकूम होण्यापूर्वी कलेक्टरकडे अर्ज केला पाहिजे होता.'' मुकुंदराव म्हणाले.

''कोठून देणार दादा व्याज? पोटालासुध्दा नाही हो. मी एकदा जेवते व पोरांना पोसते. अर्ज वगैरे आम्हाला काय माहीत? कधी करावा? कोठे करावा?'' ती म्हणाली.

''ह्या अटी घालणं म्हणजे शेतकर्‍याच्या स्थितीचं अज्ञान दाखविणं होय. शेतकर्‍यांच्या जमिनी खरोखर थोडयाफार तरी राहाव्यात असं पुढार्‍यांस वाटत असतं, तर असल्या अटी त्यांनी घातल्या नसत्या; परंतु अद्याप आमची खरी दया कोणाला येत नाही हेच खरे.'' राघो म्हणाला.

''तो मोतीशेट खादी घालतो, हाताने टकळी चालवतो आणि इकडे सारखे लिलाव करतो. दिला त्याला निवडून. व्याजाचा दर कमी धरावा म्हणून म्हणेल तर शपथ. सारी सोंगढोंगं. खरी कळकळ नाही बघा कोणाला.'' तुळशीराम म्हणाला.

''अरे, आम्ही गरीब सेवकांना उभं केलं असतं तर तुम्ही शेतकर्‍यांनी त्यांना मतं दिली नसतीत. तुम्ही अद्याप जहागिरदार, रावसाहेब, सावकार अशांना मोठं मानता. मग आम्हालाही 'दगडापेक्षा वीट मऊ' म्हणून करावे लागतात मोतीशेटसारखे उभे !'' पार्थ म्हणाला.

''खरं आहे भाऊ तुझं म्हणणं. आम्ही अजून मोटारी वगैरे बघून भुलतो. उद्या दयाराम उभा राहिला तर कोण देणार त्याला मत? म्हणतील तो भिकारडा, त्याला काय द्यायचं मत? आम्ही खुळे आहोत.'' नारायण म्हणाला.

काही करा, पण माझा तुकडा वाचवा. पोरांना राहू दे थोडा आधार. मी तुमच्या पाया पडते.'' ती माता म्हणाली.

''हे पहा आज जरी लिलाव झाला, तरी पुढे ते शेत तुमच्या मुलांना आम्ही परत देववू.'' मुकुंदराव म्हणाले.

''कधी होईल लढा. कधी मिळेल सत्ता?'' तिने विचारले.

''पाच-दहा वर्षांत सारं बदलेल.'' ते म्हणाले.

''देव तुमचं भलं करो. मी सुखानं मरेन. माझ्या मुलांना पुढे मिळेल. आता तर ते लहान आहेत. एक पाच वरसांचा, एक आहे आठ वरसांचा. ते मोठे होतील तेव्हा त्यांना मिळेल त्यांचं शेत. चांगले होईल. देव तुमच्या खटपटीला यश देवो.'' ती माता म्हणाली.

क्रांती

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
क्रांती 1 क्रांती 2 क्रांती 3 क्रांती 4 क्रांती 5 क्रांती 6 क्रांती 7 क्रांती 8 क्रांती 9 क्रांती 10 क्रांती 11 क्रांती 12 क्रांती 13 क्रांती 14 क्रांती 15 क्रांती 16 क्रांती 17 क्रांती 18 क्रांती 19 क्रांती 20 क्रांती 21 क्रांती 22 क्रांती 23 क्रांती 24 क्रांती 25 क्रांती 26 क्रांती 27 क्रांती 28 क्रांती 29 क्रांती 30 क्रांती 31 क्रांती 32 क्रांती 33 क्रांती 34 क्रांती 35 क्रांती 36 क्रांती 37 क्रांती 38 क्रांती 39 क्रांती 40 क्रांती 41 क्रांती 42 क्रांती 43 क्रांती 44 क्रांती 45 क्रांती 46 क्रांती 47 क्रांती 48 क्रांती 49 क्रांती 50 क्रांती 51 क्रांती 52 क्रांती 53 क्रांती 54 क्रांती 55 क्रांती 56 क्रांती 57 क्रांती 58 क्रांती 59 क्रांती 60 क्रांती 61 क्रांती 62 क्रांती 63 क्रांती 64 क्रांती 65 क्रांती 66 क्रांती 67 क्रांती 68 क्रांती 69 क्रांती 70 क्रांती 71 क्रांती 72 क्रांती 73 क्रांती 74 क्रांती 75 क्रांती 76 क्रांती 77 क्रांती 78 क्रांती 79 क्रांती 80 क्रांती 81 क्रांती 82 क्रांती 83 क्रांती 84 क्रांती 85 क्रांती 86 क्रांती 87 क्रांती 88 क्रांती 89 क्रांती 90 क्रांती 91 क्रांती 92 क्रांती 93 क्रांती 94 क्रांती 95 क्रांती 96 क्रांती 97 क्रांती 98 क्रांती 99 क्रांती 100 क्रांती 101 क्रांती 102 क्रांती 103 क्रांती 104 क्रांती 105 क्रांती 106 क्रांती 107 क्रांती 108 क्रांती 109 क्रांती 110 क्रांती 111 क्रांती 112 क्रांती 113 क्रांती 114 क्रांती 115 क्रांती 116 क्रांती 117 क्रांती 118 क्रांती 119 क्रांती 120 क्रांती 121 क्रांती 122 क्रांती 123 क्रांती 124 क्रांती 125 क्रांती 126 क्रांती 127 क्रांती 128 क्रांती 129 क्रांती 130 क्रांती 131 क्रांती 132 क्रांती 133 क्रांती 134 क्रांती 135 क्रांती 136 क्रांती 137 क्रांती 138 क्रांती 139 क्रांती 140 क्रांती 141 क्रांती 142 क्रांती 143 क्रांती 144 क्रांती 145 क्रांती 146 क्रांती 147 क्रांती 148 क्रांती 149 क्रांती 150 क्रांती 151 क्रांती 152 क्रांती 153 क्रांती 154 क्रांती 155 क्रांती 156 क्रांती 157 क्रांती 158 क्रांती 159 क्रांती 160 क्रांती 161 क्रांती 162 क्रांती 163 क्रांती 164 क्रांती 165 क्रांती 166 क्रांती 167 क्रांती 168 क्रांती 169 क्रांती 170 क्रांती 171 क्रांती 172 क्रांती 173