गोड निबंध - २ 68
तुकाराम महाराजांनी म्हटलें आहे :
'अवगुणां हातीं । आहे अवघीची फजीती. '
गुणीं राष्ट्रे सुखी होतात. अडाणीं राष्ट्रे दु:खी होतात.
चित्र :-- ही ज्ञानाची ज्योत आहे. हे सारे हात जोडून उभे आहेत. याचा अर्थ कळला का? तुम्ही दिवा देखून नमस्कार करतां. परन्तु खरा दिवा कोणता? रॉकेलचा नाहीं, गोडे तेलाचा नाहीं, बॅटरीचा नाहीं, खरा दिवा ज्ञानाचा. समजा, तुम्ही हातांत बॅटरी घेऊन चाललेत, रस्त्यावर पाटी आली, खांब आला. हा धुळयाचा रस्ता असें त्यावर लिहिलें आहे. परन्तु तुम्हाला वाचता येत नाहीं. तुम्ही दुस-या रस्त्याला गेलांत, तिकडून कोणी येऊन विचारलें ' कोठें चाललेत? ' सांगितलें धुळयाला चाललों. तर तो हंसेल व म्हणेल 'हा रस्ता पारोळयास चालला.' हातांतील बॅटरी काय कामाची? ती विंचू काटा फार तर दाखवील. परन्तु मुक्कामास नेणार नाहीं. म्हणून ज्ञानाचा दिवा हवा. तरच मुक्कामावर पोंचाल. नाहीं तर स्वातंत्र्याकडे जाण्यांस निघून पारतंत्र्याकडे जाल. ध्यानांत धरा कीं ज्ञान म्हणजे परमेश्वर. त्याची पूजा करा. हा ज्ञानाचा दिवा घरोघर आणा व म्हणा, ' हे ज्ञानदेवा, आजपर्यंत आम्ही हयगय केली. आतां तसे करणार नाहीं. मुलें-मुली, बाया-माणसें, तरुण, वृध्द, सारें शिकूं. देशाची मान खालीं होऊं देणार नाहीं.'
अशी अनेंक प्रकारें चित्रें व त्यांतील अर्थ आम्ही समजून देत असूं. यावरून कल्पना येईल. शेतकरी, कामकरी, स्त्री-पुरुष यांना बरोबर पटे. आम्ही शिकूं म्हणत. शिकून नोक-या-चाक-या नाहीं मिळवावयाच्या, मामलेदारी नाहीं मिळवायची. माणुसकीसाठीं शिकायचें. पोटाला धान्याची भाकर, तशी बुध्दीला ज्ञानाची भाकर. जर डोकें खोकें राहिलें तर आपल्या संसाराला शेंकडों भोकें पडतात. हातीं रहात नाहीं कांहीं. सर्वत्र फजीति व अपमान हें सारें त्यांना पटे.
गांवोगांवच्या बंन्धुभगिनींनो, घरोघर लिहिणेंवाचणें शिका. शाळेंत जाणा-या मुलांपासून शिकून घ्या. दीडशें वर्षें इंग्रजानें राज्य करून शेंकडा १० लोक साक्षर! आपण काँग्रेस मंत्र्यांच्या कारकीर्दीत ९० साक्षर व १० निरक्षर अशी उलटापालट करूं या. १९४० सालीं म्हणजे पुढील वर्षी खानेसुमारी होईल. त्यावेळेस हिंदुस्थानांत सारे साक्षर असें लिहिलें जाऊं दे . म्हणजे इंग्रज येथें राज्य करण्यास नालायक आहे हें सिध्द होईल. हिंदुस्थानचे तोंड येत्या खानेसुमारींत साक्षरतेच्या बाबतीत तरी उजळ करूं या. लागा या कामास गल्लीगल्लींतून, घराघरांतून, रात्रीं-पहाटें तास अर्धातास सारे शिका. प्रचंड मोहीम सुरूं करा. येत्या विजयादशमीस प्रत्येक घर सुशिक्षित आहे, साक्षर आहे, असें आपण दाखवूं या. ज्ञानाचा झेंडा प्रत्येक घरावर फडकवूं या.
-- वर्ष २, अंक १९